Rodzinne domy dziecka stanowią obecnie rodzinną formę pieczy zastępczej. Pozwala to opiekunom prawnym odliczać ulgę prorodzinną.
Obowiązujące od 1 stycznia 2012 r. nowe zasady prowadzenia rodzinnych domów dziecka ostatecznie rozstrzygają spór o to, czy prowadzący je opiekunowie mogą korzystać z ulgi prorodzinnej. Nie będzie już wątpliwości, że mają do niej prawo. Kłopot tylko w tym, że nowe przepisy znajdą zastosowanie po raz pierwszy dopiero w rozliczeniu za 2012 r., czyli za rok. Nie oznacza to jednak, że opiekunowie już teraz nie mogą z niej skorzystać. Możliwość tę zapewnia im korzystna interpretacja Ministerstwa Finansów, wydana po ubiegłorocznych publikacjach „DGP” (m.in. w nr. 129/2011 i 158/2011).
Ulga na dziecko / DGP

Problem z ulgą opiekuna

Podatnik pełniący funkcję opiekuna prawnego dzieci małoletnich ma prawo do ulgi prorodzinnej. W praktyce jednak opiekunowie prawni prowadzący we własnych domach rodzinne domy dziecka mieli problem z jej odliczeniem. Organy podatkowe twierdziły, że ulga im nie przysługuje ze względu na ich prawny status całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych. Urzędnicy powoływali się na art. 27f ust. 2 ustawy o PIT (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 z późn. zm.) wyłączający ulgę w razie odebrania dziecka rodzicom lub opiekunom i umieszczenia go przez sąd w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie.
Ministerstwo Finansów ostatecznie rozstrzygnęło spór, wyjaśniając, że wyłączenie to nie dotyczy prowadzenia rodzinnego domu dziecka. W tym przypadku dziecko nie zostaje odebrane opiekunowi prawnemu, z którym mieszkało. Wręcz przeciwnie, mieszka z opiekunem prawnym w prowadzonym przez niego rodzinnym domu dziecka.
– Resort finansów rozwiał tym samym wątpliwości, że jednoczesne pełnienie funkcji opiekuna prawnego i sprawowanie opieki nad dzieckiem w ramach prowadzonej placówki opiekuńczo-wychowawczej nie jest okolicznością, która uniemożliwia dokonanie odliczenia – komentuje Joanna Szydlik, adwokat w zespole kancelarii adwokackich RS Adwokaci w Poznaniu.

Nowe regulacje

Sytuację prawną rodzinnych domów dziecka radykalnie zmieniła obowiązująca od początku tego roku ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2011 r. nr 149, poz. 887). W nowych przepisach przesądzono, że rodzinne domy dziecka stanowią rodzinną, a nie jak to było dotychczas – instytucjonalną formę pieczy zastępczej.
– Wraz z wejściem w życie nowych przepisów rozwiązały się zatem wątpliwości prawnopodatkowe dotyczące odliczania ulgi prorodzinnej przez opiekunów prawnych prowadzących rodzinne domy dziecka – ocenia Grzegorz Grochowina, ekspert podatkowy w KPMG.

Opiekunowie prawni dzieci po raz pierwszy mogli skorzystać z ulgi w PIT za 2009 r.

Z ulgi prorodzinnej może korzystać opiekun prawny ustanowiony postanowieniem sądu (ulga nie należy się osobie, która tylko faktycznie sprawuje opiekę). Joanna Szydlik tłumaczy, że zgodnie z nowymi przepisami umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu, a więc w sposób zindywidualizowany przez powierzenie sądownie opieki nad dzieckiem konkretnej osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka.
– Osobę taką należy uznać za opiekuna prawnego w rozumieniu przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a zatem uprawnionego do ulgi prorodzinnej – mówi Joanna Szydlik.
Odpowiednie zmiany wprowadzono też w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (Dz.U. z 1964 r. nr 9, poz. 59 z późn. zm.), wskazując m.in. że w razie potrzeby ustanowienia opieki dla małoletniego umieszczonego w pieczy zastępczej sąd powierza sprawowanie opieki – w przypadku umieszczenia dziecka w rodzinnym domu dziecka – osobom prowadzącym ten dom.
W konsekwencji podatnicy prowadzący rodzinne domy dziecka na zasadach obowiązujących od 2012 r. również będą objęci ulgą prorodzinną.



Zasady odliczenia ulgi

Wszyscy opiekunowie prawni, zarówno ci zamierzający korzystać z ulgi w zeznaniu podatkowym za 2011 r., jak i za lata następne muszą pamiętać, że warunkiem odliczenia jest zamieszkiwanie z dzieckiem. Ulga przysługuje w takim przypadku za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym podatnik sprawował opiekę prawną w wysokości 92,67 zł. Za cały rok podatkowy można maksymalnie pomniejszyć podatek o 1112,04 zł.
Może się także zdarzyć, że podatnik za miesiąc, w którym zaczął sprawować opiekę prawną, odliczy ulgę tylko za poszczególne dni. Krzysztof Biernacki, doradca podatkowy prowadzący kancelarię Initium, tłumaczy, że dotyczy to przypadku sprawowania różnych form opieki nad dzieckiem w jednym miesiącu kalendarzowym, np. władzy rodzicielskiej i opieki prawnej.
– W takiej sytuacji każdemu z podatników przysługuje prawo do odliczenia kwoty ulgi za poszczególne dni w wysokości 1/30 miesięcznej kwoty ulgi, a zatem 3,09 zł – wyjaśnia nasz rozmówca.
Podkreśla przy tym, że zasadą jest naliczanie ulgi na podstawie okresów miesięcznych sprawowania władzy rodzicielskiej lub innej formy opieki. Naliczanie dzienne należy traktować jako rozwiązanie szczególne.
– Podatnik powinien dołożyć szczególnej staranności przy udokumentowaniu okresów dziennych sprawowania opieki prawnej – podpowiada Krzysztof Biernacki.
Organy podatkowe mogą bowiem przy rozliczeniu rocznym zażądać przedstawienia opisu orzeczenia sądu o ustanowieniu opieki prawnej.
– Opiekunowie prawni, tak jak pozostali podatnicy uprawnieni do ulgi prorodzinnej, odliczają ją w zeznaniu rocznym PIT-36 lub PIT-37, czyli przeznaczonym do rozliczenia dochodów opodatkowanych według skali podatkowej, do którego trzeba dołączyć załącznik PIT-O – przypomina Grzegorz Grochowina.
W opinii Renaty Kabas-Komorniczak, doradcy podatkowego, partnera w Rödl & Partner, fakt, że opiekunowie prawni prowadzący rodzinne domy dziecka mogą dokonać odliczenia ulgi prorodzinnej za rok 2011 i za lata następne, jest wyrazem społecznego podejścia do trudnego tematu, jakim są dzieci w określonej sytuacji życiowej.
– Odmienne stanowisko fiskusa nie spotkałoby się z pozytywnym odbiorem społecznym. Pomoc dzieciom, które z określonych przyczyn nie mogą być wychowywane przez rodziców biologicznych, ma bowiem pełną akceptację społeczeństwa – mówi Renata Kabas-Komorniczak.
Jednak zdaniem naszej rozmówczyni efektywniejszym rozwiązaniem byłoby przyznanie kwoty ulgi bezpośrednio osobom i instytucjom faktycznie wymagającym wsparcia i pomocy niż stosowanie przepisów o uldze, z której w praktyce nie mogą w pełni korzystać osoby mniej zarabiające.