Mimo trudnej sytuacji materialnej dziecko przejmie długi składkowe ojca

Mój były mąż prowadził działalność gospodarczą. Po jego śmierci okazało się, że miał dość duże zaległości składkowe. Czy ZUS może zobowiązać do spłaty długu naszego niepełnoletniego syna? Syn odziedziczył po ojcu majątek, w tym nieruchomość gruntową, której wartość przewyższa dług.

Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy odwołać się do przepisów ordynacji podatkowej, które posiłkowo stosuje się także do zaległości składkowych. Na uwagę zasługuje m.in. art. 97 tej ustawy, gdzie w par. 1 postanowiono, że spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Z kolei w art. 98 par. 1 ordynacji czytamy, że do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Natomiast z art. 100 ordynacji wynika m.in., że organ podatkowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji. Termin płatności przez spadkobiercę zobowiązań wynikających z decyzji o zakresie jego odpowiedzialności wynosi 14 dni od dnia jej doręczenia.

W ocenie prawnej podanego stanu faktycznego znaczenie mają również regulacje prawne z zakresu prawa spadkowego, w tym art. 1012 i art. 1031 par. 1 i 2 k.c. Zgodnie z tymi przepisami spadkobierca może albo przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), albo przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), albo też spadek odrzucić. W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi. Ograniczenie odpowiedzialności do masy czynnej spadku dotyczy wszelkich długów spadkowych. Ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy do wartości czynnej spadku oznacza, że wierzyciele spadkowi mogą poszukiwać zaspokojenia nie tylko z przedmiotów i praw wchodzących do spadku, lecz także ze składników majątku osobistego spadkobiercy, byleby łączna wartość roszczeń wierzycieli nie przekraczała wartości udziału spadkowego, jaki otrzymał konkretny spadkobierca.

W kontekście opisanego stanu faktycznego szczególnie pomocny będzie wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z 10 grudnia 2018 r. (sygn. akt VII U 727/18), w którym sąd rozpatrywał podobny stan faktyczny, w którym ZUS wydał decyzję o przeniesieniu zobowiązania składowego na małoletniego spadkobiercę (syna) zmarłego przedsiębiorcy. Pozostawił on wymagalne zadłużenia, w tym z tytułu składek ZUS. W ramach analizy prawnej sąd wskazał m.in., że możliwość przeniesienia odpowiedzialności na spadkobierców znajduje jednoznaczne potwierdzenie w orzecznictwie. W uchwale z 7 maja 2008 r. (sygn. akt II UZP 1/08) Sąd Najwyższy bowiem wprost stwierdził, że niezapłacone w terminie składki na Fundusz Pracy i ubezpieczenie zdrowotne (oraz należności z nimi związane) mogą być pobrane przez organ rentowy od spadkobiercy osoby zobowiązanej do zapłaty takich składek w granicach odpowiedzialności danego spadkobiercy za długi spadku. W podanej sprawie w imieniu nieletniego (ucznia szkoły średniej) występował ojciec, który reprezentował go w procesie w charakterze opiekuna prawnego. Przy czym argumenty przeciwko decyzji skupiały się na kwestiach ekonomicznych, a więc nie kwestionowano samej odpowiedzialności z tytułu spadkobrania. Sąd wskazał, że „nie umniejszając trudnej sytuacji finansowej i socjalno-bytowej tak odwołującego, jak i reprezentującego go w niniejszej sprawie ojca, należy jednak stwierdzić, że okoliczności te pozostawały w istocie bez wpływu na prawidłowość zaskarżonej decyzji organu rentowego. Cytowane wyżej przepisy ordynacji podatkowej nie przewidują możliwości wyłączenia odpowiedzialności spadkobierców z uwagi na niemożność spłacenia istniejącego zadłużenia z tytułu składek bądź inne trudności o charakterze socjalno-majątkowym”. Warto dodać, że rozpatrywanej przez SN sprawie nieletni nabył spadek w całości, zaś stwierdzone przez ZUS zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek nie przekraczało stanu czynnego spadku.

Reasumując, należy uznać, że w opisywanym przypadku istnieje wysokie prawdopodobieństwo, iż ZUS wszcznie postępowanie w zakresie przeniesienia odpowiedzialności za zobowiązania składkowe na niepełnoletniego syna. Tym bardziej jest to zasadne, że długi nie przekraczają wartości majątku, który został odziedziczony. ©℗