Wydawanie zaświadczeń A1 przez ZUS to niekończący się problem. Przypomnijmy, że chodzi o dokument potwierdzający, iż dana osoba podlega w zakresie ubezpieczeń społecznych ustawodawstwu kraju, który go wydał, a więc zaświadczenie wydane przez ZUS potwierdza podleganie polskiemu prawu. Dzięki temu pracownik wykonujący pracę za granicą nie podlega ubezpieczeniu społecznemu tego kraju i nie muszą być za niego opłacane składki. Pisaliśmy już o problemach, z jakimi spotykają się pracodawcy chcący otrzymać A1 dla swoich pracowników („Nie zawsze A1 dla kierowcy spoza UE. Wszystko zależy od tego, w jakim ZUS” – DGP nr 178 z 14 września 2017 r. oraz „Wynajmowanie mieszkania przeszkodzi wydaniu A1” – DGP nr 188 z 28 września 2017 r.). Nawet jednak gdy już dokument uzyskają, może się okazać, że zostanie on zakwestionowany. Zagraniczne instytucje ubezpieczeniowe albo sądy mogą uznać, że ZUS wydał go niezasadnie, i stwierdzą, iż osoba, która przedstawiła A1, podlega jednak ubezpieczeniu w kraju wykonywania pracy. A to może się wiązać nawet z grzywnami za nieopłacanie składek. Jak poinformował nas ZUS, najczęściej do podważania polskich A1 dochodzi w Belgii, Francji oraz Niemczech – z różnych powodów. Jak się okazuje, problem dotyczy nie tylko pracowników, ale także przedsiębiorców. [ramka 1]
RAMKA 1
Co zarzuca się dokumentom wydanym przez polski organ
OSOBOM PROWADZĄCYM DZIAŁALNOŚĆ NA WŁASNY RACHUNEK
● niespełnienie warunków określonych w art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004 (delegowanie działalności), do których można zaliczyć:
– prowadzenie działalności w Polsce przed jej delegowaniem za granicę;
– utrzymywanie w Polsce niezbędnej infrastruktury;
– zwykłe prowadzenie działalności w Polsce;
– maksymalny dopuszczalny okres 24 miesięcy delegowania;
● niespełnienie warunków na podstawie art. 13 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004 (wykonywania działalności w dwóch lub więcej państwach członkowskich), do których można zaliczyć:
– wykonywanie w znacznej części działalności w Polsce;
– posiadanie w Polsce centrum zainteresowania dla działalności.
PRACOWNIKOM
● niespełnienie warunków określonych w art. 12 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 (delegowanie), do których można zaliczyć:
– po stronie pracownika – podleganie przez miesiąc przed oddelegowaniem polskiemu ustawodawstwu;
– po stronie pracodawcy delegującego – prowadzenie przez firmę znacznej części działalności w Polsce; zastępowanie pracowników).
● niespełnienie warunków określonych w art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 (wykonywanie pracy w dwóch lub więcej państwach członkowskich), do których można zaliczyć:
– wykonywanie znacznej części pracy w Polsce;
– posiadanie miejsca zamieszkania w Polsce.
Jednolite stanowisko
Tymczasem Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej od dawna stoi na stanowisku, że dokument ten jest wiążący zarówno dla instytucji ubezpieczeniowych, jak i sądów i nie mają prawa go podważać. Ostatnio w zasobach TSUE ukazało się postanowienie wydane na wniosek francuskiego sądu o wydanie orzeczenia prejudycjalnego. Sąd ten prowadził postępowanie karne przeciwko niemieckiej agencji pracy, która, jak wynika z krótko przedstawionego stanu faktycznego sprawy, delegowała pracownika na dłużej niż dopuszczalne 24 miesiące. A to zdaniem francuskich sądów oznacza, że nie może się on posługiwać dłużej A1 i powinien podlegać francuskiemu ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz podatków. Sąd II instancji rozpatrujący tę sprawę postanowił poddać tę kwestię pod rozwagę TSUE. Trybunał potwierdził swoje stanowisko w sprawie. Uznał, że francuski sąd nie może podważyć zaświadczenia A1 wydanego przez niemieckiego ubezpieczyciela. [ramka 2]
RAMKA 2
Co na to orzecznictwo...
● POSTANOWIENIE TSUE Z 24 PAŹDZIERNIKA 2017 R. (C-474/16)
Sprawa Belu Dienstleistung GmbH & Co KG/Stefan Nikless
Artykuł 19 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego należy interpretować w ten sposób, że zaświadczenie A1, wydane zgodnie z art. 12 ust. 1 i 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego przez instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego, jest wiążące zarówno dla instytucji zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym praca jest wykonywana, jak i dla sądów tego państwa członkowskiego, nawet jeżeli stwierdzą one, że warunki działalności danego pracownika najemnego w sposób oczywisty nie są objęte przedmiotowym zakresem zastosowania tego przepisu rozporządzenia (WE) nr 883/2004.
● WYROK TSUE Z 27 KWIETNIA 2017 R. (C-620/15)
Sprawa A-Rosa Flussschiff GmbH/Urssaf
Wykładni art. 12a pkt 1a rozporządzenia Rady (EWG) nr 574/72 z 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z 2 grudnia 1996 r., zmienionym rozporządzeniem (WE) nr 647/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 kwietnia 2005 r., należy dokonywać w ten sposób, że wydane na podstawie art. 14 ust. 2 lit. a rozporządzenia nr 1408/71, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z 2 grudnia 1996 r., zmienionym rozporządzeniem (WE) nr 647/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 kwietnia 2005 r., przez instytucję wyznaczoną przez właściwy organ państwa członkowskiego zaświadczenie E 101 wiąże zarówno instytucje zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym praca jest wykonywana, jak i sądy tego państwa członkowskiego, nawet gdy stwierdzą one, że warunki wykonywania pracy przez danego pracownika w sposób oczywisty nie wchodzą w zakres przedmiotowy stosowania tego przepisu rozporządzenia nr 1408/71.
Dla polskich przedsiębiorców to bardzo dobra wiadomość. W starciu z organami państwowymi lub sądami za granicą mogą się powoływać na orzeczenia TSUE, mimo że w zasadzie wiążące są tylko w sprawach, w których zostały wydane. Co prawda nie są więc źródłem prawa, ale w praktyce kształtują orzecznictwo w całej Unii. Sądy każdego kraju UE powinny się do niego dostosować.
Można sprawdzić w każdej chwili
Nie oznacza to jednak, że raz wydane zaświadczenie jest nienaruszalne niezależnie od zmiany warunków zatrudnienia (prowadzenia działalności), a kraje UE są bezsilne wobec ewidentnego łamania prawa przez firmy przedstawiające za swoich pracowników zaświadczenia. ZUS ma bowiem prawo ponownie zbadać zasadność wydanego przez siebie zaświadczenia A1, gdy zwróci się o to instytucja zagraniczna kwestionująca je albo też z własnej inicjatywy. Działanie z własnej inicjatywy jest możliwe w przypadku, jeśli pojawią się wątpliwości, czy stan faktyczny przedstawiony we wniosku, w oparciu o który uzyskano dokument, jest zgodny z prawdą. Jak podkreśla ZUS, jeśli się okaże, że informacje, które były podane we wniosku o wydanie zaświadczenia, są niezgodne ze stanem faktycznym, zaświadczenie zostanie wycofane z obrotu prawnego (również wstecznie) w drodze decyzji administracyjnej, od której przysługuje odwołanie do sądu w normalnym trybie przyjętym dla decyzji ZUS. Zasadność A1 wydanego przez ZUS w ostateczności może być więc oceniana przez sąd, ale tylko polski, w drodze postępowania odwoławczego od decyzji ZUS wycofującego A1 z obrotu. Sąd oceni, czy ZUS miał rację. Jakie to może mieć skutki dla firm? Jeśli ZUS, a potem ewentualnie polski sąd stwierdzą, że zagraniczny ubezpieczyciel miał rację i A1 zostanie cofnięte, to skutki będą uzależnione od ustawodawstwa kraju, w którym praca była wykonywana. Wsteczne cofnięcie A1 będzie oznaczać, że przez cały okres pracy za granicą pracownik (osoba wykonująca pracę na własny rachunek) podlegał przepisom ubezpieczeniowym tam obowiązującym. A to może się wiązać z zapłatą zaległych składek albo innych dodatkowych opłat.
Podstawa prawna
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2004 r. L 166 ze zm.).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2009 r. L 284 ze zm.).