O co nie można wnioskować w odwołaniu od decyzji ZUS przenoszącej odpowiedzialność na spadkobiercę? Czy zadłużenie składkowe z tytułu zakończonej pozarolniczej działalności gospodarczej wpłynie na prawo do zasiłku macierzyńskiego z etatu? Dlaczego w skardze na odmowę umorzenia składek nie można zwrócić się do sądu o wstrzymanie egzekucji?
ZUS doręczył mi decyzję, obciążając mnie jako spadkobiercę długami małżonka z działalności gospodarczej. Spadek przyjęłam z dobrodziejstwem inwentarza. Przysługuje mi złożenie odwołania. Czy mogę w nim wnioskować o umorzenie zaległości składkowej?
Na mocy odesłania znajdującego się w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) do należności z tytułu składek stosuje się przepisy ordynacji podatkowej. Zgodnie z art. 97 par. 1 ordynacji podatkowej spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Natomiast z art. 98 tej ustawy wynika, że do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe.
Z opisanego stanu faktycznego wynika, że czytelniczka przyjęła spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W konsekwencji jej odpowiedzialność ukształtowana została na podstawie art. 1031 par. 2 k.c., zgodnie z którym w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu nieistniejące długi. Skoro małżonka przedsiębiorcy przyjęła spadek z dobrodziejstwem inwentarza, to ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe z działalności gospodarczej zmarłego męża do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.
W opisanej sytuacji ZUS doręczył małżonce dłużnika decyzję w sprawie zadłużenia składkowego. Rzecz jasna od takiej decyzji przysługuje możliwość odwołania do sądu okręgowego. W odwołaniu małżonka zmarłego przedsiębiorcy może kwestionować swoją odpowiedzialność jako spadkobiercy. Co istotne, nie może jednak w odwołaniu występować o umorzenie zaległości składkowej. Postępowanie w sprawie umorzenia może być prowadzone na podstawie art. 28 ustawy systemowej. Z tego artykułu m.in. wynika, że należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Całkowita nieściągalność zachodzi m.in. wtedy, gdy dłużnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku, lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych. Warunkiem jest także to, aby nie było możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie.
W tym kontekście warto przywołać stanowisko z wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z 20 czerwca 2016 r., sygn. akt VIII U 3241/15. Wynika z niego, że trudna sytuacja dłużnika (spadkobiercy) nie może być brana pod uwagę w postępowaniu wszczętym po odwołaniu od decyzji ZUS w sprawie zaległości składkowej. Tego typu okoliczności mogą być brane pod uwagę w postępowaniu wszczętym na skutek wniosku o umorzenie składek ZUS, lecz nie mają znaczenia dla rozpoznania sprawy w sprawie zadłużenia składkowego spadkobiercy.
Decyzja ZUS o odpowiedzialność małżonki za długi składkowe wydaje się prawnie uzasadniona. Adresatka decyzji może złożyć odwołanie, lecz nie może w nim występować o umorzenie zaległości. W tym zakresie może zainicjować odrębne postępowanie poprzez złożenie wniosku do ZUS o umorzenie składek, a następnie ewentualnie kwestionować negatywną decyzję przed sądem administracyjnym.
Podstawa prawna
• art. 97 par. 1, art. 98 par. 1 i par. 2 pkt 1, 2, 5, 7 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. ‒ Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1540; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1598)
• art. 28 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)
• art. 1031 par. 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1509)
Prowadziłam działalność gospodarczą i z tego tytułu mam zadłużenie składkowe, którego jeszcze nie spłaciłam. Teraz pracuję na etacie, ale jestem w ciąży, a termin porodu wyznaczono na maj 2022 r. Słyszałam, że zmieniają się przepisy i zadłużenie z tytułu składek wstrzyma wypłatę zasiłków macierzyńskich. Czy to prawda?
Tak, zmiana przepisów ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa), która wchodzi w życie 1 stycznia 2022 r., nie pozwoli na uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia chorobowego (a więc także zasiłku macierzyńskiego) osobom, które mają zadłużenie składkowe w wysokości 1 proc. minimalnego wynagrodzenia w dniu powstania prawa do świadczenia. Zgodnie z nowym art. 2a ustawy zasiłkowej zasada ta będzie dotyczyć osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, osób współpracujących z osobami korzystającymi z ulgi na start oraz duchownych będących płatnikami składek na własne ubezpieczenia. Zasiłek ten można będzie jednak uzyskać po spłacie zadłużenia. Trzeba jednak pamiętać, że jeżeli zadłużenie nie zostanie uregulowane w ciągu sześciu miesięcy od dnia powstania prawa do świadczenia, to prawo to ulegnie przedawnieniu.
Powyższa zasada nie będzie miała jednak zastosowania w opisanym przypadku. A to dlatego, że pracownica podlega ubezpieczeniu z tytułu stosunku pracy i na tej podstawie ma prawo do zasiłku chorobowego, a potem macierzyńskiego. Zadłużenie składkowe przeszkodziłoby w uzyskaniu zasiłku, w sytuacji gdyby wnioskowała o świadczenie z tytułu, z którego posiada zadłużenie.
Trzeba jednak pamiętać, że zmiana przepisów ubezpieczeniowych od 1 stycznia 2022 r. polega także na umożliwieniu ZUS potrącania zadłużenia składkowego z wypłacanych świadczeń. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 24 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata nieopłacone w terminie podlegają potrąceniu ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez ZUS lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej. Wiąże się z tym także zmiana art. 24 ust. 5b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którego znowelizowanym brzmieniem bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od pierwszego dnia miesiąca, w którym nastąpiło rozpoczęcie potrąceń ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez ZUS lub podjęcie pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do ostatniego dnia miesiąca, w którym zakończono potrącenia, lub do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego. Zgodnie z kolei z nowo dodanym art. 66a ust. 1 ustawy zasiłkowej potrąceń ze świadczeń określonych w ustawie dokonuje się na zasadach przewidzianych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a więc z uwzględnieniem zawartych tam limitów.
W opisywanej sytuacji ZUS może przystąpić do potrącania zadłużenia z wypłacanego ubezpieczonej zasiłku macierzyńskiego lub innych pobieranych świadczeń. Z uwagi jednak na istnienie limitów potrąceń określonych w przepisach emerytalnych część zasiłku musi być wypłacana, a ubezpieczona nie może pozostać bez świadczeń.
Podstawa prawna
• art. 2a ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834) – w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2021 r.
• art. 24 ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834) – w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2021 r.
Prowadziłem działalność gospodarczą, mam spore zaległości w składkach. ZUS odmówił mi umorzenia składek, bo nie stwierdzono w moim przypadku całkowitej nieściągalności. Czy w skardze do sądu administracyjnego na decyzję ZUS mogę wnioskować o wstrzymanie działań windykacyjnych?
Z art. 28 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że ZUS może umarzać należności z tytułu składek w całości lub w części. Mogą być umarzane tylko w razie ich całkowitej nieściągalności. Należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane mimo braku ich całkowitej nieściągalności.
W opisanej sytuacji ZUS wydając decyzję o odmowie umorzenia składek, nie stwierdził całkowitej nieściągalności. Przedsiębiorca ma rzecz jasna możliwość wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego od takiej decyzji ZUS. Sąd ten ma możliwość wstrzymywania różnych aktów i czynności, co z kolei wynika z art. 61 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Z przepisów ujętych w tym artykule wynika, po pierwsze, że wniesienie skargi nie wstrzymuje wykonania aktu lub czynności. Po drugie, po przekazaniu sądowi skargi sąd może na wniosek skarżącego wydać postanowienie o wstrzymaniu wykonania w całości lub w części aktu lub czynności, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków, z wyjątkiem przepisów prawa miejscowego, które weszły w życie, chyba że ustawa szczególna wyłącza wstrzymanie ich wykonania. Odmowa wstrzymania wykonania aktu lub czynności przez organ nie pozbawia skarżącego prawa złożenia wniosku do sądu. Dotyczy to także aktów wydanych lub podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach tej samej sprawy.
Co jednak istotne, opisany wyżej mechanizm wstrzymania wykonania przez sąd nie zawsze będzie mógł mieć zastosowanie. Założenie to ma potwierdzenie w orzecznictwie sądowym. Akcentuje się w nim, że przedmiotem udzielenia ochrony tymczasowej mogą być jedynie takie akty lub czynności, które bezpośrednio nadają się do wykonania i wymagają wykonania (por. np. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 8 stycznia 2015 r., sygn. akt II OZ 1376/14).
Szczególnie pomocne może okazać się stanowisko wyrażone w postanowieniu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 11 kwietnia 2018 r., sygn. akt I SA/Bk 8/18, gdzie przedmiotem analizy sądu był zbliżony stan faktyczny. Zdaniem sądu wstrzymanie wykonania dotyczy sytuacji, gdy zaskarżony akt wywołuje skutki materialnoprawne nadające się do egzekucji. Skutków takich, ponad wszelką wątpliwość, nie wywołuje decyzja odmawiająca umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Tego typu rozstrzygnięcie nie jest aktem administracyjnym podlegającym wykonaniu i nie prowadzi do podjęcia przez organy jakichkolwiek działań, których wstrzymania można byłoby się domagać. W podanej sprawie sąd odmówił wstrzymania wykonania decyzji ZUS odmawiającej umorzenia należności składkowych.
Nie jest zatem możliwe ubieganie się przez dłużnika o wstrzymanie przez sąd wykonania decyzji ZUS o odmowie umorzenia zaległości składkowych. Dłużnikowi składkowemu pozostaje możliwość kwestionowania decyzji ZUS w skardze do sądu popartej argumentami merytorycznymi.
Podstawa prawna
• art. 61 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. ‒ Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1598)
• art. 28 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834)