Nasza spółka wnosiła o umorzenie zaległych składek. ZUS uznał jednak, że do składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek nie stosuje się umorzenia. Czy ZUS mógł tak postąpić, skoro z ustawy o finansach publicznych wynika generalna możliwość umarzania publicznych należności?
Odpowiadając na to pytanie, należy odwołać się do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Zgodnie z jej art. 28 ust. 1 należności z tytułu składek mogą być przez ZUS umarzane w całości lub w części. Jak wynika zaś z ust. 4, umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty. W opisywanej sytuacji znaczenie ma art. 30 ustawy systemowej, z którego wynika, że do składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek nie stosuje się art. 28, z wyłączeniem ust. 3 pkt 4c. Wyjątek, kiedy przepisy dopuszczają umorzenie pozostałych składek, dotyczy upadłości osoby fizycznej.
Prowadzi to do wniosku, że przedsiębiorca nie może skutecznie występować o umorzenie zaległych składek należnych za ubezpieczonych. Ma to zresztą potwierdzenie w orzecznictwie sądowym, w którym akcentuje się m.in., że wprowadzenie przez ustawodawcę wyłączenia, o którym mowa w art. 30 ustawy systemowej, oznacza, że możliwość umarzania składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami została bezwzględnie wyłączona. Płatnikowi składek w ogóle nie przysługuje prawo domagania się ich umorzenia, bo to nie on, a ubezpieczony ponosi rzeczywisty ciężar finansowy tych składek. Płatnik jest jedynie pośrednikiem, który odprowadza składki do ZUS, a zatrzymanie tych składek lub rozporządzenie nimi stanowi w istocie naruszenie przepisów ustawy systemowej. Rola, jaką odgrywa pracodawca będący płatnikiem składek finansowanych przez ubezpieczonych, wyklucza powoływanie się przez niego na własną trudną sytuację majątkową jako przesłankę uzasadniającą rezygnację przez ZUS z egzekwowania składek, których realny ciężar finansowy ponieśli ubezpieczeni. Jednocześnie wskazuje się, że wnioskiem o umorzenie objęte mogą być jedynie odsetki od takich należności. Na podstawie art. 28 ust. 3a ustawy systemowej mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia, ale nie za zatrudnionych pracowników. To jedyny wyjątek od generalnej zasady umarzania należności w razie całkowitej nieściągalności. Jednak dotyczy on wyłącznie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 2 września 2021 r., sygn. akt III SA/Łd 319/21).
Zasady te należy odróżnić od reguły określonej w art. 64 ustawy o finansach publicznych, który dotyczy umorzenia, ale należności publicznoprawnych innego typu, określonych w art. 60 tej ustawy. [ramka] Z art. 64 wynika, że należności te właściwy organ może:
- z urzędu umarzać w całości ‒ w przypadku gdy zachodzi jedna z okoliczności wskazanych w ustawie;
- na wniosek zobowiązanego:
‒ umarzać w całości ‒ w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem zobowiązanego lub interesem publicznym,
‒ umarzać w części, odraczać terminy spłaty całości albo części należności lub rozkładać na raty płatność całości albo części należności ‒ w przypadkach uzasadnionych względami społecznymi lub gospodarczymi, w szczególności możliwościami płatniczymi zobowiązanego.
O jakie środki publiczne chodzi
Środkami publicznymi stanowiącymi niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publicznoprawnym są w szczególności:
• kwoty dotacji podlegające zwrotowi w przypadkach określonych w ustawie o finansach pulicznych;
• należności z tytułu gwarancji i poręczeń udzielonych przez Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego;
• wpłaty nadwyżek środków obrotowych samorządowych zakładów budżetowych;
• wpłaty nadwyżek środków finansowych agencji wykonawczych;
• wpłaty środków z tytułu rozliczeń realizacji programów przedakcesyjnych;
• należności z tytułu zwrotu środków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz inne należności związane z realizacją projektów finansowanych z udziałem tych środków, a także odsetki od tych środków i od tych należności;
• należności z tytułu grzywien nałożonych w drodze mandatu karnego w postępowaniu w sprawach o wykroczenia oraz w postępowaniu w sprawach o wykroczenia skarbowe;
• dochody pobierane przez państwowe i samorządowe jednostki budżetowe na podstawie odrębnych ustaw;
• pobrane przez jednostkę samorządu terytorialnego dochody związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego odrębnymi ustawami i nieodprowadzone na rachunek dochodów budżetu państwa.
Przepis ten nie ma zastosowania do składek ubezpieczeniowych. Wypowiedział się na ten temat m.in. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w wyroku z 17 maja 2018 r. (sygn. akt I SA/Rz 278/18). Z istoty tego orzeczenia wynika, że podstaw do umorzenia należności, o których mowa w art. 30 ustawy systemowej, nie można wywodzić z art. 64 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, który mówi o umarzaniu należności wskazanych w art. 60 tego aktu. Do nich nie zalicza się bowiem składek na ubezpieczenia społeczne. Brakuje zatem podstaw, aby stosować do umorzenia składek ubezpieczeniowych przepisy ustawy o finansach publicznych, mimo że dotyczą one również środków publicznych.
Podstawa prawna
• art. 28 i 30 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)
• art. 60 i 64 ustawy 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U z 2022 r. poz. 1634; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1964)