Aby była skuteczna, bardzo popularna forma zabezpieczenia roszczeń musi zostać sporządzona zgodnie z obowiązującymi od niedawna przepisami - piszą Patrycja Bolimowska, adwokat, partner Deloitte Legal i Bogna Kwiatkowska, associate, zespół postępowań sądowych i arbitrażu, Deloitte Legal.

Od 18 grudnia 2022 r. w związku z ustawą z 6 października 2022 r. o zmianie ustaw w celu przeciwdziałaniu lichwie (Dz.U. z 2022 r. poz. 2339, tzw. ustawa antylichwiarska) do trzeciej części kodeksu postępowania cywilnego, dotyczącej postępowania egzekucyjnego, zostały wprowadzone nowe przepisy – art. 777 par. 2 i 2[1] k.p.c. oraz art. 781 par. 1[4] k.p.c. Mają one na celu głównie przeciwdziałanie udzielaniu pożyczek o charakterze lichwiarskim i w tym zakresie wprowadzono m.in. limity kwot, co do których osoby fizyczne mogą się poddać dobrowolnej egzekucji, jeżeli oświadczenie o poddaniu się jej dotyczy zawieranych przez nie umów pożyczki niezwiązanych z prowadzoną przez nie działalnością gospodarczą czy zawodową. Znowelizowane przepisy wprowadzają jednak zmiany mające szerszy charakter. W szczególności wskazują na dodatkowe wymogi konstruowania wszystkich samodzielnych aktów notarialnych zawierających oświadczenie o poddaniu się egzekucji (nowe brzmienie art. 777 par. 2 k.p.c.).

Nowe wymogi dla aktów notarialnych

Oświadczenie o poddaniu się egzekucji jest często występującą w obrocie prawnym formą zabezpieczenia interesów jednej strony umowy na wypadek jej niewykonania lub nienależytego wykonania przez drugą stronę. Aby zapewnić skuteczność takiego zabezpieczenia, warto pamiętać o nowych zasadach konstruowania oświadczeń znajdujących się w odrębnych aktach notarialnych. Co istotne, zmiany nie dotyczą oświadczeń zawartych w jednym akcie notarialnym wraz z czynnością, z której roszczenia zabezpieczają. Nowe wymogi będą więc miały istotne znaczenie w takich sytuacjach, gdy sama umowa nie wymaga formy aktu notarialnego, a oświadczenie o poddaniu się egzekucji jest składane odrębnie, w „samodzielnym” akcie notarialnym.

Do tej pory jedyne warunki co do sformułowania treści oświadczenia o poddaniu się egzekucji zawierały art. 777 par. 4 i 5 k.p.c. oraz ustawa z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1799) formułujące ogólne reguły dla wszystkich aktów notarialnych. Zgodnie z wprowadzonymi przez ustawę antylichwiarską wymogami oświadczenie o poddaniu się egzekucji zawarte w odrębnym akcie notarialnym – oprócz dotychczas przewidzianych w przepisach elementów – powinno dodatkowo zawierać także wskazanie:

1) stosunku prawnego, w związku z którym dłużnik poddaje się egzekucji (tj. zwykle wskazanie umowy, z której mogą wynikać zobowiązania dłużnika podlegające zabezpieczeniu, np.: umowy najmu, z której mogą wynikać kary umowne, których zapłatę ma zabezpieczyć oświadczenie),

2) daty powstania zobowiązania dłużnika (tj. w praktyce zwykle daty zawarcia umowy wskazanej zgodnie z pkt 1 powyżej, nie chodzi tutaj o datę wymagalności roszczenia dłużnika),

3) treści zobowiązania (tj. określenie zobowiązania, co do którego dłużnik poddaje się egzekucji, np. zapłaty kar umownych w związku z konkretnymi naruszeniami umowy najmu, zwrotu pożyczki, wydania nieruchomości, oraz terminu/warunków wykonania takich obowiązków),

4) w przypadku umów wzajemnych – dodatkowo świadczenia wierzyciela z terminem jego wykonania (tj. np. w przypadku umowy najmu – wskazanie obowiązku wydania przedmiotu najmu i jego terminu, w przypadku umowy sprzedaży nieruchomości – obowiązku zapłaty ceny).

Nowe wymogi zmierzają do ułatwienia sądowi (rozpoznającemu wniosek o nadanie aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności) identyfikacji świadczenia, co do którego dłużnik poddaje się egzekucji, i jego podstawy prawnej (na co wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy antylichwiarskiej). Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem tytuł egzekucyjny przewidziany w art. 777 par. 1 pkt 4 i 5 k.p.c. może obejmować jedynie określone w tym akcie zobowiązania dłużnika co do ściśle określonego tam przedmiotu oraz podstawy prawnej. Są to zatem elementy podlegające badaniu sądu w postępowaniu klauzulowym, których brak, nawet przed omawianą nowelizacją, mógł prowadzić do oddalenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności i zniweczenia zabezpieczenia. Obecnie sąd powinien móc sprawniej zweryfikować, czy elementy te, a także inne objęte art. 777 par. 2 k.p.c., zostały w oświadczeniu uwzględnione. Aby cel ten został zrealizowany, warto w treści oświadczenia oznaczyć miejsca, w których elementy te zostały uwzględnione, np. poprzez dodatnie odpowiedniego dopisku w nawiasie.

Skutki niewypełnienia wymogów

Dotychczas obowiązujące wymogi konstruowania aktów notarialnych zawierających oświadczenie o poddaniu się egzekucji określone w art. 777 par. 1 pkt 4 i 5 k.p.c. były uznawane za mające charakter bezwzględny. Akt notarialny zawierający oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji po nadaniu mu klauzuli wykonalności daje przecież wierzycielowi możliwość wszczęcia egzekucji bez uprzedniego prowadzenia postępowania rozpoznawczego. To, co dla wierzyciela jest znacznym ułatwieniem, dla dłużnika, który nie uczestniczy w postępowaniu w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności, oznacza ograniczenie możliwości obrony przed powstaniem tytułu wykonawczego. Z powyższych przyczyn wymogi określone we wspomnianych przepisach były przez sądy w postępowaniach klauzulowych rygorystycznie przestrzegane. Odmienne podejście groziłoby uzyskiwaniem przez wierzycieli tytułu wykonawczego bez należytej kontroli. Podobnie należy postrzegać omawiane nowo wprowadzone wymogi – ich niedopełnienie powinno skutkować odmową nadania aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności.

Kognicja sądu w postępowaniu klauzulowym ogranicza się do kwestii ściśle formalnych i polega na zbadaniu, czy tytuł egzekucyjny w postaci aktu notarialnego zawiera wszystkie wymagane prawem elementy. Niezwykle istotne jest zatem precyzyjne formułowanie oświadczeń o poddaniu się egzekucji. Brak świadomości brzmienia nowych przepisów w zakresie wymogów co do ich treści skutkować może bezskutecznością takiego zabezpieczenia i koniecznością wszczynania postępowania rozpoznawczego w celu uzyskania tytułu wykonawczego. ©℗