Warto zacząć od etymologii określenia alimenty. Słowo to pochodzi od łacińskiego czasownika alere i oznacza karmić, żywić. Obecnie jest to instytucja przyjęta w polskim systemie prawnym. Regulacja dotycząca alimentów zawiera się w art. 128 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U.2020.1359 t.j. z dnia 2020.08.10). Alimenty to świadczenie jednej osoby (zobowiązanego do płacenia alimentów) na rzecz drugiej osoby (alimentowanego), które ma charakter okresowy i jego celem jest zapewnienie bieżących potrzeb alimentowanego.
/>
Obowiązek alimentacyjny, może wynikać z pokrewieństwa, powinowactwa bądź małżeństwa. Postępowanie egzekucyjne ma zaś na celu egzekwowanie alimentów, w przypadku kiedy osoba zobowiązana do ich płacenia, nie spełnia tego obowiązku dobrowolnie.
Co należy zrobić, żeby zainicjować postępowanie egzekucyjne?
Proceduralne kwestie związane z egzekucją z alimentów zostały zawarte w ustawie z dnia 17 listopada 1964 roku kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2023.1550 t.j.2023.08.08) od art. 1081 i dalej. Żeby zainicjować postępowanie egzekucyjne, należy przede wszystkim uzyskać tytuł egzekucyjny w postaci orzeczenia sądu, który będzie opatrzony w klauzulę wykonalności, która uprawnia do wykonania tego tytułu w drodze postępowania egzekucyjnego. Ponadto klauzula wykonalności powinna zawierać poprawne dane wierzyciela jak i dłużnika (imię, nazwisko, PESEL). Tytuł egzekucyjny opatrzony w klauzulę wykonalności to tytuł wykonawczy. Warto także pamiętać, że tytuł wykonawczy uprawniający do egzekucji z alimentów ma rygor natychmiastowej wykonalności.
Następnie należy skierować sprawę do właściwego komornika, to znaczy takiego, w rewirze którego miejsce zamieszkania ma wierzyciel bądź dłużnik zgodnie z właściwością przemienną. Po uzyskaniu tytułu wykonawczego należy także wypełnić wniosek egzekucyjny. Taki wniosek można skierować do komornika korespondencyjnie bądź wypełnić osobiście w kancelarii. We wniosku należy wskazać: dane alimentowanego lub alimentowanych, przedstawiciela ustawowego tj. rodzica lub opiekuna prawnego, który występuje w imieniu małoletniego alimentowanego, dane dłużnika alimentacyjnego oraz pełnomocnika, jeśli reprezentuje daną stronę. Ponadto należy określić kwoty zasądzonych alimentów bieżących i zaległych. Dobrze jest także wskazać wszelkie informacje dotyczące majątku dłużnika, jeśli wierzyciel posiada takie informacje. We wniosku egzekucyjnym można także wskazać sposoby, z których postępowanie ma być prowadzone, jednak w przypadku braku dyspozycji wierzyciela w tym zakresie, komornik i tak ma obowiązek prowadzić egzekucję ze wszystkich możliwych składników majątku dłużnika. Wyjątkiem jest egzekucja z nieruchomości, która występuje zawsze na wniosek wierzyciela. Wierzyciele alimentacyjni są zwolnieni z kosztów postępowania sądowego, z uwagi na regulację zawartą w art. 96 ust.1 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2023.1144 t.j. z dnia 2023.06.20). To uprawnienie obejmuje także na postępowanie egzekucyjne. Należy pamiętać, także że aby wszcząć postępowanie egzekucyjne ze świadczeń alimentacyjnych, musi nastąpić co najmniej jednodniowa zwłoka w zapłacie alimentów.
Przebieg egzekucji z alimentów
Komornik przede wszystkim działa na podstawie i w granicach prawa, w oparciu o tytuł wykonawczy i na wniosek wierzyciela. Ma obowiązek sprawdzić i zająć majątek dłużnika, ujawniony w toku postępowania egzekucyjnego, powinien także udzielać wierzycielowi oraz dłużnikowi wszelkich niezbędnych informacji w toku postępowania. Wierzyciel ma natomiast obowiązek informowania komornika o wszelkich dokonywanych dobrowolnie wpłatach od dłużnika, może także w każdej chwili żądać umorzenia lub zawieszenia postępowania. Komornik egzekwuje alimenty, ze wszystkich możliwych sposobów: z wynagrodzenia za pracę; z innych wierzytelności; z rachunku bankowego; nieruchomości; ruchomości oraz innych praw majątkowych. Dodać należy, że w pierwszej kolejności zaspokajane są alimenty bieżące, zaś dopiero później alimenty zaległe.
W toku postępowania dłużnik ma natomiast obowiązek złożyć wykaz majątku, stawiać się na każde wezwanie komornika, informować o zmianie adresu zamieszkania. Natomiast do uprawnień dłużnika należy możliwość składania skarg na czynności komornika, jednak trzeba pamiętać że winny one być składane jedynie w celu ochrony swoich praw nie zaś w celu przedłużania postępowania. Dłużnik może także składać wnioski, jednak ich rozpatrzenie i tak leży po stronie wierzyciela, jako gestora postępowania. Warto dodać, że dłużnik chce może żądać zawieszenia postępowania co do świadczeń przyszłych, w sytuacji gdy uiści wszystkie wymagalne już świadczenia oraz złoży na rachunek depozytowy Ministra Finansów sumę odpowiadającą sześciomiesięcznym świadczeniom alimentacyjnym. Komornik może zaś podjąć tę sumę z depozytu, gdy dłużnik znowu popadnie w zwłokę.
Fundusz alimentacyjny
Fundusz alimentacyjny to instytucja, której działanie określa ustawa z dnia 7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U.2023.1993 t.j. z dnia 2023.09.25). Ma on na celu spełnianie świadczeń alimentacyjnych w przypadku bezskutecznej egzekucji z alimentów. Świadczenia są przyznawane osobom, które spełniają odpowiednie kryteria (np. wiekowe, finansowe). Świadczenia mogą pobierać osoby jedynie do 18 roku życia, zaś w przypadku gdy kontynuują naukę, do 25 roku życia. Osoby, które posiadają orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności mogą pobierać alimenty bezterminowo. Kwota wypłacana jest miesięcznie, w wysokości alimentów bieżących jednak nie może przekroczyć 500 zł. Świadczenia przysługują jedynie osobom, których dochód rodzinny dzielony na jedną osobę nie przekracza kwoty 900 zł. Świadczenia nie przysługują natomiast, jeżeli dana osoba została umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie lub w pieczy zastępczej, bądź zawarła związek małżeński. Dłużnik alimentacyjny, który nie spłaca alimentów, jest zobowiązany do ich zwrotu właściwemu organowi, w wysokości wszystkich wypłaconych świadczeń alimentowanemu, łącznie z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Właściwym organem do prowadzenia funduszu alimentacyjnego jest gmina, zaś środki do realizacji celów funduszu alimentacyjnego pochodzą z budżetu państwa.
Przestępstwo nie alimentacji
Celem ochrony interesów alimentowanych, w przypadku uporczywego uchylania się od obowiązku alimentacyjnego ustawodawca przewidział, że zgodnie z art. 209 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku (D.z.U.2022.1138 t.j. z dnia 2022.05.30), nie alimentacja jest przestępstwem. Osoba zobowiązana do płacenia alimentów na mocy odpowiedniego orzeczenia sądu, która uchyla się od tego obowiązku przez okres odpowiadający co najmniej trzem okresom świadczeń okresowych bądź co najmniej trzy miesięcznej zwłoce w przypadku innych świadczeń, podlega karze grzywny, ograniczenia wolności bądź pozbawienia wolności do jednego roku. Ściganie takiego przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej bądź organu egzekucyjnego. Dodatkowo trzeba wskazać, że w przypadku przyznania funduszu alimentacyjnego alimentowanemu i nastąpienia zwłoki, o której mowa wyżej, ściganie tego przestępstwa odbywa się z urzędu. Celem uniknięcia odpowiedzialności karnej za nie alimentację, dłużnik, który zapłaci całe zaległe alimenty, nie później jednak niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania, nie będzie podlegał karze, chyba że wina takiej osoby i szkodliwość społeczna czynu spowodują, że sąd winien jednak wymierzyć karę.