Kontynuacja procesu za darmo? Nowa uchwała SN

Odpowiedź SN na pytanie o możliwości dochodzenia zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w elektronicznym postępowaniu upominawczym może zachęcać do wydłużania postępowań.

Elektroniczne postępowanie upominawcze, głównie dzięki niższym kosztom prowadzenia procesu, stało się popularną metodą dochodzenia należności. Zdarza się jednak, że w wyniku wniesionego przez dłużnika sprzeciwu lub niemożności doręczenia nakazu zapłaty orzeczenie zostaje uchylone, a strona jest zmuszona ponownie wnieść pozew, tym razem w standardowym postępowaniu sądowym. Z reguły podmiot taki jest reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, co powinno się wiązać z możliwością dochodzenia zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. W opisanej sytuacji jest z tym jednak pewien problem, który pogłębiła uchwała SN.

Pytanie prawne

Chodzi o sytuację, w której strona, już w nieelektronicznym procesie, uzyskuje wyrok lub nakaz zapłaty, obejmujący jednak, poza należnością główną i opłatą od pozwu, zwrot kosztów zastępstwa procesowego jedynie w zakresie tego właśnie procesu, bez uwzględnienia kosztów zastępstwa procesowego za wcześniejsze elektroniczne postępowanie upominawcze. Kwestia ta wzbudziła wątpliwość Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie, który zwrócił się podczas rozpatrywania skargi powoda na orzeczenie referendarza sądowego o kosztach postępowania upominawczego, z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego.

Treść wniosku zawierała następujące opcje rozwiązania problemu:

• uwzględnienie w orzeczeniu o kosztach procesu kosztów zastępstwa procesowego poniesionych uprzednio w elektronicznym postępowaniu upominawczym bez względu na przyczynę uchylenia nakazu zapłaty wydanego w tzw. EPU,
• uwzględnienie tych kosztów wyłącznie w przypadku, gdy nakaz zapłaty został uchylony po skutecznym wniesieniu sprzeciwu przez pozwanego,
• nieuwzględnianie tych kosztów bez względu na przyczynę uchylenia nakazu zapłaty w EPU.

Dotychczas w niektórych orzeczeniach za słuszną była uznawana pierwsza opcja (np. wyrok SO w Warszawie z 21 grudnia 2023 r., sygn. akt I C 196/22), w innych przyznawano tylko jednokrotność wynagrodzenia pełnomocnika (np. wyrok SO w Rzeszowie z 6 maja 2022 r., sygn. akt I C 1191/21).

SN za nieuwzględnianiem kosztów

Ostatecznie w uchwale z 10 kwietnia 2024 r., sygn. akt III CZP 53/23, Sąd Najwyższy opowiedział się za trzecią opcją. Uznał, że brak jest podstaw do „podwójnego” naliczania wynagrodzenia pełnomocnika ze względu na fakt, iż uchylenie nakazu zapłaty w EPU i następnie wniesienie pozwu „papierowego” dotyczy tak naprawdę tej samej sprawy, o to samo roszczenie. Poza tym określone w rozporządzeniach o opłatach za czynności radców prawnych oraz adwokatów elektroniczne postępowanie upominawcze jest wymienione w tej samej kategorii co postępowanie nakazowe czy upominawcze. Przy takich postępowaniach, w przypadku utraty mocy wydanych w nich nakazów zapłaty i następnie wydania wyroku zasądzającego w postępowaniu zwykłym, orzeka się o kosztach zastępstwa procesowego, jedynie uwzględniając stawkę wynagrodzenia za prowadzenie tego właśnie postępowania.

W uzasadnieniu uchwały przywołano art. 109 par. 2 k.p.c., zgodnie z którym orzekając o wysokości przyznanych stronie kosztów procesu, sąd bierze pod uwagę celowość poniesionych kosztów oraz niezbędność ich poniesienia z uwagi na charakter sprawy, w tym nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie. Orzeczenie o zwrocie kosztów zastępstwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym pozostawałoby zatem w gestii sądu wydającego końcowe orzeczenie w danej sprawie.

Analizując treść uchwały, warto zwrócić uwagę na fakt, iż wiele sprzeciwów wnoszonych przez pozwanych od nakazów zapłaty w EPU nie zawiera żadnego merytorycznego uzasadnienia. Opierają się one jedynie na spełnieniu niezbędnych kryteriów formalnych. Dłużnicy tacy, w świetle uchwały, nie ryzykują niczym, wnosząc taki sprzeciw, a mogą liczyć na to, że wierzyciel, szczególnie ten posiadający pełnomocnika, nie będzie chciał ponosić kolejnych kosztów związanych z dochodzeniem należności.

Groźba wydłużania postępowań

O ile można się zgodzić ze stanowiskiem, że zasądzenie „podwójnych” kosztów zastępstwa w przypadku, gdy poprzedni nakaz w EPU upadnie w wyniku braku wskazania poprawnego adresu pozwanego albo gdy referendarz rozpatrujący pozew w elektronicznym postępowaniu upominawczym stwierdzi brak podstaw do wydania nakazu zapłaty, o tyle odmowa uwzględnienia kosztów zastępstwa po skutecznym wniesieniu sprzeciwu może stanowić zachętę dla nierzetelnych kontrahentów do wydłużania postępowań, co może dać im czas np. na upłynnienie majątku i spowodowanie bezskuteczności ewentualnej późniejszej egzekucji.

Przyznawanie stronie „podwójnych” kosztów zastępstwa procesowego i zasądzenie ich od strony przeciwnej mogłoby też skłaniać dłużników do regulowania należności od razu po doręczeniu im nakazów zapłaty wydanych w EPU, co odciążyłoby sądy rozpatrujące sprawy „papierowe”. Dłużnik taki bowiem, mając świadomość, że w przypadku kontynuowania sporu może zostać obciążony kolejnymi dodatkowymi kosztami, mógłby z kolei odstąpić od przedłużania całego procesu. Może się bowiem zdarzyć, że w wyniku dalszego kwestionowania roszczenia ostatecznie będzie zmuszony do zapłaty kosztów procesu przewyższających samą należność główną.

Niezależnie od treści i uzasadnienia samej uchwały warto jednak zawierać w tzw. pozwach kontynuacyjnych wniosek o przyznanie kosztów zastępstwa procesowego poniesionych w ramach elektronicznego postępowania upominawczego i liczyć na to, że sąd rozpatrujący sprawę podzieli stanowisko, by w większym stopniu zrekompensować wydatki poniesione na sądowe dochodzenie należności. ©℗