Koło ratunkowe dla skazanego i dla… więziennictwa

Dozór elektroniczny jest narzędziem elastycznym, tj. pozwala na objęcie zdalną kontrolą miejsca pobytu skazanego w różnych formach (stacjonarnej, mobilnej lub zbliżeniowej) i z różnym stopniem dolegliwości. Rozwój pojemności i poziomu organizacyjno-technicznego systemu umożliwia wykorzystanie go na gruncie prawa karnego, w szczególności na etapie wykonywania kary pozbawienia wolności.

Z ogólnodostępnych danych wynika, że skuteczność wykonania kary w Systemie Dozoru Elektronicznego sięga ok. 90 proc., a sama możliwość ma wpływ nie tylko na odciążenie więzień, lecz także zachowanie standardów utrzymania odpowiedniego metrażu przypadającego na osadzonego w zakładach karnych. Jak wskazuje samo Ministerstwo Sprawiedliwości, są one przeludnione. Przyczynia się do tego przekonanie, że w zasadzie wszystkie przestępstwa należy karać więzieniem. Należałoby zmienić to podejście i coraz częściej rozważać skorzystanie z systemu dozoru elektronicznego.

Dzięki takiemu systemowi odbywania kary skazani mają możliwość nieskrępowanego wykonywania pracy zawodowej, zachowania więzi i relacji społecznych, kontynuowania nauki lub realizacji swoich obowiązków rodzinnych, tj. opieki nad osobami zależnymi. Warto podkreślić, że mechanizmy samokontroli, jakie wyzwala dozór elektroniczny, mają bardzo pozytywny wpływ na proces resocjalizacji i reintegracji społecznej.

Ograniczenie kosztów

Odbywanie kary pozbawienia wolności w więzieniu przez skazanych o niewielkim stopniu demoralizacji często nie spełnia funkcji resocjalizacyjnej, a ponadto narusza relacje społeczne osoby skazanej oraz uniemożliwia wykonywanie jej obowiązków rodzinnych. Ponadto koszty utrzymania osoby skazanej w zakładzie karnym stanowią istotne obciążenie finansowe dla budżetu państwa. Tym samym dozór elektroniczny to nie tylko forma dogodniejsza dla skazanego, lecz także rodzaj pomocy służbie więziennej dzięki zmniejszeniu liczby osób odbywających karę za murami zakładu karnego.

Jak podawał DGP pod koniec kwietna, „Zgodnie z informacjami z 2023 r., roczne koszty funkcjonowania systemu więziennictwa w Polsce wynoszą około 3 mld zł. Chociaż Ministerstwo Spraw Wewnętrznych nie udostępnia szczegółowych danych dotyczących kosztów utrzymania poszczególnych więźniów, to szacunki medialne wskazują, że miesięczne wydatki na jednego osadzonego mogą oscylować między 3150 a 4930 zł, zależnie od warunków i rodzaju zakładu karnego”.

Cel i długość kary

Oczywiście nie wszystkie kary pozbawienia wolności mogą zostać wykonane w systemie dozoru elektronicznego. Ustawodawca wprowadził m.in. takie ograniczenie, że można udzielić zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w tej formie, jeżeli kara nie przekracza 1 roku i 6 miesięcy albo wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata, a do odbycia w zakładzie karnym pozostała mu część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy (art. 43la par. 1 pkt 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy).

Z odbywania przez skazanego kary w systemie dozoru elektronicznego nie mogą korzystać osoby, które swoim zachowaniem wykazują daleko posunięte lekceważenie dla podstawowych reguł porządku prawnego, ponieważ z góry można przyjąć, że będzie to forma niewystarczająca dla osiągnięcia celów kary (zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 30 listopada 2023 r., sygn. akt II Akzw 1274/23, postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 9 marca 2018 r., sygn. akt II Akzw 114/18).

Warto zauważyć, że aby dolegliwość penalna została złagodzona, czyli aby sąd penitencjarny orzekł rezygnację z wykonania całości lub części kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym, skazany musi wykazać, że cel kary zostanie zrealizowany także wtedy, gdy zostanie poddany procesowi resocjalizacji w ramach systemu dozoru elektronicznego. W przypadku skazanego, który nie rozpoczął jeszcze wykonywania kary w zakładzie karnym, jest to możliwe wówczas, gdy „względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności” nie przemawiają za potrzebą jego osadzenia w zakładzie karnym (z art. 43la par. 2 k.k.w.).

Ustawodawca zakładał, że dozór elektroniczny będzie dotyczył przede wszystkim sprawców przestępstw o niższej społecznej szkodliwości (błahych), wchodzących w konflikt z prawem po raz pierwszy lub niezdemoralizowanych – ale zarazem takich, wobec których zastosowanie jedynie kar wolnościowych sensu stricto nie byłoby odpowiednie (zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 7 maja 2019 r., sygn. akt II Akzw 101/19).

Skazany, który jest w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym, może uzyskać zezwolenie na odbycie reszty kary w systemie dozoru elektronicznego, gdy przemawia za tym jego dotychczasowa postawa i zachowanie na terenie ZK (art. 43la par. 3 k.k.w.) – istotna tutaj jest opinia dyrektora zakładu karnego oraz to, czy skazanemu przyznawano nagrody (np. zezwolenie na dodatkowe widzenie, pochwały, zezwolenie na otrzymanie dodatkowej paczki żywnościowej, zezwolenie na częstsze branie udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych) oraz czy nie stosowano kar dyscyplinarnych za zawinione naruszenie nakazów lub zakazów wynikających z przepisów powszechnie obowiązującego prawa, regulaminów lub innych przepisów wydawanych w zakładzie karnym.

Warto również wskazać, że kara może być wykonywana w systemie dozoru elektronicznego jedynie wówczas, gdy pozwalają na to warunki techniczne obejmujące w szczególności liczbę oraz zasięg dostępnych nadajników i rejestratorów oraz możliwości organizacyjne ich obsługi.

Elementy wniosku

Orzekanie w przedmiocie udzielenia zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego należy do właściwości sądu penitencjarnego, w którego okręgu skazany przebywa. Postępowanie toczy się wyłącznie na pisemny wniosek skazanego lub na wniosek jego obrońcy, prokuratora, sądowego kuratora zawodowego lub dyrektora zakładu karnego (zob. art. 43lc k.k.w.). Wniosek nie podlega żadnej opłacie sądowej. Jego złożenie do niewłaściwego sądu oczywiście będzie skutkować koniecznością przekazania dokumentacji pomiędzy sądami oraz wydłużeniem czasu, w którym sprawa zostanie finalnie rozpatrzona.

Sąd penitencjarny powinien wydać postanowienie w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku.

Wniosek powinien zawierać uzasadnienie, w którym należy zwięźle wskazać łączne spełnienie poniższych warunków.

Wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy albo wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż trzy lata i któremu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż sześć miesięcy oraz sprawca nie popełnił przestępstwa w warunkach recydywy, nie uczynił sobie z przestępstwa stałego źródła dochodu i nie działał w zorganizowanej grupie przestępczej.

Odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie szczególne względy wskazujące, że w razie odbycia kary w tym systemie nie zostaną osiągnięte cele kary.

Skazany posiada określone miejsce stałego pobytu – w tym przypadku wystarczające jest, aby skazany posiadał co najmniej umowę najmu lokalu mieszkalnego.

Osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły na to zgodę – w tym przypadku wystarczające jest oświadczenie osób pełnoletnich. ©℗