I majątek, i rodzina zabezpieczone

Ustawa o fundacji rodzinnej, która weszła w życie 22 maja, wprowadza ważne zmiany do polskiego porządku prawnego. Ma ograniczać ryzyko nieudanej sukcesji.

Ustawa z 21 lutego 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. z 2023 r. poz. 326) reguluje w sposób kompleksowy organizację i funkcjonowanie takiej fundacji. Ta forma prawna nie była dotychczas znana w polskim porządku prawnym, natomiast jest dość popularna w innych krajach europejskich. Jej podstawowym celem jest gromadzenie mienia, zarządzanie nim w interesie beneficjentów oraz spełnianie świadczeń na ich rzecz. Cel ten ustawa określa w dość ogólny sposób – szczegółowo ma on być określany każdorazowo w statucie przez fundatora, który inicjuje jej powstanie.

Fundator

Fundatorem może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Może to być jedna albo więcej osób (oczywiście poza sytuacją ustanowienia fundacji w testamencie). Prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne.

Fundatorzy nie posiadają w fundacji rodzinnej statusu organu, natomiast mogą kierować do organów fundacji rodzinnej uwagi, opinie lub zalecenia dotyczące jej działalności. Nie odpowiadają również za zobowiązania fundacji rodzinnej.

Elementy niezbędne do założenia fundacji rodzinnej

Aby fundacja rodzinna mogła rozpocząć działalność, konieczne jest wykonanie kluczowych działań. Wymagane jest:

1) złożenie przez fundatora oświadczenia o utworzeniu fundacji rodzinnej – następuje to w akcie założycielskim albo w testamencie, które muszą być sporządzone w formie aktu notarialnego; Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje „fundacja rodzinna w organizacji”, która z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych staje się fundacją rodzinną i uzyskuje osobowość prawną;

2) ustalenie przez fundatora statutu, który musi być także sporządzony w formie aktu notarialnego. Statut fundacji rodzinnej obligatoryjnie musi zawierać następujące elementy: nazwę, siedzibę, szczegółowy cel, beneficjenta lub sposób jego określenia, zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień, zasady prowadzenia listy beneficjentów, zasady i szczegółowy tryb zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta, czas działania (jeżeli jest oznaczony), wartość funduszu założycielskiego, zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy, podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji, co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestniczenia w zgromadzeniu beneficjentów, zasady zmiany statutu oraz przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu. Tych obligatoryjnych elementów statutu jest wiele. Nie ma też przeszkód, aby zawierał on jeszcze inne elementy, o których zdecyduje fundator. Najważniejsze – z punktu widzenia rejestracji fundacji rodzinnej – jest jednak to, aby w statucie były zawarte wszystkie obligatoryjne kwestie wskazane powyżej. W przypadku ustanowienia fundacji w testamencie musi się w nim znaleźć przede wszystkim oświadczenie fundatora, niemniej moim zdaniem jeśli fundator określi treść statutu w testamencie (który ma formę aktu notarialnego), to takie ustalenie jest do przyjęcia przez sąd rejestrowy. Nazwa fundacji rodzinnej może być obrana dowolnie i powinna zawierać dodatkowe oznaczenie „Fundacja Rodzinna” lub jej skrót „F.R.”.

3) ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganej przez ustawę lub statut – zarządu, rady nadzorczej oraz zgromadzenia beneficjentów;

4) wniesienie funduszu założycielskiego – minimum 100 tys. zł. Fundusz ten wnosi fundator. Jeśli fundacja rodzinna zostaje ustanowiona w akcie założycielskim, to kwota ta powinna zostać wniesiona przed wpisaniem fundacji do rejestru, jeśli zaś w testamencie – w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru;

5) wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych (z tą chwilą fundacja nabywa osobowość prawną). Rejestr fundacji rodzinnych prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Kompetencje organów fundacji rodzinnej

Do zadań zarządu należy prowadzenie spraw fundacji oraz reprezentowanie jej, realizacja celów statutowych fundacji rodzinnej, podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej, tworzenie, prowadzenie i aktualizowanie listy beneficjentów, informowanie beneficjenta o przysługującym świadczeniu, spełnianie świadczenia przysługującego beneficjentowi.

Warto wskazać, że ustawa wprowadza w stosunku do członków zarządu klauzulę lojalności. Członek zarządu przy wykonywaniu obowiązków ma dokładać należytej staranności oraz postępować w sposób lojalny wobec fundacji rodzinnej. Nie może on ujawniać tajemnic fundacji rodzinnej także po wygaśnięciu mandatu. Definicja tajemnicy fundacji rodzinnej jest również ustawowo uregulowana.

Zarząd może składać się z jednej lub z większej liczby osób.

Zgromadzenie beneficjentów tworzą ci beneficjenci, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w nim. Uchwały zgromadzenia beneficjentów wymagają następujące sprawy: rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego, udzielenie członkom organów absolutorium z wykonania obowiązków, podział lub pokrycie wyniku finansowego netto, wybór firmy audytorskiej, inne sprawy wymienione w statucie.

Fakultatywnym organem fundacji rodzinnej jest rada nadzorcza, którą fundator może ustanowić w statucie. Ustanowienie tego organu stanie się obowiązkowe, gdy liczba beneficjentów przekroczy dwadzieścia pięć osób. Rada nadzorcza pełni funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie. Statut fundacji rodzinnej może rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej.

Po co nowa forma?

W Polsce wiele przedsiębiorstw to firmy rodzinne, które mierzą się, lub będą mierzyć, z koniecznością przekazania majątku następcom prawnym. Fundacja rodzinna pozwala budować struktury organizacyjne zapewniające kontynuację biznesu i ochronę majątku w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie, bez konieczności osobistego zaangażowania następców prawnych.

Nowe zasady pozwalają na przekazanie firmy i majątku rodzinnego fundacji rodzinnej, która będzie nimi profesjonalnie zarządzać, a przy tym realizować świadczenia dla beneficjentów bez zagrożenia dla integralności majątku rodzinnego i płynności finansowej spółek, w których udziały posiada fundacja rodzinna.

Idea fundacji rodzinnej opiera się na założeniu, że biznes i rodzina są formalnie odseparowane od siebie – rodzinny majątek staje się własnością fundacji. Ta ma zapewnić członkom rodziny środki finansowe, a przy tym realizować wizję fundatora i dbać o wartości przyjęte przez niego w biznesie. Fundacja rodzinna ma więc wiele zalet. Fundator – przedsiębiorca może się wycofać z aktywnego prowadzenia biznesu bez utraty dochodów. Fundacja finansowo zabezpiecza też członków rodziny oraz powoduje, że oddzielone zostaną sprawy biznesowe od rodzinnych. Majątek zaś pozostaje w jednych rękach i jest chroniony, przy czym jest możliwe efektywne zarządzanie nim i jego pomnażanie. ©℗