Firmy mają jeszcze tylko tydzień na zmianę tych dokumentów i dostosowanie się do unijnych regulacji. W ślad za tym muszą dopełnić wielu obowiązków względem pracowników. Inaczej grożą im sankcje.
31 maja 2017 r. upływa okres przejściowy dla kart charakterystyki niebezpiecznych substancji i/lub ich mieszanin wprowadzonych do obrotu przed 1 czerwca 2015 r. Oznacza to, że już od 1 czerwca br. wszyscy użytkownicy niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin będą zobowiązani do posiadania kart charakterystyki według nowego wzoru zawierającego wszystkie niezbędne informacje określone w unijnych przepisach. Warto zatem już teraz dokonać przeglądu dokumentacji i w razie potrzeby zwrócić się do dostawców o przekazanie kart aktualnych, sporządzonych zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Kluczowy dokument
Karta charakterystyki to dokument będący powszechnie przyjętym sposobem dostarczania informacji o niebezpiecznych substancjach chemicznych i/lub mieszaninach takich substancji ich odbiorcom na terenie Unii Europejskiej. To właśnie ten dokument ma za zadanie ułatwić pracodawcom stwierdzenie, czy w miejscu pracy znajdują się niebezpieczne środki chemiczne, a także ocenę ryzyka dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynikającego z ich zastosowania. Taka karta szczegółowo informuje bowiem o niebezpiecznych właściwościach poszczególnych chemikaliów, rodzaju i rozmiarach stwarzanego przez nie zagrożenia oraz o zasadach postępowania z nimi. Umożliwia to racjonalną i efektywną profilaktykę w zakładach pracy, a w przypadku awarii – ochronę ludzi i środowiska naturalnego poza danym zakładem pracy.
Polskie przepisy
Obowiązek posiadania kart charakterystyki przez pracodawców wynika wprost z kodeksu pracy. Po pierwsze, zgodnie z art. 220 par. 1 k.p. niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych. Ponadto, co wynika z art. 221 k.p., niedopuszczalne jest także stosowanie niebezpiecznej substancji lub mieszaniny bądź też substancji lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i mieszanin oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.
Warto przy tym przypomnieć, że zgodnie z art. 2374 par. 2 k.p. pracodawca ma obowiązek wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bhp na stanowiskach pracy, a także w myśl art. 2071 par. 1 k.p. przekazywać pracownikom informacje o zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających ich zdrowiu i życiu. Z uwagi na to pracodawca powinien opracować odpowiednią instrukcję (instrukcje) bhp i zapoznać z nią (z nimi) pracowników. Zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.) taka instrukcja powinna w sposób zrozumiały dla pracowników wskazywać czynności, jakich należy dokonać przed rozpoczęciem danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego jej wykonywania, czynności wymagane po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia pracowników. Co istotne, instrukcje dotyczące prac związanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji chemicznych i ich mieszanin powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych substancji i mieszanin.
Mając powyższe na uwadze, pracodawcy powinni już teraz upewnić się, czy na pewno dysponują aktualnymi kartami charakterystyk, a jeżeli nie, dokonać ich zmiany do 31 maja 2017 r. Z ich treścią należy zapoznać pracowników stosujących niebezpieczne substancje chemiczne lub mieszaniny, których karty te dotyczą. Powinni również dostosować istniejące instrukcje bhp do nowych zapisów wynikających z uaktualnionych kart, a także zapewnić pracownikom odpowiednie środki ochrony indywidualnej wynikające z tych dokumentów. Jest to o tyle istotne, że niedopełnienie powyższych obowiązków może skutkować karą grzywny, o której mowa w art. 283 k.p., w wysokości od 1 tys. zł do nawet 30 tys. zł.
Unijne regulacje
Jak już wskazano, potrzeba zmiany kart charakterystyki wynika z przepisów UE. Karty te stanowią integralną część systemu stworzonego na mocy rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów (Dz.Urz. UE z 2006 r. L 396, s. 1 ze zm., dalej: rozporządzenie REACH). [schemat, ramka 1]
Zgodnie z art. 31 ust. 5 rozporządzenia REACH kartę charakterystyki należy dostarczyć w językach urzędowych państw członkowskich, na terytorium których substancja lub mieszanina są wprowadzane do obrotu, chyba że zainteresowane państwa członkowskie postanowią inaczej.
W przypadku gdy dla danej substancji istnieje wymóg sporządzenia raportu bezpieczeństwa chemicznego (CSR), informacje zawarte w karcie charakterystyki tej substancji muszą być zgodne z informacjami dostarczonymi w CSR oraz w dokumentacji rejestracyjnej. Ponadto zgodnie z art. 31 ust. 7 rozporządzenia REACH rejestrujący i dalsi użytkownicy, którzy mają obowiązek sporządzić CSR, muszą zamieścić w załączniku do karty charakterystyki stosowne scenariusze narażenia. Sporządzając karty, dalsi użytkownicy muszą uwzględnić stosowne informacje o narażeniu, uzyskane od dostawców. W przypadku mieszanin istnieje kilka możliwości zamieszczenia odpowiednich scenariuszy narażenia w załączniku lub zamieszczenia odpowiednich informacji dotyczących narażenia w sekcjach 1–16 karty charakterystyki. Jeżeli jednak dalszy użytkownik ma obowiązek sporządzenia własnego CSR na mocy art. 37 rozporządzenia REACH i skutkuje to przygotowaniem scenariusza narażenia, scenariusz ten musi zostać zamieszczony w załączniku do karty.
Przepisy przejściowe
W odniesieniu do mieszanin, które weszły do obrotu przed 1 czerwca 2015 r., na mocy już nieobowiązujących przepisów, wprowadzono regulacje przejściowe dotyczące ich oznakowań, opakowań i kart charakterystyki. Zawarto je w art. 61 ust. 4 rozporządzenia CLP oraz art. 2 ust. 6 rozporządzenia (UE) nr 453/2010 z 20 maja 2010 r. zmieniającego rozporządzenie REACH (Dz.Urz. UE z 2010 r. L 133, s. 1). Zgodnie z tymi przepisami przejściowymi wskazanych mieszanin do 1 czerwca 2017 r. nie trzeba ponownie oznakować ani pakować, a ich karta charakterystyki nie musi zostać zastąpiona nową kartą charakterystyki zgodną z załącznikiem II do rozporządzenia REACH określającym wymagania dotyczące sporządzania takich kart (zmienionym rozporządzeniem 453/2010 od 1 czerwca 2015 r.).
Kolejna modyfikacja tego załącznika została dokonana na mocy rozporządzenia Komisji (UE) 2015/830 z 28 maja 2015 r. zmieniającego rozporządzenie REACH (Dz.Urz. UE z 2015 r. L 132, s. 8). Jednocześnie w art. 2 tego rozporządzenia ustanowiono okres przejściowy na przeprowadzenie zmiany z poprzedniej do aktualnej wersji załącznika II. Zgodnie z tym przepisem karta charakterystyki dostarczona odbiorcy przed 1 czerwca 2015 r. może być używana do 31 maja 2017 r. bez dostosowywania jej do nowej wersji.
Z kolei nowe lub zaktualizowane karty charakterystyki sporządzone po 1 czerwca 2015 r. nie mogą się już opierać na przepisach przejściowych i obecnie powinny być zgodne z wymogami z nowej wersji ustanowionej w rozporządzeniu 2015/830. Przy czym w myśl rozporządzenia CLP informacje znajdujące się w kartach dotyczące klasyfikacji i oznakowania powinny być zgodne z informacjami podawanymi na etykiecie (dotyczy to i substancji, i mieszanin). [ramka 2]
RAMKA 1
16 sekcji
Aktualna karta charakterystyki powinna się składać z 16 sekcji dotyczących:
1) identyfikacji substancji/mieszaniny i identyfikacji przedsiębiorstwa,
2) identyfikacji zagrożeń,
3) składu/informacji o składnikach,
4) środków pierwszej pomocy,
5) postępowania w przypadku pożaru,
6) postępowania w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska,
7) postępowania z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowania,
8) kontroli narażenia/środków ochrony indywidualnej,
9) właściwości fizycznych i chemicznych,
10) stabilności i reaktywności,
11) informacji toksykologicznych,
12) informacji ekologicznych,
13) postępowania z odpadami,
14) informacji związanych z transportem,
15) informacji związanych z przepisami prawnymi,
16) innych informacji.
RAMKA 2
Sprostowanie i zmiana formatu
17 stycznia 2017 r. opublikowano sprostowanie do rozporządzenia 2015/830 z 28 maja 2015 r. (Dz.Urz. UE z 2017 r. L 12, s. 97). W niewielkim stopniu zmienia ono format karty charakterystyki. Zmiany te, w większości kosmetyczne, dotyczą m.in. zastąpienia sformułowania „Indywidualny sprzęt ochronny, taki jak środki ochrony indywidualnej” sformułowaniem „Indywidualne środki ochrony, takie jak indywidualne wyposażenie ochronne” albo wprowadzenia zamiast określenia „Indywidualne środki ostrożności, sprzęt ochronny i procedury w sytuacjach awaryjnych” sformułowania „Indywidualne środki ostrożności, wyposażenie ochronne i procedury w sytuacjach awaryjnych” itp. Należy jednak wyjaśnić, że wszystkie obecne karty charakterystyki sporządzone według przepisów rozporządzenia 2015/830 zachowują ważność do momentu aktualizacji. Oznacza to, że powyższe sprostowanie będzie trzeba uwzględnić dopiero podczas sporządzania kart charakterystyki dla nowych produktów, a także podczas dokonywania aktualizacji.
DLA JAKICH SUBSTANCJI I MIESZANIN
Karty charakterystyki stanowią sposób dostarczenia odpowiednich informacji dotyczących bezpieczeństwa dla ich użytkowników w odniesieniu do substancji i mieszanin w przypadku, gdy:
substancja lub mieszanina spełnia kryteria klasyfikacji jako stwarzająca zagrożenie zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 1272/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (Dz.Urz. UE z 2008 r. L 353, s. 1 ze zm., dalej: rozporządzenie CLP),
jest to substancja trwała wykazująca zdolność do bioakumulacji i toksyczna (PBT) lub bardzo trwała i wykazująca bardzo dużą zdolność do bioakumulacji (vPvB) zgodnie z kryteriami zawartymi w załączniku XIII do rozporządzenia REACH; lub
substancja znajduje się z jakichkolwiek innych powodów na liście kandydackiej substancji podlegających procedurze udzielania zezwoleń zgodnie z art. 59 ust. 1 rozporządzenia REACH.
W określonych warunkach dla niektórych mieszanin, które nie spełniają kryteriów klasyfikacji jako stwarzające zagrożenie na mocy rozporządzenia CLP, również wymaga się opracowania karty charakterystyki i udostępnienia jej na żądanie. Kart charakterystyki nie trzeba natomiast dostarczać w przypadku wyrobów, a więc przedmiotów, które podczas produkcji otrzymują określony kształt, powierzchnię, konstrukcję lub wygląd zewnętrzny, co decyduje o ich funkcji w stopniu większym niż ich skład chemiczny.
