ZUS ma dwa lata na decyzję o zwrocie świadczenia wspierającego

Będzie się musiał jednak śpieszyć, bo do przedawnienia dojdzie już po trzech latach od dnia, w którym stała się ona ostateczna. Na odzyskanie zadłużenia zakład będzie miał więc mniej czasu niż w przypadku np. nienależnie pobranej renty.

Od tego roku osoby z niepełnosprawnością, które uzyskały decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, a poziom ten określono na poziomie 70‒100 punktów, mogą ubiegać się o świadczenie wspierające. Opiekun takiej osoby może wówczas zgłosić się do ZUS z wnioskiem o podleganie ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, a składki sfinansuje za niego budżet państwa. Samo świadczenie zaś będzie przyznawane pod kilkoma warunkami. Jeśli dana osoba przestanie je spełniać albo okaże się, że wprowadziła ZUS w błąd, np. w trakcie postępowania o jego przyznanie, będzie musiała liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu. Należności mogą być potrącone z innych świadczeń wypłacanych przez ZUS albo w drodze egzekucji. ZUS będzie miał jednak mniej czasu na podjęcie działań niż w przypadku np. nienależnie pobranych zasiłków.

Wypłacane mimo braku prawa

Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę, że świadczenie to przysługuje osobom zamieszkującym na terenie Polski, ale nie tylko obywatelom polskim, lecz także obywatelom innych krajów, o ile spełniają warunki szczegółowo opisane w ustawie z 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz.U. poz. 1429; dalej: u.ś.w). Zatem wyprowadzka z Polski oznacza utratę prawa do świadczenia na ten okres.

Ponadto świadczenie wspierające nie przysługuje, jeżeli:

• daną osobę umieszczono w domu pomocy społecznej, w rodzinnym domu pomocy, zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, placówce zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, zakładzie karnym, zakładzie poprawczym, areszcie śledczym albo schronisku dla nieletnich;
• dana osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia o podobnym charakterze, chyba że dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;
• na daną osobę inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Powyższe zasady mają zapobiegać wypłacie podwójnych świadczeń na tę samą osobę, chyba że co innego wynika z zawartej między Polską a danym krajem umowy. Świadczenie nie będzie przysługiwać, gdy potencjalnie uprawniona osoba zostanie umieszczona w placówce opiekuńczej lub np. zakładzie karnym.

O zaistnieniu takich okoliczności pobierający powinien zawiadomić ZUS. Może się jednak zdarzyć, że ani on, ani jego opiekun tego nie zrobią. Wówczas będą miały zastosowanie przepisy o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia określone w art. 29 u.ś.w. Wynika z niego, że za nienależnie pobrane świadczenie wspierające uważa się świadczenie wypłacone:

• na podstawie fałszywych oświadczeń lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającego;
• mimo braku prawa do tego świadczenia;
• osobie innej niż osoba uprawniona do świadczenia z przyczyn niezależnych od organu, który przyznał to świadczenie.

Od takiego świadczenia są naliczane odsetki ustawowe za opóźnienie, chyba że jego przyznanie było następstwem błędu podmiotu realizującego zadania w zakresie tego świadczenia. Odsetki są naliczane od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty do dnia spłaty.

Przedawnienie tych należności u.ś.w. przewiduje z upływem trzech lat od dnia, w którym decyzja o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranego świadczenia stała się ostateczna. To znaczne skrócenie okresu przedawnienia w stosunku do świadczeń z ubezpieczeń społecznych (a przypomnijmy, że świadczenie wspierające jest wypłacane przez ZUS, ale nie z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, i nie jest w żadnym stopniu powiązane ze składkami). Jak bowiem wynika z art. 84 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa), należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności.

Bieg przedawnienia przerywa:

• odroczenie terminu płatności należności,
• rozłożenie spłaty należności na raty,
• zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym dłużnik został powiadomiony,
• ogłoszenie upadłości dłużnika,

‒ przy czym po przerwaniu biegu terminu przedawnienia biegnie on na nowo od dnia następującego odpowiednio po dniu odroczenia terminu płatności należności, rozłożenia spłaty należności na raty, zastosowania środka egzekucyjnego, o którym dłużnik został powiadomiony, lub ogłoszenia upadłości.

Sama zaś decyzja o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranego świadczenia wspierającego nie jest wydawana, jeżeli od dnia jego pobrania upłynęło więcej niż 2 lata. To okres znacznie krótszy niż ten przewidziany dla decyzji w sprawie zwrotu świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Zgodnie bowiem z art. 84 ust. 7a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1230; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1429; dalej: ustawa systemowa) w przypadku osoby, która nienależnie pobrała świadczenie z ubezpieczenia społecznego, decyzji takiej nie wydaje się później niż w terminie pięciu lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie.

Dwie drogi

Jeśli zobowiązany nie dokona zwrotu dobrowolnie, to ZUS będzie miał dwie drogi na odzyskanie należności. Zgodnie z art. 29 ust. 7 u.ś.w. nienależnie pobrane świadczenie wspierające łącznie z odsetkami ustawowymi za opóźnienie ustalone ostateczną decyzją podlega potrąceniu z wypłacanego świadczenia wspierającego oraz ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez ZUS. Gdyby jednak ZUS nie wypłacał zobowiązanemu żadnych świadczeń tego typu, nienależnie pobrane świadczenie wspierające może być odzyskane przez ZUS w trybie przewidzianym w ustawie z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2505; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 2760).

W związku z wejściem w życie przepisów o świadczeniu wspierającym i możliwym jego potrącaniu odpowiednich modyfikacji dokonano także w ustawie z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1429; dalej: ustawa emerytalna). Zgodnie z nowo dodanym art. 139 ust. 1 pkt 7a ustawy emerytalnej ze świadczeń pieniężnych określonych w tej ustawie ‒ po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych ‒ podlegają potrąceniu kwoty nienależnie pobranego świadczenia wspierającego. Będą tu miały zastosowanie dwa ograniczenia:

• granice, w jakich świadczenie może być potrącane – w tym przypadku będzie to 25 proc. wypłacanego świadczenia brutto;
• kwota świadczenia wolna od potrąceń, ktora jest corocznie waloryzowana).

Możliwe ulgi

Zgodnie z u.ś.w. możliwe jest także odstąpienie przez ZUS od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wspierającego łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczenie terminu płatności albo rozłożenie na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności dotyczące sytuacji dłużnika (art. 29 ust. 10). Będą tu miały zastosowanie odpowiednio art. 84 ust. 8a‒8e ustawy systemowej przewidującej podobne rozwiązanie dla świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Gdy zatem ZUS rozłoży nienależnie pobrane świadczenie wspierające na raty lub odroczy płatność, nie naliczają się od niego odsetki, począwszy od dnia wpływu wniosku o udzielenie tych ulg, nie dokonuje się również potrąceń.

Rozłożenie na raty albo odroczenie terminu płatności następuje w formie umowy. Jeśli natomiast dłużnik nie spłaci w terminie ustalonych przez ZUS rat, to pozostała kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Trzeba jednak wiedzieć, że udzielenie takich ulg, zwłaszcza w postaci odstąpienia od żądania zwrotu nienależnego świadczenia, będzie sytuacją wyjątkową, tak jak ma to miejsce w przypadku analogicznych przepisów ustawy systemowej. Można nawet odwołać się w tym zakresie do orzecznictwa. I tak np. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 4 listopada 2021 r., sygn. akt III AUa 191/20, uznał, że dokonując oceny występowania okoliczności, które uznaje się za szczególnie uzasadnione w rozumieniu art. 84 ust. 8 pkt 1 ustawy systemowej, należy kierować się stanem majątkowym i rodzinnym dłużnika, jak też realną możliwością zwrotu, w tym możliwością podjęcia pracy pozwalającej na zwrot świadczeń. Sąd podkreślił, że przypadki zastosowania art. 84 ust. 8 powinny mieć charakter wyjątkowy, a on sam nie powinien być interpretowany rozszerzająco (te same uwagi można odnieść do analogicznego art. 29 ust. 10 u.ś.w.).

Na koniec warto dodać, że SA w Poznaniu w ramach katalogu przykładowych okoliczności uzasadniających stosowanie ulg wskazał:

• brak majątku, z którego możliwe byłoby dochodzenie od osoby zobowiązanej zwrotu świadczeń;
• ustalenie, że w przypadku zwrotu świadczeń osoba zobowiązana lub osoby pozostające na jej utrzymaniu zostałyby pozbawione niezbędnych środków utrzymania;
• ciężką chorobę powodującą niezdolność do pracy lub niepełnosprawność osoby zobowiązanej, członka jej rodziny lub innej osoby pozostającej na jej utrzymaniu;
• wiek osoby zobowiązanej;
• zdarzenia losowe (kradzież, wypadek, pożar, powódź, inne klęski żywiołowe) powodujące szczególne trudności w sytuacji materialnej osoby zobowiązanej.

Z uwagi jednak na wyjątkowość tych przepisów należy raczej liczyć się z obowiązkiem zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wspierającego. ©℗