• Czy wartość darowizny w postaci używanego sprzętu elektronicznego na rzecz pracownika będzie oskładkowana
  • Na jakich zasadach małżonek osoby zmarłej w wyniku wypadku przy pracy może domagać się świadczeń, gdy nie sporządzono protokołu
  • Co musi udowodnić płatnik, aby ZUS nie podwyższył mu składki wypadkowej mimo stwierdzenia naruszenia zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
Z powodu epidemii naszej firmie spadły obroty. Jesteśmy zmuszeni zredukować zatrudnienie, dlatego chcemy za porozumieniem rozwiązać umowy o pracę z dwoma pracownikami. Chcemy im podziękować za pracę i podarować sprzęt elektroniczny, który jest oznaczony jako używany (jest w bardzo dobrym stanie). Czy wartość takiego sprzętu jest oskładko wana?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy odwołać się do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) oraz rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (dalej: rozporządzenie). Z korelacji art. 18 ust. 1 i 2, art. 20 ust. 1 ustawy systemowej w związku z art. 4 pkt 9 oraz par. 1 rozporządzenia wynika, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów podatkowych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z wyłączeniem wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych. Zgodnie zaś z art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych uznaje się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Jednocześnie we wskazanym wyżej rozporządzeniu wskazano, jakie przychody nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Postanowiono tam (par. 2 ust. 1 pkt 3), że z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wyłączone są: odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.
Warto zauważyć, że literalne brzmienie regulacji wskazuje, iż z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne mogą być wyłączone odprawy, odszkodowania, rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy. Na kanwie regulacji prawnych ZUS wskazywał (pismo z 23 września 2015 r., znak WPI/200000/43/992/2015), że w zakresie wyjątku nie mieszczą się świadczenia rzeczowe.
Za takim stanowiskiem może przemawiać również to, że sam ustawodawca w rozporządzeniu wyraźnie odróżnia m.in. świadczenia typowo pieniężne (wyżej wskazane) od świadczeń rzeczowych, o czym świadczy choćby treść par. 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia. Zgodnie z nim podstawy wymiaru składek nie stanowią następujące przychody: wartość świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwalenty za te świadczenia wypłacane zgodnie z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów lub właściwego ministra.
Wartość rekompensaty w formie rzeczowej (np. sprzętu AGD) przekazana pracownikowi, z którym będzie rozwiązany stosunek pracy, powinna więc zostać uwzględniona w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
Podstawa prawna
•art. 4 pkt 9, art. 18 ust. 1 i 2, art. 20 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621)
•par. 1, par. 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnego z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1949)
•art. 12 ust. 1 ustawy 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1864)
W wyniku wypadku przy pracy w lipcu br. śmierć poniósł pracownik (spadł z rusztowania). ZUS odmówił małżonkowi wypłaty odszkodowania z powodu braku dokumentacji, np. protokołu wypadku. Czy można skutecznie kwestionować decyzję ZUS? Czy małżonek może domagać się świadczenia?
Z art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej: ustawa wypadkowa) wynika, że za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
  • podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
  • podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
  • w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Z kolei, jak wynika z art. 3 ust. 4 ustawy wypadkowej, za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym sześciu miesięcy od dnia wypadku. W tym miejscu warto przypomnieć, że z tytułu wypadku przy pracy członkom rodziny zmarłego ubezpieczonego przysługuje m.in. jednorazowe odszkodowanie.
Z kontekstu podanego stanu faktycznego wnioskować należy, że przywołane wyżej przesłanki wystąpiły. Zapewne wypadek był m.in. spowodowany przyczyną zewnętrzną i zaistniał w czasie wykonywania obowiązków pracowniczych. Nie dopełniono jednak pewnych formalności. ZUS odmówił wypłaty jednorazowego odszkodowania, zabrakło bowiem protokołu powypadkowego sporządzonego przez pracodawcę. Te kwestie pozostają w gestii właśnie pracodawcy. Warto przypomnieć, że zgodnie z art. 234 par. 1 kodeksu pracy w razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.
W tym miejscu warto jednak podkreślić, że brak sporządzenia protokołu powypadkowego nie oznacza jeszcze utraty prawa do świadczenia odszkodowawczego z ZUS. W pierwszej kolejności powinno się wystąpić do ZUS, aby wydał decyzję. Wówczas należałoby złożyć odwołanie do sądu, który oceni, czy zdarzenie było wypadkiem przy pracy, co finalnie wpłynie na prawo do odszkodowania.
Dodać należy, że skoro pracownik nie żyje, uprawnionymi do uzyskania świadczenia są członkowie jego rodziny, co wynika z art. 13 ust. 1 ustawy wypadkowej. Jak zaś postanowiono w ust. 2 tego artykułu, członkami rodziny uprawnionymi do odszkodowania są m.in.:
1) małżonek, z zastrzeżeniem ust. 3 (wyjątek ‒ orzeczona separacja);
2) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty warunki uzyskania renty rodzinnej;
3) rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony lub rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.
Warto jeszcze dodać, że zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy wypadkowej, jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest tylko jeden członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, przysługuje ono w wysokości:
  • 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawnionymi są małżonek lub dziecko; 9-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawniony jest inny członek rodziny.
Podsumowując, można stwierdzić, że w podanych okolicznościach uzasadnione będzie złożenie odwołania od decyzji ZUS. W toku postępowania sądowego można skutecznie kwestionować odmowną decyzję z powodu braku protokołu powypadkowego.
Podstawa prawna
• art. 3 ust. 1 i 4, art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 13 ust 1 i 2, art. 14 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 105; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621)
• art. 234 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1162)
ZUS wydał decyzję o podwyższeniu mi składki na ubezpieczenie wypadkowe, co było konsekwencją kontroli inspekcji pracy. Podczas dwóch kontroli wykazano, że pracownicy nie używali odzieży ochronnej mimo mojego wyraźnego polecenia – w tym na piśmie. Czy może to być argument przeciwko decyzji?
Zgodnie z art. 26 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych inspektor pracy może wystąpić do ZUS z wnioskiem o podwyższenie płatnikowi składek, u którego w czasie kolejnych dwóch kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, o 100 proc. stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalanej na najbliższy rok składkowy. ZUS w tej sprawie wydaje decyzje.
W tym miejscu warto podkreślić, że samo zgłoszenie inspekcji pracy nie oznacza jeszcze, że ZUS automatycznie podwyższy wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe. Założenie to ma potwierdzenie w orzecznictwie sądowym, gdzie akcentuje się, że ocena inspektora pracy nie jest wiążąca dla ZUS, który przed wydaniem decyzji o podwyższeniu składki na ubezpieczenie wypadkowe jest zobowiązany samodzielnie ustalić stan faktyczny i dokonać jego oceny prawnej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego z 16 maja 2014 r., sygn. akt III AUa 1544/13).
Jedną z przesłanek kluczowych dla istnienia podstawy do podwyższenia składki jest stwierdzenie rażącego naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Jak zaś podano w wyroku Sądu Najwyższego z 6 lutego 2014 r., sygn. akt I UK 318/13, pod pojęciem rażącego naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy należy rozumieć takie naruszenie tych przepisów, które stwarza bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia pracowników.
W ocenie przedstawionej sytuacji szczególnie pomocne może okazać się stanowisko zawarte w wyroku SN z 4 czerwca 2013 r., sygn. akt I UK 526/12. Z jego istoty wynika bowiem, że nie można podwyższyć o 100 proc. wysokości składek za zatrudnionych, jeśli winę za wypadek ponoszą pracownicy.
Należy odróżnić sytuację, w której pracodawca zapewnił pracownikom odzież ochronną, a oni z tego nie korzystali, od sytuacji, w której pracodawca nie zapewnił w ogóle wspomnianych środków ochrony. Mając na uwadze to rozróżnienie, należy uznać, że w sytuacji gdy przedsiębiorca zapewnił swoim pracownikom środki ochrony indywidualnej (np. odzież ochronną), nie ma podstaw, aby czynić zarzut przedsiębiorcy, że dopuścił się naruszenia przepisów bhp, czego konsekwencją było z kolei ustalenie podwyższonej stawki wypadkowej przez ZUS. W uproszczeniu można przyjąć, że jakkolwiek naruszenia bhp miały miejsce, to powstały z winy pracowników, którzy nie respektowali odpowiednich zasad. Nie można również zarzucić przedsiębiorcy, że nie sprawował nadzoru nad pracownikami. Nie jest bowiem możliwe ciągłe kontrolowanie pracowników, choćby z uwagi na sposób organizacji pracy.
W opisywanej sytuacji warto więc, aby przedsiębiorca złożył odwołanie do ZUS od decyzji podwyższającej składkę, powołując się na to, że dochował wszelkiej staranności, aby pracownicy przestrzegali zasad bhp. ©℗
Podstawa prawna
• art. 26 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 105; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621)