Sąd Okręgowy w Koninie zwrócił się do Sądu Najwyższego z pytaniem, co zrobić, gdy w spadku po zmarłym znajduje się udział w majątku wspólnym małżonków. Chodzi o to, czy podział majątku wspólnego nieżyjących małżonków trzeba przeprowadzać razem z działem spadku, czy można to zrobić osobno, nawet jeśli w trakcie sprawy nikt nie zgłaszał roszczeń dotyczących nakładów, wydatków czy innych świadczeń między majątkiem wspólnym a osobistym.

Jak podzielić spadek po zmarłym ojcu. Udziały w majątku wspólnym

Sprawa dotyczy majątku po zmarłym. Jego córka zgłosiła się do sądu o podział spadku, obejmującego udział w mieszkaniu i w dwóch samochodach. Córka chciała, żeby wszystkie te udziały przyznać bratu, a on miał jej w zamian zapłacić odpowiednią kwotę. W październiku 2021 r. dodała też wniosek o odszkodowanie za to, że brat korzystał z mieszkania ponad swój udział spadkowy, od momentu otwarcia spadku do złożenia pisma.

Brat w odpowiedzi wniósł, żeby przyznać mu mieszkanie na wyłączną własność z równoczesną spłatą dla siostry. Chciał też, żeby sąd uwzględnił koszty utrzymania mieszkania od śmierci ojca oraz koszty jego pogrzebu.

Sąd przyznał cały majątek bratu, zobowiązując go do spłaty siostry w ratach, z możliwością natychmiastowego żądania całej kwoty, jeśli dwie raty byłyby opóźnione. Zasądził też córce zmarłego odszkodowanie za brak dostępu do mieszkania.

Podział majątku wspólnego małżonków w spadku. Wątpliwości prawne

Kobieta odwołała się od tego wyroku. Sąd okręgowy zauważył, że wszystkie składniki spadku były wcześniej objęte wspólnością małżeńską między zmarłym i jego żoną. Na tej podstawie powstały wątpliwości prawne, o których rozstrzygnięcie sąd postanowił poprosić SN.

W uzasadnieniu wskazał, że według dotychczasowego orzecznictwa SN, gdy w spadku jest udział w majątku wspólnym małżonków, dział spadku wymaga uprzedniego lub jednoczesnego podziału majątku wspólnego. Wyjątek jest sytuacja, gdy już istnieje prawomocny wyrok ustalający udziały małżonków lub gdy dotyczy to tylko części spadku nieobjętej majątkiem wspólnym.

Sąd okręgowy powołał się na art. 43 par. 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z nim, żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym można zgłosić w powództwie lub w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej. Nie można natomiast ustalać nierównych udziałów w postępowaniu o dział spadku, bo jest to możliwe tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.

Dopóki nie ustali się, jakie były udziały spadkodawcy i jego małżonka w majątku wspólnym, nie da się określić składu i wartości spadku – te udziały są wciąż hipotetyczne. Dlatego dział spadku może nastąpić tylko wtedy, gdy nierówne udziały zostały już prawomocnie ustalone. W przeciwnym razie trzeba byłoby najpierw lub równocześnie podzielić majątek wspólny. Po prawomocnym podziale nie da się już zgłosić roszczenia o nierówne udziały, ze względu na obowiązek prekluzji dowodowej.

Dodatkowo w grę wchodzą rozliczenia wydatków i nakładów między majątkiem wspólnym a osobistym (art. 45 k.r.o.). Każdy małżonek powinien zwrócić wydatki poniesione z majątku wspólnego na majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków na przedmioty przynoszące dochód. Z drugiej strony, małżonek może żądać zwrotu nakładów ze swojego majątku na majątek wspólny. Orzecznictwo mówi, że dopóki te rozliczenia nie są ustalone, nie można określić składu i wartości spadku.

Czy łączenie działu spadku z podziałem majątku wspólnego jest konieczne?

Sąd okręgowy zauważył jednak, że w tej sprawie nie ma możliwości ustalenia nierównych udziałów, bo spadkodawca i jego małżonek nie żyją i nie było postępowań o rozwód, unieważnienie małżeństwa czy separację. Co do nakładów i wydatków, uczestnicy nie twierdzili, żeby je ponieśli, a sąd nie ma obowiązku ustalać ich z urzędu.

W tej sprawie przeprowadzenie podziału majątku wspólnego prawdopodobnie nie wpłynęłoby na ustalenie spadku. Dlatego pojawia się pytanie, czy wymóg łączenia sprawy o dział spadku z podziałem majątku wspólnego nie jest przesadnym formalizmem.

Orzecznictwo

Postanowienie Sądu Okręgowego w Koninie z 21 sierpnia 2025 r., sygn. akt I 1Ca 313/25