Mój zmarły mąż pobierał „zwykłą” rentę z tytułu niezdolności do pracy. Jego choroba miała związek z warunkami pracy, w których chorował, ale nie zdążył uzyskać odpowiedniego orzeczenia. Czy mogę potwierdzić tę okoliczność po jego śmierci i otrzymać jednorazowe odszkodowanie?

Tak, będzie to możliwe, co potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 14 grudnia 2022 r., sygn. akt. III UZP 4/22. Odpowiadał on na pytanie jednego z sądów powszechnych, który przedstawił SN pytanie dotyczące możliwości otrzymania jednorazowego odszkodowania po śmierci osoby, która spełniała warunki do otrzymanie renty wypadkowej, ale świadczenie to nie było jej przyznane decyzją.

Stały lub długotrwały uszczerbek

Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej: ustawa wypadkowa) ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie. W tym kontekście za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy, zaś długotrwałym uszczerbkiem na zdrowiu jest naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający sześciu miesięcy, które może ulec poprawie. Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji.
Jednorazowe odszkodowanie może przysługiwać także członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Jak także wynika z art. 13 ust. 1 ustawy wypadkowej, odszkodowanie to przysługuje również w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego.
Członkami rodziny uprawnionymi do odszkodowania są:
  • małżonek, chyba że orzeczono separację;
  • dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty warunki uzyskania renty rodzinnej;
  • rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony lub rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.
Wysokość jednorazowego odszkodowania dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego uzależniona jest od tego, ilu i jakim członkom rodziny ono przysługuje.
Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest tylko jeden członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, przysługuje ono w wysokości:
  • 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawnionymi są małżonek lub dziecko;
  • 9-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawniony jest inny członek rodziny.
Zasady te ulegają dalszemu uszczegółowieniu, gdy do odszkodowania uprawnionych jest jednocześnie kilka osób.

SN odpowiada

Ustawa wypadkowa mówi więc wyraźnie o prawie do odszkodowania dla członków rodziny rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego. Problematyczne okazuje się jednak to, co w tym kontekście oznacza „uprawniony”. Wątpliwości te zostały przedstawione Sądowi Najwyższemu, który w ww. uchwale z 14 grudnia 2022 r. odpowiadał na pytanie, jak rozumieć użyte w art. 13 ust. 1 zd. 2 ustawy wypadkowej sformułowanie, iż „jednorazowe odszkodowanie przysługuje również w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego”. A mianowicie czy takie uprawnienie wynikać powinno z mocy samego prawa, czy też musi być ono ustalone w chwili śmierci przez organ rentowy w drodze decyzji administracyjnej? Co ciekawe, w rozpatrywanej przez sąd sprawie Centrum Medycyny Pracy wydało oświadczenie lekarskie o stwierdzeniu choroby zawodowej zmarłego na skutek wniosku rodziny zgłoszonego już po jego śmierci.
WAŻNE Rodzina może wystąpić o przyznanie jednorazowego świadczenia po zmarłym, który nie zdążył wystąpić z wnioskiem o przyznanie renty wypadkowej związanej z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.
Sąd Najwyższy uznał, że członkom rodziny ubezpieczonego przysługuje jednorazowe odszkodowanie także w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty mającego ustalone w decyzji organu rentowego prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który spełniał ustawowe przesłanki do przyznania mu prawa do renty w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.
Dla kontekstu warto tutaj wspomnieć o argumentacji sędziego sprawozdawcy. Otóż podkreślił on, że trudno sobie wyobrazić, aby ustawodawca chciał podzielić rodziny zmarłych i przyznać jednorazowe odszkodowanie tylko tym, których zmarły członek rodzinnym, po którym domagają się jednorazowego odszkodowania, zdążył wystąpić z wnioskiem o rentę wypadkową i otrzymać pozytywną decyzję.
Wykładnię przepisów przedstawioną przez SN należy zastosować także w opisywanym przypadku. Żona zmarłego rencisty musi zatem udowodnić, że jej mąż spełniał warunki do przyznania mu renty wypadkowej, a więc w tym przypadku – że cierpiał na chorobę zawodową.©℗
Podstawa prawna
• art. 11–13 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2189)
• art. 57 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1504)