Najnowsza nowelizacja przepisów ubezpieczeniowych zdążyła już wywołać niemało zamieszania, mimo że od 18 września obowiązuje w części. Przykładowo nowe zasady przyznawania i obliczania zasiłków na podstawie ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133) – które dziś opisujemy – wchodzą w życie 1 stycznia 2022 r. I mimo że autorzy projektu ustawy nie ukrywają, że w zmianach chodzi przede wszystkim o uszczelnienie Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, to ich analizę warto rozpocząć już dziś.

Izabela Nowacka, specjalista z zakresu wynagrodzeń
Joanna Śliwińska, radca prawny, ekspert z zakresu ubezpieczeń społecznych

Istniejący w ramach FUS fundusz chorobowy od lat jest deficytowy, bo ZUS więcej z niego wypłaca, niż wpływa do niego składek. Wszyscy wiedzą, że część świadczeń jest wypłacana niezasadnie – przede wszystkim zasiłki chorobowe, które dla wielu zdrowych osób są sposobem na dodatkowy urlop lub uniknięcie wypowiedzenia. Nie wszystkich da się skontrolować, dlatego tym razem zamiast dawać ZUS nowe uprawnienia, postanowiono zaostrzyć warunki do otrzymania zasiłku.

Nie będzie już możliwe kilkuletnie jego pobieranie na różne choroby, bo już po pół roku trzeba będzie stawić się na badaniu u lekarza orzecznika. Ponadto znacznemu ograniczeniu uległ maksymalny okres pobierania zasiłku po zakończeniu pracy – dzisiaj to nawet pół roku, a po zmianach – trzy miesiące. W ogóle nie otrzymają go natomiast dorabiający do emerytury byli wojskowi i funkcjonariusze służb mundurowych. Na żadne świadczenia nie mogą też liczyć m.in. zadłużeni prowadzący pozarolniczą działalność i ich współpracownicy. Jeśli będą mieli zaległości składkowe, to co prawda nadal będą podlegali ubezpieczeniu chorobowemu, ale nie otrzymają świadczeń, dopóki zaległości nie spłacą. Niektórzy jednak na nowych przepisach skorzystają.

Od nowego roku za okres pobytu w szpitalu będzie wypłacana standardowa, a nie obniżona stawka zasiłku. Na lepszą ochronę mogą też liczyć kobiety w ciąży pracujące w małych, jednoosobowych firmach. Gdyby ich pracodawca zmarł, to i tak uzyskają prawo do zasiłku macierzyńskiego. Takiej możliwości wciąż nie mają zleceniobiorczynie, które w tej sytuacji mogą liczyć najwyżej na 1000 zł kosiniakowego. Nowelizacja niewątpliwie pewne dziury w systemie załata i ograniczy możliwość wyłudzeń. Z innej strony pogorszy także sytuację osób uczciwych, które na podstawie nowych przepisów będą mogły otrzymywać zasiłek przez krótszy czas. No i wszystko wskazuje na to, że to dopiero początek uszczelniania systemu. Mówi się już o wprowadzaniu kolejnych zaostrzeń zasad przyznawania świadczeń, takich jak np. wprowadzenie okresu oczekiwania także w przypadku zasiłku macierzyńskiego.

nowe prawo kontra zasiłki

Nowelizacja ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621; dalej: ustawa zasiłkowa) modyfikuje już istniejące i wprowadza nowe zasady przyznawania zasiłku chorobowego. Aby otrzymać to świadczenie, należy spełnić łącznie ustawowe warunki, pamiętając, że niektóre z nich 1 stycznia 2022 r. ulegną zmianie. A chodzi o:

  • upływ wymaganego okresu wyczekiwania (art. 4);
  • powstanie niezdolności do pracy albo niemożności wykonywania pracy w odpowiednim czasie (art. 6 i 7);
  • niewyczerpanie okresu zasiłkowego – te zasady ulegną zmianie (art. 8 i 9);
  • w przypadku prowadzących pozarolniczą działalność i ich współpracowników, współpracowników osób prowadzących działalność gospodarczą korzystających z ulgi na start oraz duchownych opłacających składki za siebie ‒ brak zaległości składkowych – te zasady ulegną zmianie (art. 2a dodawany do ustawy zasiłkowej 1 stycznia 2022 r.);
  • niewystąpienie żadnej z przyczyn pozbawiającej zasiłku – te zasady ulegną zmianie (art. 12, art. 13‒15); odczują ją jednak jedynie pracujący na cywilnych stanowiskach emerytowani żołnierze i funkcjonariusze służb mundurowych, którzy nie otrzymają zasiłku chorobowego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego (art. 13).

Uwaga! Emeryci wojskowi i mundurowi nie otrzymają także świadczenia rehabilitacyjnego (art. 18) oraz zasiłku wyrównawczego (art. 25).

Niektórzy jednak na zmianie zasad przyznawania zasiłków mogą zyskać. Są to:

  • chorzy przebywający w szpitalach – będzie im przysługiwała już normalna, a nie obniżona stawka zasiłku chorobowego (art. 11),
  • osoby, które otrzymały podwyżki wynagrodzenia (art. 43),
  • kobiety w ciąży zatrudnione w małych, jednoosobowych firmach ‒ otrzymają prawo do zasiłku macierzyńskiego nawet wtedy, gdy dziecko urodzi się, kiedy firma formalnie nie będzie już istniała z powodu śmierci pracodawcy (art. 30).

Ponadto doprecyzowano terminy wypłaty świadczeń chorobowych (art. 64).

okres wyczekiwania

Podleganie ubezpieczeniu społecznemu tylko w niektórych przypadkach będzie dawało prawo do zasiłku chorobowego od pierwszego dnia. Zgodnie z art. 4 ustawy zasiłkowej ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego:

  • po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego ‒ jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu (pracownicy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, osoby odbywające służbę zastępczą);
  • po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego ‒ jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie (np. zleceniobiorcy, prowadzący pozarolniczą działalność i ich współpracownicy).

Innymi słowy, niezdolność do pracy w okresie pierwszych 30/90 dni nie będzie dawała prawa do zasiłku. W przypadku pracowników mimo braku prawa do otrzymania świadczenia za ten okres choroby, będzie on uznawany za usprawiedliwioną nieobecność w pracy, choć bezpłatną.

Przykład

Ubezpieczona, ale bez zasiłku

Pani Iwona rozpoczęła prowadzenie działalności 2 sierpnia 2021 r. i od razu zgłosiła się do ubezpieczenia chorobowego. W dniach 15‒30 września była niezdolna do pracy. Nie upłynęło jeszcze 90 dni od rozpoczęcia podlegania temu ubezpieczeniu, dlatego nie otrzyma zasiłku chorobowego za ten okres.

Przykład

Wypłata tylko za kilka dni

Pani Natalia podjęła pierwszą pracę – jest zatrudniona na umowie o pracę od 1 września 2021 r. Już 20 września stała się niezdolna do pracy i wszystko wskazuje na to, że niezdolność ta będzie trwać także w październiku. Panią Natalię obowiązuje 30-dniowy okres wyczekiwania, dlatego nie otrzyma wynagrodzenia chorobowego (do wynagrodzenia chorobowego stosuje się takie same zasady jak do zasiłków) za okres od 20 do 30 września (włącznie). Prawo do wynagrodzenia nabędzie dopiero za 31. dzień podlegania ubezpieczeniu, tj. 1 października.

Do powyższych okresów wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana:

  • urlopem wychowawczym,
  • urlopem bezpłatnym,
  • odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

Dzięki tej zasadzie zmiana pracy nie będzie wiązała się z kolejnym oczekiwaniem na zasiłek.

Przykład

Doliczane okresy ubezpieczenia

Pan Paweł zakończył pracę w spółce ABC 3 września. Przepracował tam jednak tylko cztery tygodnie. Podjął pracę w kolejnej firmie 13 września. Między podleganiem ubezpieczeniu upłynęło mniej niż 30 dni, dlatego cztery tygodnie (28 dni) zatrudnienia będą doliczone do okresu wyczekiwania w nowej pracy. Wystarczyły więc dwa dni podlegania ubezpieczeniu w nowej pracy, aby pan Paweł miał już prawo do zasiłku.

Artykuł 4 ust. 3 ustawy zasiłkowej ustanawia katalog osób, którym prawo do zasiłku chorobowego przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia, i to niezależnie od tego, czy w ciągu ostatnich 30 dni podlegali temu ubezpieczeniu. Przywilej dotyczy:

  • absolwentów szkół lub uczelni lub osób, które zakończyły kształcenie w szkole doktorskiej, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów, lub zakończenia kształcenia w szkole doktorskiej;
  • osób, których niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy;
  • ubezpieczonych obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego;
  • posłów i senatorów, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji;
  • funkcjonariuszy Służby Celnej, którzy stali się pracownikami w jednostkach organizacyjnych Krajowej Administracji Skarbowej.

Warto zwrócić uwagę przede wszystkim na dwie kategorie osób uprawnionych: tych, którzy ulegli wypadkowi w drodze do pracy i z pracy, oraz tych, którzy mają wcześniejszy 10-letni okres podlegania obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu. Pierwsza z tych grup nie ma prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, ponieważ wypadek w drodze do pracy lub z pracy nie spełnia definicji wypadku w pracy określonego w ustawie z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1205). Są oni uprawnieni do zasiłku chorobowego i innych świadczeń na zasadach ogólnych. Ustawodawca przewidział jednak dla nich pewne preferencje – np. określoną wyżej możliwość otrzymania zasiłku od pierwszego dnia podlegania ubezpieczeniu i zniesienie niektórych warunków przy ocenie prawa do ewentualnej renty z tytułu niezdolności do pracy. Z okresu wyczekiwania, bez względu na upływ 30-dniowej przerwy od podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, zwolnione są także osoby, które legitymują się 10-letnim okresem obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego. Jak wspomniano wcześniej, obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają pracownicy, członkowie spółdzielni rolniczych i kółek rolniczych oraz odbywający służbę zastępczą. Uprawnienia tego nie da więc podleganie ubezpieczeniu chorobowemu jako np. zleceniobiorca lub przedsiębiorca.

Przykład

Wymagana dekada ubezpieczenia obowiązkowego

Pani Ewa od czasu zakończenia studiów prowadziła działalność gospodarczą przez 12 lat, zakończyła ją z końcem sierpnia. W trakcie prowadzenia działalności podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Od 4 października będzie zatrudniona na etacie. Mimo że podlegała ubezpieczeniu przez ponad 10 lat, to jednak nie było to ubezpieczenie obowiązkowe, dlatego nie może mieć prawa do zasiłku od pierwszego dnia podlegania ubezpieczeniu chorobowemu z etatu.

Gdyby rozpoczęła pracę jeszcze we wrześniu, mogłaby skorzystać z zasady określonej w art. 6 ust. 2 ustawy zasiłkowej, zgodnie z którą do okresu wyczekiwania dolicza się okresy poprzedniego ubezpieczenia, jeśli przerwa między nimi nie była dłuższa niż 30 dni. Nie jest wymagane, aby poprzedni okres ubezpieczenia dotyczył ubezpieczenia obowiązkowego. Jednak przerwa między zakończeniem podlegania ubezpieczeniu z działalności a początkiem podlegania ubezpieczeniu z etatu będzie wynosiła ponad 30 dni. Pani Ewa będzie więc czekać na ewentualny zasiłek chorobowy przez 30 dni.

powstanie niezdolności do pracy

Ustawa pozwala co do zasady na pobranie zasiłku osobie, która stała się niezdolna do pracy w trakcie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, ale też po ustaniu tego ubezpieczenia – pod zaostrzonymi warunkami.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Nie trzeba być jednak chorym, aby zasiłek otrzymać. Na równi z niezdolnością do pracy z powodu choroby traktuje się niemożność wykonywania pracy:

  • w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
  • wskutek poddania się obowiązkowi kwarantanny, izolacji w warunkach domowych albo izolacji, o której mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi;
  • z powodu przebywania w:

‒ stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego,

‒ szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych;

  • wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów.

Wyjątkowo ustawa zasiłkowa w art. 7 przewiduje możliwość przyznania zasiłku osobie, która zachorowała np. już po zakończeniu umowy o pracę. Zgodnie z art. 7 zasiłek chorobowy przysługuje również osobie, która stała się niezdolna do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała:

  • nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego,
  • nie później niż w ciągu trzech miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego ‒ w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby.

Przykład

Zasiłek po zakończeniu pracy

Pani Izabela zakończyła pracę u swojego pracodawcy z końcem września. Już 2 października zachorowała, jej niezdolność do pracy będzie trwała co najmniej 30 dni.

Pani Izabela otrzyma prawo do zasiłku chorobowego, mimo że formalnie rzecz biorąc, 2 października nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu.

Uwaga! Nowelizacja nie przynosi żadnych zmian w tych przepisach, z tym jednak zastrzeżeniem, że okres pobierania zasiłku po ustaniu tytułu będzie ograniczony – szerzej na ten temat w sekcji „Okoliczności pozbawiające zasiłku”.

okres zasiłkowy

Prawo do zasiłku chorobowego przysługuje przez ograniczony czas. W założeniu ustawodawcy jest to świadczenie przeznaczone do zrekompensowania utraty zarobku za okres przejściowej niezdolności do pracy. Jeśli niezdolność do pracy przedłuża się i ubezpieczony wymaga rehabilitacji, to powinien zacząć pobierać świadczenie rehabilitacyjne, jeśli zaś (przynajmniej w danej chwili) nie ma widoków na przywrócenie zdolności do pracy – rentę z tytułu częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy.

Nowelizacja zmienia maksymalny okres pobierania zasiłku chorobowego na dwa sposoby – ogranicza jego długość dla osób, co do których ustał tytuł ubezpieczeniowy (art. 8 ustawy zasiłkowej), oraz zmienia zasady obliczania tego okresu (art. 9).

Po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego

Zgodnie z aktualnie obowiązującym art. 8 ustawy zasiłkowej zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 nie dłużej jednak niż przez 182 dni. Jeżeli zaś niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży ‒ nie dłużej niż przez 270 dni. Ustawodawca co do zasady pozwala więc na pobieranie zasiłku chorobowego przez pół roku, ustanawiając przy tym dwa wyjątki. W przypadku zasiłku dla kobiet w ciąży istotne jest, aby niezdolność wystąpiła w jej trakcie, ale nie musi być skutkiem ciąży. Choroba nie musi wiązać się z ciążą, aby okres zasiłkowy wydłużał się do 270 dni.

Na mocy przepisów obowiązujących do końca 2021 r. okres zasiłkowy trwa 182 dni albo 270 dni bez względu na to, czy w trakcie nieprzerwanej niezdolności do pracy ubezpieczony utracił tytuł ubezpieczeniowy (np. wygasła umowa o pracę).

Przykład

Kilka miesięcy po zwolnieniu

Pani Aleksandra została zwolniona z pracy. Wypowiedzenie wręczono jej na koniec kwietnia. Okres wypowiedzenia zakończył się więc z końcem czerwca. Pani Aleksandra 10 maja przedstawiła zaświadczenie o niezdolności do pracy. Następnie aż do końca lipca przedstawiała co dwa tygodnie kolejne zaświadczenia, wykorzystując 52 dni okresu zasiłkowego. Pani Aleksandra mogła jeszcze wykorzystać 130 dni okresu zasiłkowego po zakończeniu okresu wypowiedzenia.

Nowelizacja te zasady zmienia. Zgodnie z ust. 2 dodanym do art. 8 ustawy zasiłkowej za okres niezdolności do pracy lub niemożności wykonywania pracy przypadający po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego zasiłek chorobowy przysługuje nie dłużej niż przez 91 dni. Nie dotyczy to niezdolności do pracy:
  • powstałej wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów,
  • spowodowanej gruźlicą,
  • występującej w trakcie ciąży.
Nowy przepis dotyczy jedynie części zasiłku pobieranego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego – nie można go pobierać dłużej niż przez 91 dni. Zmiany nie będą miały wpływu na osoby, które pobierając zasiłek, cały czas pozostają w ubezpieczeniu. Przy rozpatrywaniu przypadków, w których niezdolność do pracy powstała jeszcze w 2021 r., trzeba pamiętać o przepisie przejściowym. Zgodnie z art. 21 ustawy z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1621; dalej: ustawa nowelizacyjna) zasiłki oraz świadczenie rehabilitacyjne, do których prawo powstało przed 1 stycznia 2022 r., wypłaca się w wysokości, na zasadach i w trybie określonych w przepisach ustawy zasiłkowej, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2022 r., za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy.

Przykład

Kilka miesięcy po zwolnieniu
Pani Aleksandra została zwolniona z pracy. Wypowiedzenie wręczono jej na koniec września 2021 r. Okres wypowiedzenia zakończy się więc z końcem grudnia 2021 r. Pani Aleksandra zamierza złożyć wniosek o zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia. Jeśli pracodawca się nie zgodzi, to zamierza przedstawić mu zaświadczenie o niezdolności do pracy.
Pomijając kwestię zasadności zaświadczenia i możliwej kontroli, załóżmy, że przedstawi zwolnienie od 11 października 2021 r. do końca grudnia 2021 r. Będzie to oznaczało, że wykorzysta 82 dni okresu zasiłkowego. Teoretycznie będzie miała jeszcze do wykorzystania 100 dni. Nowe przepisy ograniczają pobieranie zasiłku w takim przypadku do 91 dni. W tym konkretnym przypadku będzie miał jednak zastosowanie przepis przejściowy, który pozwoli panie Aleksandrze korzystać z przepisów ustawy zasiłkowej w brzmieniu sprzed 1 stycznia 2021 r. Jej ewentualny zasiłek po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego nie zostanie więc ograniczony do 91 dni (do 1 kwietnia).
Ograniczenie długości pobierania zasiłku dotyczy nie tylko niezdolności do pracy, która rozpoczęła się w trakcie posiadania tytułu ubezpieczeniowego, lecz także takiej niezdolności, która powstała po wygaśnięciu tytułu. Jak zostało to omówione wcześniej, wyjątkowo bowiem ustawa zasiłkowa w art. 7 przewiduje możliwość przyznania zasiłku osobie, która zachorowała, gdy nie posiadała już tytułu ubezpieczeniowego.
Większość przypadków będzie dotyczyć pierwszej z wymienionych w art. 7 sytuacji, tj. gdy choroba powstanie w ciągu 14 dni od wygaśnięcia tytułu. Co ważne jednak, zasiłek nie zostanie wypłacony, gdy niezdolność do pracy będzie krótsza niż 30 dni lub wystąpi w niej przerwa. Zgodnie z obowiązującymi do 31 grudnia 2021 r. przepisami w takim przypadku będzie możliwe pobieranie zasiłku przez 182 albo 270 dni. Po wejściu w życie wyżej opisanego art. 8 ust. 2 ustawy zasiłkowej okres ten będzie ograniczony do 91 dni (zasada ogólna) z wyjątkami przewidującymi pobieranie zasiłku przez 270 dni.

Przykład

Pełny zasiłek do pobrania
Pani Renata była zatrudniona do końca lipca. Zachorowała 10 sierpnia, a jej choroba trwa już 50 dni. Pani Renata ma prawo do zasiłku, ponieważ zostały spełnione dwie przesłanki – czas powstania niezdolności do pracy oraz długość trwania niezdolności do pracy. W tej sytuacji zasiłek może być pobierany przez maksymalnie 182 dni.

Przykład

Na przełomie roku na starych zasadach
Załóżmy, że pani Renata zakończyłaby pracę z końcem października 2021 r., a zachorowałaby 10 listopada 2021 r. Cały okres pobierania zasiłku przypadłby na okres po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego. Do końca roku pani Renata pobrałaby zasiłek za 52 dni z przysługujących 182 dni. Wejście w życie nowych przepisów jednak nic nie zmieni w jej sytuacji, bo zgodnie z przepisami przejściowymi zasiłki oraz świadczenie rehabilitacyjne, do których prawo powstało przed 1 stycznia 2022 r., wypłaca się w wysokości, na zasadach i w trybie określonym w przepisach ustawy zasiłkowej, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2022 r., za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy (art. 21 ustawy nowelizacyjnej). Pani Renata będzie więc mogła pobierać zasiłek w 2022 r. nawet przez 130 dni.

Przykład

Ograniczenie od nowego roku
Załóżmy, że pani Renata zakończyłaby pracę z końcem grudnia 2021 r., a zachorowałaby 10 stycznia 2022 r. i chorowałaby co najmniej 30 dni. Warunki do nabycia zasiłku nie ulegają zmianie, dlatego pani Renata miałaby prawo do tego świadczenia. Jednak w związku z tym, że niezdolność do pracy powstałaby już w trakcie obowiązywania nowych przepisów, mogłaby pobierać zasiłek jedynie przez 91 dni.

Obliczanie długości okresu zasiłkowego

Ustawa zasiłkowa zawiera także szczegółowe zasady obliczania okresu zasiłkowego. Zgodnie z art. 9 ust. 1 do tego okresu wlicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, jak również okresy niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2. Nawet jeśli ubezpieczony przedstawia zaświadczenia o niezdolności do pracy z różnych przyczyn (chorób), to jeśli nie ma między nimi dnia przerwy, zasiłek podlega cały czas temu samemu limitowi 182 (270) dni.
Zgodnie z obowiązującym do 31 grudnia 2021 r. art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej do okresu zasiłkowego wlicza się także okresy poprzedniej niezdolności do pracy spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni.
Mamy więc zasadę ogólną – nieprzerwane niezdolności do pracy wlicza się do jednego okresu zasiłkowego. Wystarczy zatem nawet jeden dzień przerwy, aby okres zasiłkowy zaczął biec na nowo. Wyjątkiem od tej zasady jest zasada szczególna, zgodnie z którą nawet przerwa nie pozwoli na rozpoczęcie naliczania nowego okresu zasiłkowego, jeśli niezdolności dotyczą tej samej choroby, a przerwa nie przekracza 60 dni.

Przykład

Nadal niezdolność, ale powód inny
Pani Julia przedstawiła zaświadczenie lekarskie, w którym jako podstawę niezdolności do pracy wskazano depresję. Pobierała zasiłek przez 30 dni. Po upływie 15 dni od ponownego podjęcia pracy przeziębiła się i przedstawiła kolejne zaświadczenie lekarskie.
Przerwa między niezdolnościami była krótsza niż 60 dni, ale była spowodowana różnymi chorobami, dlatego okresy dwóch chorób nie będą wliczane do tego samego okresu chorobowego.
Nowelizacja zrównuje w skutkach niezdolności do pracy z powodu różnych chorób. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej do okresu zasiłkowego wlicza się okresy poprzednich niezdolności do pracy, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni. Do okresu zasiłkowego nie wlicza się okresów niezdolności do pracy przypadających przed przerwą nie dłuższą niż 60 dni, jeżeli po przerwie niezdolność do pracy wystąpiła w trakcie ciąży.
W praktyce będzie to oznaczało, że ubezpieczeni będą mogli pobierać zasiłki znacznie krócej – osoby cierpiące na wiele schorzeń nie będą mogły otwierać nowych okresów zasiłkowych.

Przykład

Różne choroby – po zmianach
Załóżmy, że sytuacja z poprzedniego przykładu ma miejsce po wejściu w życie nowego brzmienia art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Przerwa między niezdolnościami do pracy pani Julii była krótsza niż 60 dni. Była spowodowana różnymi chorobami, ale przepisy obowiązujące od 1 stycznia 2022 r. nakazują wliczenie ich do jednego okresu zasiłkowego.

Przykład

Po przerwie – ciąża
Założmy, że sytuacja ma miejsce po wejściu w życie nowego brzmienia art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej.
Pani Anna była niezdolna do pracy z powodu tej samej choroby przez 20 dni. Niezdolność do pracy zakończyła się 28 stycznia 2022 r. Ponownie z powodu tej samej choroby pani Anna stała się niezdolna do pracy 15 marca. W tym czasie była już jednak w ciąży. Mimo że przerwa między zdolnościami była krótsza niż 60 dni, to jednak niezdolność do pracy po przerwie miała miejsce w trakcie ciąży. Okres zasiłkowy będzię więc biegł na nowo od 15 marca.

okoliczności pozbawiające zasiłku

Ustawa zasiłkowa przewiduje kilka okoliczności, które nie pozwolą na uzyskanie zasiłku nawet osobom ubezpieczonym, mimo że spełniły wyżej wskazane warunki. Okoliczności te wskazano w art. 12‒16, z których nowelizacja zmieniła tylko art. 13. Ponadto ustawa nowelizacyjna wprowadziła do ustawy zasiłkowej art. 2a, na którego podstawie prawo do zasiłku nie będzie przysługiwało niektórym ubezpieczonym, jeśli będą mieli zaległości w opłacaniu składek.
Po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego
Aby otrzymać zasiłek po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego, nie wystarczy spełnić warunków określonych w art. 7 ustawy zasiłkowej (szerzej na ten temat w sekcji „Powstanie niezdolności do pracy”). Zasiłek nie będzie przysługiwać, jeśli wystąpi jedna z okoliczności określonych w art. 13 ustawy zasiłkowej. A chodzi o dwie sytuacje, gdy niezdolność do pracy powstała:
  • po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego,
  • w trakcie trwania tytułu ubezpieczeniowego, który wygasł w trakcie jej trwania.
Zgodnie ze wskazanym przepisem zasiłek przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia, jeżeli osoba niezdolna do pracy:
1) ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,
2) kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby,
3) nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia z powodu nieupłynięcia okresu wyczekiwania (art. 4 ust. 1 ustawy zasiłkowej),
4) jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
5) podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Wątpliwości interpretacyjne wywołują przede wszystkim pkt 1 i 2. W przypadku „ustalonego prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy” sporne bywa określenie, o jaki rodzaj emerytur i rent chodzi – czy tylko te przyznane na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych? To pytanie jest szczególne istotne w przypadku osób uprawnionych do świadczeń z zabezpieczenia społecznego żołnierzy zawodowych lub funkcjonariuszy służb mundurowych. Zdaniem Sąd Najwyższego i sądów powszechnych mają oni prawo do zasiłku wypłacanego po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego. SN w wyroku z 18 stycznia 2012 r., sygn. akt II UK 168/11, stwierdził, że pobieranie renty inwalidzkiej III grupy na podstawie art. 19 w związku z art. 20 ust. 1 pkt 3 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 273) nie wyłącza prawa ubezpieczonego do zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego oraz prawa do świadczenia rehabilitacyjnego.
W postanowieniu z 28 marca 2019 r., sygn. akt I UK 128/18, SN stwierdził, że prawa ubezpieczonego do zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego nie wyłącza także pobieranie emerytury policyjnej. Podobne zdanie SN wyraził na temat łączenia zasiłku z emeryturą wojskową. W wyroku z 18 lutego 2013 r., sygn. akt II UK 196/12, stwierdził, że pobieranie emerytury wojskowej przyznanej na podstawie ustawy z 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 586) nie stanowi okoliczności wyłączającej prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia.

Przykład

Emeryt wojskowy z zasiłkiem
Pan Jan od kilku lat pobiera emeryturę wojskową. Do końca sierpnia był zatrudniony w spółce ABC na etacie. Pięć dni po zakończeniu pracy stał się niezdolny do pracy, a choroba trwała dłużej niż 30 dni. Pan Jan ma prawo do zasiłku chorobowego od 5 września.
Gdyby pan Jan pobierał emeryturę powszechną na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zasiłku by nie otrzymał.
To zróżnicowanie uprawnień 1 stycznia 2022 r. zostanie zniesione. Do ustawy zasiłkowej zostanie dodany art. 13 ust. 1a, zgodnie z którym art. 13 ust. 1 pkt 1 (wyłączenie prawa do zasiłku dla osoby pobierającej emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy) stosuje się odpowiednio do osoby niezdolnej do pracy, która ma ustalone prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej na podstawie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin lub ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Przykład

Emeryt wojskowy bez zasiłku
Pan Jan od kilku lat pobiera emeryturę wojskową. Do końca sierpnia był zatrudniony w spółce ABC na etacie. Pięć dni po zakończeniu pracy stał się niezdolny do pracy. Załóżmy, że jego niezdolność do pracy przedłuży się aż do stycznia 2022 r., kiedy wejdą w życie przepisy wyłączające prawo do zasiłku dla emerytowanych żołnierzy zawodowych u funkcjonariuszy służb mundurowych. To jednak nic nie zmieni w jego sytuacji, bo zgodnie z przepisami przejściowymi zasiłki oraz świadczenie rehabilitacyjne, do których prawo powstało przed 1 stycznia 2022 r., wypłaca się w wysokości, na zasadach i w trybie określonych w przepisach ustawy zasiłkowej, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2022 r., za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy (art. 21 ustawy nowelizacyjnej). Pan Jan będzie więc mógł pobierać zasiłek także w 2022 r.
Nie zmienia się przy tym art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej, zgodnie z którym zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres niezdolności do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało po wyczerpaniu prawa do zasiłku chorobowego.
Odmowa pracy, przestępstwa, wykroczenia i alkohol
Artykuł 12 ust. 1 ustawy zasiłkowej stanowi, że zasiłek nie przysługuje za okres, za który ubezpieczonemu przysługuje wynagrodzenie chorobowe (również wliczane do okresu zasiłkowego). Wynagrodzenie to przysługuje przez pierwsze 33 dni (w przypadku pracownika, który ukończył 50 lat – 14 dni) niezdolności do pracy w roku kalendarzowym. Dopiero dłuższa niezdolność do pracy powoduje, że koszty zaczyna ponosić Fundusz Ubezpieczeń Społecznych – ZUS zaczyna bowiem wypłatę zasiłku chorobowego. W przypadku większych pracodawców technicznie zasiłek wypłaca pracodawca, ale może o tę kwotę pomniejszyć należne składki. W przypadku innych niż pracownicy grup ubezpieczonych (zleceniobiorców, przedsiębiorców, współpracowników) zasiłek od pierwszego dnia wypłacany jest przez ZUS.
Kwestia, czy ubezpieczeni otrzymują wynagrodzenie chorobowe czy zasiłek, jest dla nich mniej ważna. Istotne są dla nich za to okoliczności określone w art. 12 ust. 2, zgodnie z którym zasiłek chorobowy nie przysługuje również za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie:
  • urlopu bezpłatnego;
  • urlopu wychowawczego;
  • tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
  • usprawiedliwionej nieobecności w pracy, o której mowa w art. 632 par. 8 (okres od śmierci pracodawcy do dnia wygaśnięcia umowy o pracę albo dokonania uzgodnienia z zarządcą sukcesyjnym lub małżonkiem/spadkobiercą/zapisobiercą zmarłego przedsiębiorcy albo rozwiązania umowy o pracę) – chyba że niezdolność do pracy powstała przed śmiercią pracodawcy (szerzej na ten temat w sekcji „Zasiłek macierzyński”).
•Czy choroba w okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy po śmierci pracodawcy jest wliczana do okresu zasiłkowego?
Choroba w tym czasie nie pozwoli na otrzymanie zasiłku i nie będzie wliczana do okresu zasiłkowego. Dzięki temu nie skróci okresu pobierania zasiłku za ewentualne dalsze okresy niezdolności.
Z kolei art. 14 ustawy zasiłkowej przewiduje, że pracownik przebywający na kwarantannie na podstawie decyzji właściwego organu nie otrzyma zasiłku, gdy odmówi wykonywania pracy, jak wskazuje przepis „niezabronionej takim osobom, odpowiadającej jego kwalifikacjom zawodowym lub którą może wykonywać po uprzednim przeszkoleniu”. W praktyce wątpliwości te sprowadzają się najczęściej do odpowiedzi na pytanie, czy pracownikowi takiemu można powierzyć wykonywanie pracy zdalnej, mimo że art. 6 ust. 2 ustawy zasiłkowej uznaje ten okres za zrównany z niezdolnością do pracy, a w razie odmowy – czy nastąpi pozbawienie zasiłku. Z literalnego brzmienia tego przepisu wynika, że zasiłek nie powinien być wypłacany, gdy pracownik takiej pracy odmówi. Co ciekawe, zasiłek nie powinien być wypłacany również wtedy, gdy na taką pracę się zgodzi ‒ mając na uwadze art. 17 ustawy zasiłkowej (wykonywanie pracy zarobkowej podczas orzeczonej niezdolności do pracy lub okresu równoważnego).
Zasiłku za cały okres niezdolności do pracy może pozbawić także przyczyna tej niezdolności. Jeśli będzie nią umyślne przestępstwo lub wykroczenie, to zasiłek nie zostanie wypłacony. Musi to być jednak stwierdzone na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu (art. 15). Jeśli zaś przyczyną będzie nadużycie alkoholu, to zasiłek nie zostanie wypłacony za pierwsze pięć dni tej niezdolności (art. 16).

Zadłużenie składkowe

Zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z art. 1 ustawy zasiłkowej świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości określonych ustawą przysługują osobom objętym ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w ustawie z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Prawo do świadczeń dla osób podlegających temu ubezpieczeniu ograniczone jest ponadto kilkoma innymi warunkami – specyficznymi dla każdego rodzaju świadczeń: zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, wyrównawczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego.
Nowelizacja wprowadza zasadę, że zasiłek chorobowy, opiekuńczy i macierzyński oraz świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje:
  • osobom prowadzącym pozarolniczą działalność,
  • osobom współpracującym z prowadzącymi pozarolniczą działalność,
  • osobom współpracującym z korzystającymi z ulgi na start,
  • duchownym będącym płatnikami składek na własne ubezpieczenia
‒ jeśli zalegają ze składkami na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 1 proc. do czasu spłaty całości zadłużenia.
Ustawa posługuje się wyrażeniem „w razie wystąpienia (…) zadłużenia”. W przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność, a więc:
  • osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów prawa przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych,
  • twórcy i artysty,
  • osoby prowadzącej działalność w zakresie wolnego zawodu,
  • wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólnika spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej,
  • akcjonariusza prostej spółki akcyjnej wnoszącego do spółki wkład, którego przedmiotem jest świadczenie pracy lub usług,
  • osoby prowadzącej publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów oświatowych, oraz
  • duchownych opłacających składki za siebie
– zasada jest więc prosta: nieopłacenie składek za siebie nie pozwoli na uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia chorobowego.
Bardziej skomplikowana sytuacja dotyczy jednak współpracowników przedsiębiorców – zarówno tych podlegających ubezpieczeniu społecznemu, jak i tych, którzy korzystają z ulgi na start. Ta druga grupa ma status przedsiębiorców na gruncie prawa przedsiębiorców, nie ma natomiast statusu prowadzących pozarolniczą działalność na gruncie ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621: dalej: ustawa systemowa). Te osoby nie podlegają ubezpieczeniom społecznym, a jedynie ubezpieczeniu zdrowotnemu. Ich współpracownicy podlegają ubezpieczeniu społecznemu (emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu) oraz zdrowotnemu – obowiązkowo. Dobrowolnie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu. Zgodnie z definicją określoną w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej za współpracownika uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. Z definicji tej wyłączone są osoby, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Na takich samych zasadach podlegają ubezpieczeniom współpracownicy wspomnianej wcześniej pierwszej grupy przedsiębiorców, a więc mających status prowadzących pozarolniczą działalność. Podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu oraz zdrowotnemu. Chorobowe jest dla nich dobrowolne.
Współpracownicy obu grup przedsiębiorców znajdą się zatem w ciekawej sytuacji – to płatnicy, a więc przedsiębiorcy, z którymi współpracują, opłacają za nich składki, a więc skutki zaniechań płatników obciążą współpracownika. Przepisy ustawy nie przewidują możliwości, aby to bezpośrednio współpracownik uregulował za płatnika zadłużenie składkowe w zakresie swoich składek, aby móc otrzymać zasiłek. Współpracownicy są więc uzależnieni od przedsiębiorców w tym zakresie. To jeden z wyjątków od zasady, że osoby, za które składki opłacają płatnicy, nie ponoszą skutków ich zaniechań. Związane jest to z odrębnym statusem współpracowników na gruncie ustawy systemowej.
Ważne! Nieopłacenie składek przez płatnika nie ma znaczenia dla uprawnień do świadczeń chorobowych dla zleceniobiorcy (i osób wykonujących innego rodzaju umowy o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu) oraz jego współpracownika. Nawet jeśli płatnik nie zapłaci za nich składek, to podobnie jak pracownicy mają prawo do świadczeń chorobowych.

Przykład

Zawieszony zasiłek macierzyński
Zakładając, że zdarzenia mają miejsce po 31 grudnia 2021 r., rozpatrzymy następującą sytuację. Pan Tomasz rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej 4 października 2021 r. i skorzystał z ulgi na start. Przy prowadzeniu firmy pomaga mu żona, którą zgłosił w grudniu 2021 r. do ubezpieczeń jako współpracownika. Nie opłacił jednak za nią składek w styczniu 2022 r. Żona pana Tomasza urodziła dziecko 20 stycznia 2022 r. Dopóki składka nie zostanie opłacona, dopóty nie będzie miała prawa do zasiłku macierzyńskiego.

Przykład

Wyrównanie bez odsetek
Zakładając, że zdarzenia mają miejsce po 31 grudnia 2021 r., rozpatrzmy następującą sytuację.
Pan Jerzy prowadzi działalność gospodarczą. Nie opłacił składek na ubezpieczenie społeczne za styczeń oraz luty 2022 r. Zachorował w marcu 2022 r., a zadłużenie składkowe spłacił w maju 2022 r. Otrzyma świadczenie z wyrównaniem, ale bez odsetek, ponieważ to z jego powodu nie była możliwa wypłata zasiłku wcześniej.
Przedsiębiorcy, ich współpracownicy oraz duchowni, którzy opłacają składki za siebie, muszą pamiętać o ust. 2 nowo dodanego art. 2a ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim prawo do zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego przedawnia się, jeżeli zadłużenie nie zostanie uregulowane w ciągu sześciu miesięcy od dnia powstania prawa do świadczenia. Zbyt długie zwlekanie z uregulowaniem zadłużenia spowoduje, że nie będzie możliwe uzyskanie zasiłku.
Warto zwrócić uwagę na pewną różnicę w brzmieniu tego przepisu w porównaniu z brzmieniem art. 67 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim roszczenie o wypłatę zasiłku chorobowego, wyrównawczego, macierzyńskiego oraz opiekuńczego przedawnia się po upływie sześciu miesięcy od ostatniego dnia okresu, za który zasiłek przysługuje. Przepis ten dotyczy innej sytuacji, a więc samego zgłoszenia roszczenia (wniosku) o wypłatę świadczenia. W art. 2a ust. 2 mowa o przedawnieniu roszczenia po upływie sześciu miesięcy od dnia „powstania prawa do świadczenia”, w art. 67 ust. 1 zaś o przedawnieniu roszczenia po upływie „6 miesięcy od ostatniego dnia okresu, za który zasiłek przysługuje”. Na pozór terminy na spłatę zadłużenia oraz złożenie wniosku mogą wydawać się podobne, ale w rzeczywistości dla osób objętych art. 2a ust. 1 będą znacznie się różniły.

Przykład

Sześć miesięcy na spłatę zadłużenia
Zakładając, że zdarzenia mają miejsce po 31 grudnia 2021 r., rozpatrzymy następującą sytuację. Pani Anna prowadzi działalność gospodarczą. Urodziła dziecko 20 lutego 2022 r., nie opłaciła składek za styczeń 2022 r. Zgodnie ze zmienionymi zasadami nie została wyłączona z ubezpieczenia chorobowego, ale w związku z zadłużeniem nie ma prawa do zasiłku macierzyńskiego.
Gdyby nie miała zadłużenia, prawo do zasiłku przedawniłoby się po upływie sześciu miesięcy od ostatniego dnia okresu, za który zasiłek by przysługiwał (9 lipca 2022 r.), a więc w styczniu 2023 r.
Skoro jednak pani Anna ma zadłużenie w opłacaniu składek, to roszczenie przedawni się znacznie wcześniej, bo z upływem sześciu miesięcy od powstania prawa do świadczenia, tj. urodzenia dziecka. W tym przypadku będzie to więc już lipiec 2022 r.
Ustęp 3 w art. 67 ustawy zasiłkowej przewiduje specjalny przypadek, gdy niezgłoszenie roszczenia o wypłatę zasiłku nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby uprawnionej. W takiej sytuacji termin sześciu miesięcy liczy się od dnia, w którym ustała przeszkoda uniemożliwiająca zgłoszenie roszczenia. Ustawa nie precyzuje, co oznaczają „przyczyny niezależne”, jest to badane za każdym razem przez ZUS, a w razie konieczności – także przez sąd, gdy ZUS nie uzna podanych okoliczności za istotne. Najczęściej okoliczności te będą wiązały się ze stanem zdrowia, chociaż nie można wykluczyć, że ZUS albo sąd uzna za zasadne także innego rodzaju sytuacje.

Przykład

Przyczyny niezależne
Pani Katarzyna prowadzi działalność gospodarczą. W okresie 20‒30 marca chorowała, po czym 15 kwietnia uległa wypadkowi, którego skutki odczuwała jeszcze przez kilka miesięcy, Wróciła do zdrowia dopiero z końcem sierpnia (27 sierpnia).
Zgodnie z ogólnymi regułami wynikającymi z art. 67 ust. 1 ustawy zasiłkowej powinna złożyć wniosek o zasiłek chorobowy za chorobę trwającą w okresie 20‒30 marca najpóźniej na koniec września. Jednak z związku z wypadkiem nie mogła tego zrobić. Biorąc pod uwagę art. 67 ust. 2, można stwierdzić, że termin przedawnienia powinien ulec przesunięciu. Można argumentować, że sześć miesięcy na złożenie wniosku o wypłatę zasiłku powinno liczyć się dopiero od końca sierpnia.
W przypadku zasiłku chorobowego związanego z wypadkiem z 15 kwietnia termin sześciomiesięczny na złożenie wniosku będzie liczony oddzielnie – od 27 sierpnia.
Artykuł 67 ust. 4 ustawy zasiłkowej przewiduje kolejny przypadek specjalny, kiedy okres przedawnienia roszczenia ulega przedłużeniu. Zgodnie z nim, jeżeli niewypłacanie zasiłku w całości lub w części było następstwem błędu płatnika składek, zobowiązanego do wypłaty zasiłku lub ZUS, to roszczenie o wypłatę zasiłku przedawnia się po upływie trzech lat. Najczęściej będzie on miał zastosowanie w sytuacjach, gdy wysokość wypłaconego zasiłku będzie zaniżona. O ile ubezpieczeni reagują na niewypłacenie świadczenia, to jednak jego wysokość rzadziej bywa kwestionowana. Związane jest to ze skomplikowanymi regułami obliczania zasiłków. W przypadku gdy ubezpieczony np. oprócz wynagrodzenia uzyskuje też różnego rodzaju premie, dodatki, może nie być w stanie samodzielnie stwierdzić, czy otrzymał od płatnika lub ZUS świadczenie w prawidłowej wysokości. Z art. 67 ust. 4 wynika, że na stwierdzenie błędu będzie miał trzy lata.
Ogólne przepisy dotyczące przedawnienia roszczeń obowiązują także osoby, co do których ZUS początkowo stwierdził, że nie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu. Sąd Najwyższy w wyroku z 6 grudnia 2012 r., sygn. akt I UK 324/12, stwierdził, że odmowa uznania stosunku ubezpieczenia społecznego przez organ rentowy nie wydłuża terminu przedawnienia roszczenia o zasiłek macierzyński. W sprawach, w których np. ZUS stwierdza, że kobieta, która urodziła dziecko, prowadziła fikcyjną działalność, wydaje dwie decyzje. W pierwszej stwierdza, że dana osoba nie podlega ubezpieczeniom społecznym, a w drugiej odmawia prawa do zasiłku macierzyńskiego. Podobnie będzie, gdy ZUS odmawia prawa do zasiłku chorobowego. Osoby ubiegające się o świadczenia i kwestionujące decyzje ZUS stwierdzające niepodleganie ubezpieczeniom zawsze powinny pamiętać o konieczności składania wniosków o dane świadczenia, nie czekając na rozstrzygnięcie postępowania w sprawie o podleganie ubezpieczeniom.

Przykład

Trzeba złożyć wniosek
Pani Dorota została zatrudniona w trakcie ciąży. Niedługo po zatrudnieniu stała się niezdolna do pracy. ZUS wydał w jej sprawie decyzję stwierdzającą niepodleganie ubezpieczeniom społecznym oraz decyzję odmawiającą prawa do zasiłku chorobowego. Pani Dorota złożyła odwołanie do sądu. Sąd I instancji przyznał rację ZUS, ale pani Dorota złożyła apelację, która została uwzględniona. Całe postępowanie trwało kilka lat, w tym czasie pani Dorota przestała już pracować u pracodawcy, u którego zatrudnienie kwestionował ZUS.
Pani Dorota nie złożyła wniosku o wypłatę zasiłku macierzyńskiego w trakcie postępowania sądowego. Dokumentami niezbędnymi do przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży, z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, są:
• dokumenty złożone w formie papierowej lub w formie dokumentu elektronicznego uwierzytelnionego z wykorzystaniem kwalifikowanego certyfikatu lub profilu zaufanego ePUAP na elektroniczną skrzynkę podawczą ZUS, zaświadczenie lekarskie wystawione na zwykłym druku stwierdzające stan ciąży w okresie zatrudnienia;
• świadectwo pracy lub inny dokument potwierdzający rozwiązanie stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
• odpis skrócony aktu urodzenia dziecka lub jego kopia potwierdzona za zgodność z oryginałem przez płatnika składek albo przez ZUS.
Roszczenie o wypłatę zasiłku uległo przedawnieniu. Pani Dorota powinna była złożyć odpowiednie dokumenty bez względu na stan postępowania przed sądem, nawet wiedząc, że wypłata może nastąpić dopiero za kilka lat.

wysokość zasiłku chorobowego

Nowelizacja wpłynie także na wysokość otrzymywanego zasiłku. Podwyższono bowiem stawkę zasiłku za okres pobytu w szpitalu (art. 11 ustawy zasiłkowej) oraz zmieniono zasady obliczania podstawy wymiaru składek w razie przerwy między okresami niezdolności do pracy (art. 43 ustawy zasiłkowej).
Zasiłek za pobyt w szpitalu
Zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z art. 11 ustawy zasiłkowej miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 80 proc. podstawy wymiaru. Podstawa wymiaru jest obliczana na oddzielnych zasadach dla pracowników (rozdział 8 ustawy zasiłkowej) oraz ubezpieczonych niebędących pracownikami (rozdział 9 ustawy zasiłkowej). Do 1 stycznia 2022 r. od tej zasady istniały dwa wyjątki. Otóż zasiłek chorobowy może wynosić:
  • 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku, z tym zastrzeżeniem, że zasiłek za okres pobytu w szpitalu od 15. do 33. dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym w przypadku pracownika, który ukończył 50. rok życia, wynosi 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku;
  • 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku, jeżeli niezdolność do pracy lub niemożność wykonywania pracy, o której mowa w art. 6 ust. 2:
‒ przypada w okresie ciąży,
‒ powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów,
‒ powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.
Od 1 stycznia 2022 r. znika 70-proc. stawka zasiłku. Także za okres pobytu w szpitalu wszystkim uprawnionym do zasiłku, niezależnie od wieku, przysługiwać będzie stawka ogólna, tj. 80 proc. podstawy wymiaru.
Pozostałe warunki określone w art. 11 ust. 4 (zasiłek chorobowy przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy) oraz ust. 5 (ilekroć przy ustalaniu prawa do zasiłku chorobowego lub jego wysokości okres jest oznaczony w miesiącach, za miesiąc uważa się 30 dni) nie ulegają zmianie.
Obliczanie na nowo podstawy wymiaru
Od 1 stycznia 2022 r. płatnicy wynagrodzeń chorobowych oraz zasiłków będą częściej ponownie ustalać podstawę wymiaru świadczeń. W wyniku zmian w ustawie zasiłkowej trzeba będzie obliczać podstawę z nowego okresu, jeśli przerwa między okresami niezdolności do pracy wyniesie miesiąc kalendarzowy, a nie jak dotychczas trzy miesiące kalendarzowe.
Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego, a także wynagrodzenia chorobowego na podstawie art. 92 ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1162; dalej: k.p.) i pozostałych zasiłków, przysługujących ubezpieczonemu chorobowo pracownikowi, stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem tego okresu, to podstawę wymiaru zasiłku stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia.
Zdarza się, że pracownicy w niewielkich odstępach czasu korzystają ze świadczeń zasiłkowych tego samego rodzaju lub różnych. Wtedy płatnik nie musi za każdym razem obliczać podstawy wymiaru, lecz kolejny zasiłek ustala od podstawy wyznaczonej poprzednio. Takie postępowanie wynika z art. 43 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe.
Ten przepis wymaga komentarza. Po pierwsze, pod pojęciem „okresy pobierania zasiłków” należy tu rozumieć również okres pobierania wynagrodzenia chorobowego za łącznie 33 dni (14 dni u pracowników w wieku 50+) choroby w roku, płatnego z pieniędzy pracodawcy. Okres, za który pracownikowi przysługuje wynagrodzenie chorobowe, wlicza się bowiem do okresu zasiłkowego, a poza tym zarówno wynagrodzenie chorobowe, jak i zasiłek pełnią podobną funkcję – mają zrekompensować pracownikowi utracone z powodu choroby zarobki. Wynagrodzenie chorobowe jest też obliczane w taki sam sposób jak zasiłek. Nie ma więc uzasadnienia, by z okresu pobierania zasiłków wykluczyć okres otrzymywania wynagrodzenia chorobowego.
Po drugie, kluczowy jest tu sposób liczenia trzymiesięcznego terminu wyznaczającego przerwę między upływem poprzedniego okresu pobierania danego rodzaju zasiłku (wynagrodzenia chorobowego) i rozpoczęciem okresu kolejnego. Przerwę liczy się w ,,miesiącach kalendarzowych”. To pojęcie służy innym celom niż termin miesięczny, za który – zgodnie z art. 11 ust. 5 ustawy zasiłkowej – uważa się 30 dni. Ustanowiony został dla obliczenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego. Podstawę tę stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pracę z okresu poprzedzającego powstanie prawa do zasiłku. Wynagrodzenie za pracę wypłacane jest zawsze co najmniej raz w miesiącu (art. 85 par. 1 k.p.), z reguły z dołu. Termin wyznaczony do ewentualnego przeliczenia podstawy wymiaru świadczenia odpowiada zatem co do zasady trzem cyklom obrachunkowym wysokości wynagrodzenia. ,,Miesiąc” i ,,miesiąc kalendarzowy” to dwa różne określenia. Okres trzech miesięcy kalendarzowych przewidziany w art. 43 ustawy zasiłkowej to okres obejmujący pełne kolejne nazwane miesiące, stanowiące trzy dwunaste części roku kalendarzowego (wyrok SN z 5 kwietnia 2005 r., sygn. akt I UK 372/04). W art. 43 na określenie terminów końcowego i początkowego wyznaczających długość przerwy uzasadniającej ustalenie podstawy wymiaru zasiłku na nowo użyty został zwrot ,,okres pobierania zasiłków”. Zatem okres ten należy rozumieć jako okres, od kiedy pracownik nabył prawo do wynagrodzenia/zasiłku i go nie utracił, przy czym nabycie prawa do zasiłku oznacza jednocześnie, że zasiłek przysługuje (jest pobierany). Na przeliczenia podstawy nie ma wpływu zmiana warunków wynagrodzenia za pracę, np. jego podwyższenie/obniżenie.
Omówiona wyżej zasada nie ma jednak zastosowania, jeżeli między poszczególnymi okresami pobierania zasiłków miała miejsce zmiana wymiaru czasu pracy. Wówczas, zgodnie z art. 40 ustawy zasiłkowej, podstawę wymiaru świadczenia, do którego prawo powstało po przerwie, ustala się na nowo (według nowego wymiaru) nawet wówczas, gdy przerwa trwała krócej niż trzy miesiące kalendarzowe.
Natomiast na ponowne ustalenie podstawy wymiaru zasiłku nie ma wpływu to, że w tym czasie nastąpiła zmiana wysokości wynagrodzenia na skutek zmiany stanowiska pracy lub zmiany warunków wynagradzania ustalonych w umowie o pracę lub w innym akcie nawiązującym stosunek pracy.

Przykład

Zmniejszenie etatu
Panu Ryszardowi zatrudnionemu na pełen etat od 1 sierpnia 2021 r. zmniejszono wymiar do 3/4, z jednoczesną obniżką wynagrodzenia. Pracownik chorował i pobrał wynagro dzenie chorobowe za okres od 12 do 16 lipca 2021 r. Ponownie zachorował we wrześniu. Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego za okres niezdolności do pracy trwającej:
• w lipcu 2021 r. ‒ stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres od lipca 2020 r. do czerwca 2021 r.,
• we wrześniu 2021 r. (przerwa krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe) ‒ stanowiło wynagrodzenie za sierpień 2021 r., w wysokości ustalonej dla nowego wymiaru czasu pracy.
Zdarza się, że pracodawcy w wewnętrznych przepisach płacowych, np. regulaminie wynagradzania, różnie kształtują zasady wypłacania danych składników wynagrodzenia za okresy pobierania poszczególnych zasiłków. Innymi słowy, przyznają różne dodatkowe składniki wynagrodzenia i określają rodzaje zasiłków, za czas pobierania których one przysługują. Premia bądź dodatek przysługuje np. za okres pobierania zasiłku chorobowego, opiekuńczego, ale już nie przysługuje i nie jest wypłacany za okres pobierania zasiłku macierzyńskiego. Wtedy, w razie krótszej niż trzy miesiące kalendarzowe przerwy między pobieraniem jednego zasiłku a innego, trzeba odpowiednio wyłączyć lub włączyć dany składnik z podstawy nowego świadczenia, bez ponownego jej ustalania.

Przykład

Zasiłek opiekuńczy
Pani Teresa poza wynagrodzeniem zasadniczym otrzymuje dodatek stażowy, który zgodnie z regulaminem wynagradzania jest również wypłacany za okresy choroby, a nie przysługuje za okres pobierania zasiłku opiekuńczego. W podstawie wymiaru pierwszego zasiłku dodatek nie jest ujmowany, natomiast podlega wliczeniu do podstawy zasiłku opiekuńczego. Pracownica w sierpniu 2021 r. była niezdolna do pracy z powodu choroby. Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie zasadnicze wypłacone pracownicy za okres od sierpnia 2020 r. do lipca 2021 r. W październiku 2021 r. nabyła prawo do zasiłku opiekuńczego na chore dziecko. Podstawę jego wymiaru stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za ten sam okres, za który zostało przyjęte do ustalenia podstawy wymiaru wynagrodzenia chorobowego, z tym że do ustalonej podstawy wymiaru należy wliczyć kwoty wypłaconych dodatków stażowych.
Od nowego roku ulegnie skróceniu okres między kolejnymi zasiłkami, przy którym nie trzeba ponownie ustalać podstawy wymiaru. Brzmienie zmieni art. 43 ustawy zasiłkowej. Po nowelizacji podstawy wymiaru zasiłku nie będzie się ustalało na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie ma przerwy albo przerwa jest krótsza niż miesiąc kalendarzowy. Taka zmiana oznacza, że w wielu przypadkach (częściej) podstawa będzie wymagała ustalenia z nowego okresu. Natomiast pozostanie taka sama jak poprzednio tylko w razie ciągłości między niezdolnościami lub gdy kolejna niezdolność wystąpi w następnym miesiącu.

Przykład

Podstawa bez zmian
Załóżmy, że pan Piotr choruje w styczniu 2022 r. (5 dni ‒ od 3 do 7 stycznia). Podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego zostanie ustalona z okresu styczeń‒grudzień 2021 r. Ponownie stanie się niezdolny do pracy w okresie od 9 do 16 lutego 2022 r. Skoro od ostatniej choroby nie minął miesiąc kalendarzowy, to podstawa wynagrodzenia chorobowego pozostanie taka jak przy chorobowym za styczeń.

Przykład

W takiej samej wysokości
Załóżmy, że pani Małgorzata choruje w okresie od 27 stycznia do 4 lutego 2022 r. Od 14 do 18 marca przebywa na zasiłku opiekuńczym na chore dziecko. Podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego za styczeń została ustalona z wynagrodzeń wypłaconych za okres styczeń‒grudzień 2021 r. I taka też zostanie przyjęta do obliczenia zasiłku opiekuńczego za marzec 2022 r.

Przykład

Wynagrodzenie chorobowe, a później zasiłek
Załóżmy, że pan Sylwester był niezdolny do pracy z powodu choroby w następujących okresach: od 12 do 21 stycznia 2022 r. (10 dni), od 22 stycznia do 31 stycznia 2022 r. (10 dni), od 1 do 16 lutego 2022 r. (16 dni). Za okres od 12 stycznia do 13 lutego przysługuje mu wynagrodzenie chorobowe (33 dni), którego podstawę wymiaru stanowi wynagrodzenie za okres styczeń‒grudzień 2021 r. Natomiast za okres od 14 do 16 lutego przysługuje mu zasiłek chorobowy. Między pobieraniem wynagrodzenia chorobowego a zasiłku nie było żadnej przerwy, dlatego podstawa zasiłku zostaje bez zmian.

Przykład

Chory inny członek rodziny
Załóżmy, że pani Karolina pobrała w lutym 2022 r. zasiłek opiekuńczy na chorą matkę. W kwietniu 2022 r. wnioskowała zaś o kolejny zasiłek opiekuńczy, ale na chore dziecko. Podstawę zasiłku opiekuńczego za luty utworzyło wynagrodzenie wypłacone za okres od lutego 2021 r. do stycznia 2022 r. Natomiast podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego za kwiecień trzeba już ustalić z nowego okresu, tj. kwiecień 2021 r. ‒ marzec 2022 r. Według dotychczasowych przepisów podstawa zasiłku za kwiecień byłaby taka sama jak dla zasiłku za luty 2022 r.
W obecnym stanie prawnym występują sytuacje, w których pracownik często korzysta ze świadczeń zasiłkowych i raz ustalona podstawa wymiaru jest powielana niejednokrotnie przez wiele miesięcy, a nawet lat. Szczególnie jest to widoczne przy zasiłkach chorobowych i macierzyńskich. Pracownicy, którzy na przemian chorują, potem pobierają zasiłek macierzyński, następnie ponownie chorują i znowu nabywają prawo do macierzyńskiego, cały czas otrzymują świadczenia od jednej, tej samej podstawy. Taki cykl może się powtarzać, a podstawa pozostaje, nawet jeśli u pracodawcy dochodziło do zmian warunków płacowych.
Na zmianie przepisów w tym zakresie można raz stracić, a raz zyskać, w zależności od sytuacji.

Przykład

Podwyżka i dodatek
Załóżmy, ze podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego u pana Jerzego chorującego w lutym 2022 r. wyniosła 3425,71 zł i została obliczona z wypłat dokonanych za okres od lutego 2021 r. do stycznia 2022 r. Od 1 stycznia 2022 r. pracownik otrzymał podwyżkę pensji i dodatek funkcyjny pomniejszany za okresy pobierania zasiłków. Ponownie zachorował w kwietniu 2022 r. Według przepisów obowiązujących do końca grudnia 2021 r. podstawa w wysokości 3425,71 zł utrzymałaby się również dla wynagrodzenia chorobowego za kwiecień. Jednak po wejściu w życie zmian w art. 43 ustawy zasiłkowej podstawa zostanie obliczona z okresu kwiecień 2021 r. ‒ marzec 2022 r. Na zmianie pracownik skorzysta, ponieważ w okresie ostatnich 12 miesięcy znajdą się już trzy miesiące z wynagrodzeniem po podwyżce. Dzięki temu cała podstawa będzie korzystniejsza, a chorobowe wyższe.

Przykład

Premia obniżona
Załóżmy, że u pana Jerzego z poprzedniego przykładu od 1 stycznia 2022 r. obniżono wysokość premii jakościowej, która podlega wliczeniu do podstawy wymiaru zasiłków. W tej sytuacji podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego za kwiecień 2022 r. będzie niższa z powodu niekorzystnej zmiany warunków płacowych od 1 stycznia 2022 r. Pracownik tym razem straci więc na ponownym ustaleniu (z nowego okresu) podstawy chorobowego.
Zgodnie z ustawą nowelizującą zasiłki oraz świadczenie rehabilitacyjne, do których prawo powstało przed 1 stycznia 2022 r., wypłaca się w wysokości, na zasadach i w trybie określonych w przepisach ustawy zmienianej w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2022 r., za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy. To oznacza, że jeżeli pracownik choruje na przełomie roku, to dopóki okres niezdolności jest ciągły (nieprzerwany choćby jednym dniem), dopóty nawet po nowym roku stosuje się jeszcze poprzednie zasady.

Przykład

Choroba przed wejściem w życie ustawy
Załóżmy, że pan Sebastian zachorował 14 grudnia 2021 r. Pierwsze zwolnienie lekarskie obejmuje okres od 14 do 31 grudnia 2021 r., a kolejne od 1 do 7 stycznia 2022 r. Ze względu na to, że niezdolność powstała jeszcze w grudniu 2021 r. i trwa nadal bez żadnej przerwy także po 1 stycznia 2022 r., podstawa wymiaru wynagrodzenia chorobowego za okres od 1 do 7 stycznia pozostaje bez zmian. Jeśli pracownik ponownie zachoruje po przerwie co najmniej miesięcznej, czyli np. w marcu, to podstawę należy już ustalić według zasad ogólnych.

świadczenie rehabilitacyjne i zasiłek wyrównawczy

Niejako przedłużeniem zasiłku jest świadczenie rehabilitacyjne. Zgodnie z art. 18 ustawy zasiłkowej przysługuje ono ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Przysługuje ono przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy.
•Kto stwierdza prawo do świadczenia rehabilitacyjnego?
O tych okolicznościach może orzec jedynie lekarz orzecznik ZUS, od orzeczenia którego przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS w terminie i na zasadach przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Podobnie jak w przypadku rent, tak i w przypadku świadczenia rehabilitacyjnego prezes ZUS może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia lekarza orzecznika.
Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie wniesiono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej stanowi podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczenia rehabilitacyjnego.
Świadczenie rehabilitacyjne spełnia rolę podobną do zasiłku chorobowego – ma rekompensować utracony zarobek za czas niezdolności do pracy. Dlatego zgodnie z art. 18 ust. 7 ustawy zasiłkowej nie przysługuje ono osobie uprawnionej do:
  • emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,
  • zasiłku dla bezrobotnych,
  • zasiłku przedemerytalnego,
  • świadczenia przedemerytalnego,
  • rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego,
  • nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
  • urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów.
Do świadczenia stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zasiłków chorobowych. Do takich przepisów należy art. 17 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Tak samo w okresie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego uprawniony nie może podejmować pracy zarobkowej ani podejmować działań, które mogłyby przeszkodzić w odzyskaniu zdrowia. Wszelkie orzecznictwo dotyczące prawa do zasiłku w kontekście art. 17 będzie więc miało zastosowanie także do świadczenia rehabilitacyjnego.
Zastosowanie będzie miał także art. 15 ustawy zasiłkowej, zgodnie z którym zasiłek chorobowy nie przysługuje ubezpieczonemu za cały okres niezdolności do pracy, jeżeli niezdolność ta powstała w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez tego ubezpieczonego. Jeśli ta niezdolność przedłuży się na tyle, że uzasadnione byłoby przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego, to mimo spełnienia kryterium stanu zdrowia nie zostanie ono jednak wypłacone.
Do świadczenia będzie miał zastosowanie także wspomniany wcześniej art. 13 ust. 1 ustawy zasiłkowej, który wskazuje sytuacje, w razie zaistnienia których zasiłek chorobowy nie będzie przysługiwał za okres po ustaniu okresu ubezpieczenia. Podobnie w takiej sytuacji świadczenie rehabilitacyjne nie będzie przysługiwało osobie, która:
  • ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,
  • kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby,
  • nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia, w przypadkach określonych w art. 4 ust. 1 ustawy zasiłkowej,
  • jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
  • podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Do świadczenia rehabilitacyjnego mają zastosowanie także uwagi dotyczące świadczeń pobieranych przez żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy służb mundurowych na zasadach określonych w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin lub ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin. Od 1 stycznia 2022 r. nie będą oni mieli w ogóle prawa do tego świadczenia – nie tylko za okres po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego.
Emeryci i renciści pobierający świadczenia na podstawie powyższych ustaw nie będą mieli także prawa do określonego w art. 23 ust. 1 zasiłku wyrównawczego. To rzadko przyznawane świadczenie przysługujące jedynie ubezpieczonemu będącemu pracownikiem. Zasiłek taki może otrzymać osoba ze zmniejszoną sprawnością do pracy, która wykonuje pracę:
  • w zakładowym lub międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji zawodowej,
  • u pracodawcy na wyodrębnionym stanowisku pracy, dostosowanym do potrzeb adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy
‒ jeżeli jej miesięczne wynagrodzenie osiągane podczas rehabilitacji jest niższe od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ustalonego w myśl art. 36‒42 ustawy zasiłkowej.
Nawet po spełnieniu tych warunków zasiłku tego nie otrzyma osoba, która ma prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Od 1 stycznia 2022 r. nie będzie możliwe pobieranie tego świadczenia przez emerytów i rencistów wojskowych i mundurowych.

zasiłek macierzyński po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego

Od 1 stycznia 2022 r. wchodzą także w życie zmiany dotyczące zasiłku macierzyńskiego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego (art. 30 ustawy zasiłkowej). Zgodnie z ogólnymi zasadami określonymi w art. 29 ust. 1 zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego:
  • urodziła dziecko,
  • przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego ‒ do 10. roku życia, i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,
  • przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego ‒ do 10. roku życia.
Dwie ostatnie przesłanki dotyczą także mężczyzn.
Ojciec dziecka może pobierać zasiłek także w następujących przypadkach, gdy matka dziecka jest lub była ubezpieczona:
  • po wykorzystaniu przez matkę zasiłku macierzyńskiego przez okres co najmniej 14 tygodni po porodzie, jeśli uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego (jeśli jest pracownikiem) lub przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem (jeśli jest np. zleceniobiorcą lub przedsiębiorcą);
  • w przypadku rezygnacji przez matkę dziecka legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji z pobierania zasiłku macierzyńskiego, po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie, jeżeli uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo urlopu rodzicielskiego lub przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem;
  • po wykorzystaniu przez matkę dziecka zasiłku macierzyńskiego za co najmniej 8 tygodni po porodzie, jeżeli uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo urlopu rodzicielskiego lub przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem ‒ za okres, w którym matka dziecka przebywa w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem;
  • w razie zgonu matki dziecka albo porzucenia przez nią dziecka zasiłek przysługuje ojcu dziecka, który uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo urlopu rodzicielskiego lub przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Zasiłek macierzyński może przysługiwać ojcu dziecka albo innemu członkowi najbliższej rodziny także w przypadku:
  • zgonu matki dziecka nieobjętej ubezpieczeniem chorobowym,
  • porzucenia dziecka przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem chorobowym albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem,
  • niemożności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem chorobowym albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Jak widać, zgodnie z ogólną zasadą zasiłek macierzyński będzie przysługiwał wówczas, gdy dziecko urodzi się w trakcie podlegania matki ubezpieczeniu chorobowemu. Przepisy prawa pracy są tak skonstruowane, aby jak najwięcej kobiet ten warunek spełniało (zakaz rozwiązywania umów o pracę w trakcie ciąży, przedłużanie umowy do dnia porodu). Ustanie tytułu już po urodzeniu dziecka nie ma wpływu na prawo do zasiłku macierzyńskiego. Sytuacja komplikuje się jednak, gdy tytuł ubezpieczeniowy ustaje przed porodem.
•Kto otrzyma zasiłek macierzyński po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego?
Zgodnie z obowiązującym do końca 2021 r. art. 30 ust. 1 ustawy zasiłkowej zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży:
  • wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
  • z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.
W przypadku upadłości lub likwidacji wygasają także stosunki pracy pracowników, co powoduje ustanie tytułu ubezpieczenia. W drugim z wymienionych przypadków chodzi o sytaucje, w których pracodawca np. rozwiązuje z ciężarną umowę o pracę na podstawie art. 52 k.p., co sąd następnie uznaje za działanie naruszające prawo. Na podstawie tego przepisu nawet gdy w dniu porodu kobieta nie pozostaje w zatrudnieniu i biorąc pod uwagę zasadę ogólną określoną w art. 29 ustawy zasiłkowej, nie miałaby prawa do zasiłku, a na podstawie art. 30 ust. 1 prawo do zasiłku uzyskuje. Ponadto za okres między zakończeniem umowy o pracę z z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, jeśli nie zapewniono jej innego zatrudnienia, a dniem porodu przysługuje jej zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.
Od 1 stycznia 2022 r. te same prawa będą miały kobiety zatrudnione w małych, jednoosobowych firmach, gdy ich pracodawca zmarł. W takich sytuacjach dotychczasowe przepisy nie miały zastosowania i takie kobiety zostawały bez prawa do zasiłków. Po porodzie mogły otrzymać jedynie świadczenie rodzicielskie w wysokości 1000 zł określone w ustawie z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 111; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1379).
Skutki śmierci pracodawcy dla pracowników zostały określone w art. 633 k.p. Zgodnie z ust. 1 z dniem śmierci pracodawcy umowy o pracę z pracownikami wygasają, a pracownikom przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Ustępy 3‒11 określają jednak zasady szczególne. Zasada ogólna nie ma zastosowania w przypadku:
  • przejęcia pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231 k.p.,
  • ustanowienia zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, zgodnie z ustawą z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw (t.j. Dz.U. 2021 r. poz. 170).
Zarząd sukcesyjny to specyficzna instytucja prawna wprowadzona w 2018 r., która ma umożliwić kontynuację prowadzenia działalności także po śmierci przedsiębiorcy. Zarządca ma za zadanie uporządkowanie spraw zmarłego przedsiębiorcy i prowadzenie działalności aż do dnia np. nabycia spadku przez spadkobiercę. Zarządca może być wskazany za życia przez samego przedsiębiorcę, ale po jego śmierci może być powołany przez:
  • małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku,
  • spadkobiercę ustawowego, który przyjął spadek,
  • spadkobiercę testamentowego, który przyjął spadek,
  • zapisobiercę windykacyjnego, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
W sytuacji gdy w przedsiębiorstwie został ustanowiony zarząd sukcesyjny, umowa o pracę z pracownikiem wygasa z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, chyba że wcześniej nastąpiło przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231 k.p.
Artykuł 632 par. 5 k.p. wprowadza skomplikowane zasady na wypadek, gdyby nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy ‒ wówczas umowa o pracę wygasa z upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że przed upływem tego terminu małżonek, spadkobierca lub zapisobierca albo zarządca sukcesyjny uzgodni z pracownikiem, na mocy pisemnego porozumienia stron, że stosunek pracy będzie kontynuowany na dotychczasowych zasadach.
O ile strony nie uzgodnią wcześniejszego terminu rozwiązania umowy, umowa o pracę wygaśnie:
  • z dniem ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego ‒ jeżeli porozumienie z pracownikiem zawiera małżonek przedsiębiorcy, spadkobierca albo zapisobiercy;
  • do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego ‒ jeżeli porozumienie z pracownikiem zawiera zarządca sukcesyjny.
Uwaga! Specyficzne zasady dotyczą umów na czas nieokreślony. Jeśli nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, umowa taka rozwiązuje się:
  • jeżeli termin jej rozwiązania przypada przed upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy ‒ z upływem czasu, na który została zawarta;
  • jeżeli termin rozwiązania umowy o pracę na czas określony przypada po upływie 30 dni od dnia śmierci ‒ z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego (chyba że wcześniej rozwiąże się z upływem czasu, na który została zawarta).
W każdej z tych sytuacji strony mogą ustalić wcześniejsze rozwiązanie umowy.
Określone powyżej okresy zawieszenia między śmiercią pracodawcy a wygaśnięciem umowy, jej rozwiązaniem albo uzgodnienia kontynuowania stosunku pracy traktowane są jak okres usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Skoro pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, to podstawa wymiara wymiaru składek będzie wynosiła „0 zł”, ale jednak cały czas będzie podlegał ubezpieczeniu chorobowemu. Trzeba jednak zaznaczyć, że w tym okresie pracownikowi można polecić wykonywanie pracy zgodnej z jego umową o pracę, określając okres wykonywania pracy przez pracownika i wymiar czasu pracy.
Po zmianach dokonanych nowelizacją w art. 30 ustawy zasiłkowej zakończenie umowy o pracę będzie dawało kobiecie te sam uprawnienia, co upadłość i likwidacja pracodawcy. Będzie mogła pobierać zasiłek macierzyński obliczony od jej przychodów, a nie tylko wspomniane wyżej świadczenie rodzicielskie.
WAŻNE! Osobie zatrudnionej na czas określony, której umowa została przedłużona do dnia porodu, przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia.
Nowelizacja przepisów nie będzie miała znaczenia dla innych niż pracownicy grup ubezpieczonych. Po śmierci przedsiębiorcy, który zgłaszał do ubezpieczeń np. współpracowniczkę lub zleceniobiorczynię, nie będą one miały prawa do zasiłku macierzyńskiego. Mowa oczywiście o sytuacji, gdy śmierć pracodawcy nastąpiła przed porodem pracownicy.

terminy i wypłaty świadczeń

Zmianie ulegają także terminy wypłaty świadczeń. Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 64 ust. 1 ustawy zasiłkowej płatnicy, którzy są zobowiązani do wypłaty zasiłków, wypłacają te świadczenia w terminach przyjętych dla wypłaty wynagrodzeń lub dochodów, ZUS zaś – na bieżąco po stwierdzeniu uprawnień. W tym zakresie nic się od 1 stycznia 2022 r. nie zmieni. Zmieni się za to zdanie drugie tego ustępu. Zgodnie z jego obecnym brzmieniem zasiłki te wypłaca się nie później jednak niż w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień do zasiłków. Od 1 stycznia 2022 r. 30-dniowy termin będzie biegł od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do zasiłku. W większości przypadków, a więc tych, które nie budzą wątpliwości, ubezpieczeni nie odczują różnicy. Zazwyczaj bowiem do wypłaty zasiłku wystarczy złożenie dokumentów określonych w rozporządzeniu. W razie wątpliwości termin ten nie będzie jednak liczony od „złożenia ostatniego dokumentu”, ale od „wyjaśnienia ostatniej okoliczności”. Może to oznaczać, że terminy wypłat ulegną wydłużeniu.
WAŻNE! Od 1 stycznia 2022 r. 30-dniowy termin na wypłatę świadczeń będzie biegł od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do zasiłku.
Warto dodać, że terminy wypłaty określone w art. 64 ust. 1 ustawy zasiłkowej skonstruowane są teraz podobnie do terminów wydania decyzji w sprawie przyznania świadczeń emerytalno-rentowych określonych w art. 118 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1999 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 291; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621). Zgodnie z nim organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji.
Przekroczenie tego terminu przez podmiot zobowiązany do wypłaty zasiłków skutkuje koniecznością zapłaty odsetek. Obowiązek płatnika wynika z art. 64 ust. 2 ustawy zasiłkowej, zgodnie z którym jeżeli płatnik składek nie wypłacił zasiłku w terminie, o którym mowa w ust. 1, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego zasiłku w wysokości i na zasadach określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.
Z kolei obowiązek zapłaty odsetek przez ZUS wynika z ogólnej zasady zawartej w art. 85 ust. 1 ustawy systemowej. Zgodnie z nim jeżeli ZUS w terminach przewidzianych m.in. w ustawie zasiłkowej nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, to jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ZUS nie ponosi odpowiedzialności. We wszelkiego rodzaju sprawach, w których to ubezpieczony nie dopilnował formalności albo płatnik, który nie będąc zobowiązanym do wypłaty świadczenia, nie dostarczył ZUS wymaganych dokumentów, wina nie będzie leżała po stronie ZUS, a więc świadczenia nie zostaną wypłacone z odsetkami.
Do problematycznych należy sytuacja wspomniana wyżej, a więc wydanie przez ZUS „podwójnej” decyzji – stwierdzającej niepodleganie ubezpieczeniom społecznym i kolejnej (lub kilku) odmawiającej prawa do zasiłku ‒ lub ewentualnie zawieszenie postępowania w sprawie wypłaty zasiłku, dopóki toczy się postępowanie sądowe w sprawie podlegania ubezpieczeniu. Gdy sąd przyzna rację ZUS w sprawie o podleganie ubezpieczeniu, wątpliwości nie ma – decyzja w sprawie zasiłkowej jest utrzymywana, a jeśli nie była wydana, a tylko postępowanie było zawieszone – wydawana jest decyzja odmowna, której podważanie jest już bezcelowe. W przypadku jednak gdy sąd uwzględni odwołanie w sprawie decyzji o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu, zaległy zasiłek musi być wypłacany. Czy wówczas ZUS jest zobowiązany do wypłaty odsetek? Każda sprawa powinna być oceniana oddzielnie. Pewnych wskazówek dostarcza orzecznictwo. Jako przykład można wskazać np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 16 maja 2017 r., sygn. akt III AUa 551/16. Wynika z niego, że jeżeli ZUS dokonał nieprawidłowej wykładni lub błędnego zastosowania prawa, to ubezpieczonemu należą się odsetki od kwoty świadczenia przyznanego wyrokiem sądu, liczone od upływu terminu, w którym organ rentowy powinien był wydać prawidłową decyzję uwzględniającą wniosek.
Trudniejsza jest kwalifikacja błędu w ustaleniach faktycznych jako przesłanki uzasadniającej odpowiedzialność organu rentowego z tytułu wypłaty odsetek za opóźnienie. Możliwa jest bowiem sytuacja, że przyznanie prawa do świadczenia nastąpi na skutek ustaleń faktycznych sądu. Aby stwierdzić w takiej sytuacji, że ZUS nie ponosi odpowiedzialności za to opóźnienie, konieczne jest wykazanie, że w wymaganym terminie organ rentowy nie dysponował materiałem umożliwiającym przyznanie świadczenia z uwzględnieniem jednakże tego, czy organ rentowy w ramach swoich kompetencji i nałożonych obowiązków poczynił wszystkie możliwe ustalenia faktyczne i wyjaśnił wszystkie okoliczności konieczne do wydania decyzji. Jeżeli bowiem zmiana decyzji w postępowaniu odwoławczym będzie uzasadniona ustaleniami co do takich okoliczności, które nie były i nie mogły być znane ZUS, to nie będzie podstaw do uznania, że opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność.
•W jakim terminie zostaną wypłacone świadczenia osobom, które spłaciły zaległości?
Nowelizacja wprowadza specjalny termin wypłaty świadczeń dla osób, którym wstrzymano wcześniej do nich prawo, w związku z zaległościami składkowymi. Osobom tym zasiłek wypłaca się w terminie ogólnym, 30-dniowym, ale nie później niż w terminie 60 dni od dnia spłaty całości zadłużenia.