Odpowiedź

Do egzekucji ze świadczeń pieniężnych przysługujących z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa stosuje się przepisy o egzekucji ze świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (art. 833 par. 5 kodeksu postępowania cywilnego). Podstawą do dokonania potrącenia z zasiłku pracownika jest zajęcie, które powinno obejmować nie tylko wynagrodzenie za pracę, lecz także zasiłki. Egzekucji, zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna), podlegają zasiłki z ubezpieczenia społecznego (chorobowego, wypadkowego), takie jak: chorobowy, opiekuńczy, macierzyński, wyrównawczy i świadczenie rehabilitacyjne.
Z zasiłków podlegają potrąceniu – w podanej niżej kolejności – m.in. następujące należności:
  • kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń,
  • kwoty nienależnie pobranych świadczeń postojowych otrzymane na podstawie przepisów specustawy o COVID-19,
  • sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych,
  • należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego,
  • sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
  • kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego,
  • kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych,
  • kwoty nienależnie pobranych emerytur i rent.
Pełna lista należności znajduje się w art. 139 ustawy emerytalnej, jednak najczęściej pracodawca spotyka się z zajęciem dotyczącym alimentów lub innych należności, takich jak np. niespłacony kredyt lub pożyczka.
Przy dokonywaniu potrąceń obowiązuje ustawowa kolejność. Alimenty mają np. pierwszeństwo przed pozostałymi, niealimentacyjnymi należnościami. Przy dokonywaniu potrąceń należności alimentacyjnych w trybie bezegzekucyjnym w pierwszej kolejności zaspokajane są alimenty zaległe za okres wskazany w tytule wykonawczym, pod warunkiem uzyskania od wierzyciela oświadczenia, że nie zostały w inny sposób uiszczone przez dłużnika.
Podstawą potrącenia jest kwota zasiłku netto, tj. po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy. Zasiłki podlegają bowiem tylko opodatkowaniu. Nie są obciążone ani składkami społecznymi, ani zdrowotną.
W dozwolonych granicach
Tylko określona część zasiłku może być przeznaczona na zaspokojenie roszczeń wierzyciela. Tę część kształtuje nie tylko granica potrącenia, lecz także kwota wolna, tj. ta część zasiłku, którą pracownik musi otrzymać. Pracodawca przystępując do potrącenia, musi wziąć pod uwagę oba ograniczenia.
Najczęściej potrącenia z wypłat pracowników mogą być dokonywane w następujących granicach:
  • świadczenia alimentacyjne na mocy tytułów wykonawczych, a także ściągane w trybie bezegzekucyjnym ‒ do 60 proc. kwoty zasiłku;
  • inne egzekwowane należności, w tym na mocy tytułów wykonawczych ‒ do 25 proc. kwoty zasiłku.
Maksymalną część należności podlegającą potrąceniu (kwotę graniczną) ustala się od kwoty brutto zasiłku, a więc przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Kwoty wolne
Nienaruszalna część zasiłku jest ustalona kwotowo w zależności od rodzaju potrącenia. Od 1 marca 2021 r. wysokość poszczególnych kwot wolnych uległa zmianie. Kwoty wolne podlegają corocznej waloryzacji na zasadach określonych dla emerytur i rent. Obecny ich poziom został określony w komunikacie prezesa ZUS z 26 lutego 2021 r. [tabela]
Tabela. Wysokość kwot wolnych od 1 marca 2021 r.
Rodzaj potrącenia Kwota wolna w okresie od 1 marca 2021 r. do 28 lutego 2022 r.
Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi 555,19 zł
Należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego 555,19 zł
Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności niealimentacyjnych wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi 916,07 zł
Należności z tytułu pobytu w domach opieki społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub pielęgnacyjno-opiekuńczych 222,07 zł
Należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 1, 2 i 6‒9 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, tj. m.in. świadczenia wypłacone zaliczkowo lub nienależnie pobrane 732,86 zł
Jeżeli po odliczeniu zaliczki z tytułu podatku dochodowego wysokość świadczenia jest niższa niż kwota świadczenia wolna od potrąceń i egzekucji, ujęć w ogólnie się nie dokonuje.
Podane kwoty wolne ustala się proporcjonalnie do wypłacanego świadczenia. Oznacza to, że kwota wolna to kwota miesięczna, tj. stosowana w przypadku zasiłku wypłacanego za cały miesiąc. Natomiast jeżeli zasiłek przysługuje za część miesiąca, to kwotę wolną należy zmniejszyć stosownie do liczby dni, za które on przysługuje. W tym celu kwotę wolną należy podzielić przez 30 i pomnożyć przez liczbę dni pobierania zasiłku. Podzielnik jest stały i nie zależy od liczby dni kalendarzowych miesiąca. Nie wynika to, co prawda, wprost z przepisów ustawy emerytalnej, ale ZUS go stosuje, biorąc pod uwagę, że stawkę dzienną zasiłku też uzyskuje się, dzieląc podstawę przez 30. [przykłady 1 i 2]

przykład 1

Proporcjonalnie do zwolnienia od pracy
Pracownik w marcu przebywał pięć dni na zasiłku opiekuńczym na chore dziecko, który wyniósł 402,70 zł. Ma zajęcie komornicze alimentacyjne. Z zasiłku można mu maksymalnie ująć 241,62 zł, bez przekroczenia kwoty wolnej, która wynosi 92,55 zł. Powyższe kwoty zostały ustalone na podstawie poniższych wyliczeń.
Maksymalna kwota potrącenia:
402,70 zł x 60 proc. = 241,62 zł
Kwota wolna po zmniejszeniu proporcjonalnie do okresu, za który przysługuje zasiłek:
555,19 zł : 30 dni x 5 dni = 92,55 zł
Zasiłek po odliczeniu miesięcznej zaliczki na podatek (zasiłek po zaokrągleniu do pełnych złotych to 403 zł):
403 zł x 17 proc. = 68,51 zł; zaliczka na podatek po zaokrągleniu to 69 zł,
402,70 zł – 69 zł = 333,70 zł
Aby pracownikowi zachować kwotę wolną w wysokości 92,55 zł, z zasiłku można potrącić nieco mniej, niż wyniosła kwota graniczna, tj. 241,15 zł (333,70 zł ‒ 92,55 zł). Po dokonaniu ujęcia pracownikowi pozostanie dokładnie kwota wolna:
333,70 zł ‒ 241,15 zł (potrącenie) = 92,55 zł (zasiłek do wypłaty)

przykład 2

Z ubezpieczenia wypadkowego
Pracownik przez cały marzec przebywał na zasiłku chorobowym z ubezpieczenia wypadkowego. Podstawa wymiaru tego zasiłku wyniosła 2978,73 zł, a sam zasiłek w wysokości 100 proc. – 3077,99 zł, co wynika z wyliczenia:
2978,73 zł : 30 = 99,29 zł
99,29 zł x 31 dni = 3077,99 zł
Pracownik ma zajęcie komornicze niealimentacyjne.
W przypadku egzekucji na zaspokojenie należności niealimentacyjnej można potrącić nie więcej niż 25 proc. kwoty zasiłku:
3077,99 zł x 25 proc. = 769,50 zł
Kwota wolna przy potrącaniu należności niealimentacyjnej: 916,07 zł
Ustalenie kwoty netto zasiłku jako podstawy potrącenia:
  • podstawa opodatkowania: 3077,99 zł; po zaokrągleniu 3078 zł,
  • zaliczka na podatek: (3078 zł x 17 proc.) ‒ 43,76 zł = 479,50 zł; po zaokrągleniu 480 zł,
  • zasiłek po odliczeniu zaliczki na PIT: 3077,99 zł – 480 zł = 2597,99 zł.
Zasiłek po odliczeniu kwoty granicznej:
2597,99 zł ‒ 769,50 zł = 1828,49 zł
Gdyby pracownikowi pozostawić tylko kwotę wolną, zostałaby naruszona kwota graniczna (2597,99 zł ‒ 916,07 zł = 1681,92 zł > 769,50 zł). Zatem nie można potrącić więcej niż 769,50 zł. Do wypłaty pracownikowi pozostanie suma zasiłku wyższa niż kwota wolna.
Zbieg potrąceń
W razie zbiegu potrąceń sum egzekwowanych na pokrycie świadczeń alimentacyjnych z innymi należnościami z tytułem wykonawczym łącznie potrącenia nie mogą przekroczyć 60 proc. kwoty zasiłku. Obowiązuje bowiem zasada, że granicę potrąceń wyznacza najwyższy wskaźnik procentowy dla zbiegających się potrąceń. Jednak trzeba pamiętać o kolejności i najpierw zaspokoić alimenty.
W razie zbiegu egzekucji należności alimentacyjnych z potrącaniem bezegzekucyjnym, potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60 proc. kwoty zasiłku. W razie zbiegu egzekucji należności innych niż alimentacyjne z potrącaniem bezegzekucyjnym, potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60 proc. kwoty zasiłku – jeżeli wśród potrąceń występują należności alimentacyjne albo 50 proc. kwoty zasiłku – w pozostałych przypadkach.
Ile wypłacić pracownikowi
W stosunku do pracownika w opisywanej sytuacji zostały wystawione dwa różne tytuły wykonawcze, na podstawie których pracodawca dokonuje potrąceń: alimentów – miesięcznie po 700 zł oraz innej należności na ok. 10 000 zł. Przez dwa tygodnie marca pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim i przysługiwał mu zasiłek chorobowy, którego podstawę wymiaru stanowi 3883,05 zł, tj. przychód po odliczeniu części składkowej 13,71 proc. Zasiłek za 14 dni wynosi:
3883,05 zł : 30 = 129,44 zł
129,44 zł x 80 proc. = 103,55 zł
103,55 zł x 14 dni = 1449,70 zł
Zasiłek po odliczeniu zaliczki na podatek: 1450 zł – zasiłek po zaokrągleniu do pełnych złotych
1450 zł x 17 proc. = 246,50 zł; po zaokrągleniu 247 zł ‒ zaliczka na podatek
1449,70 zł – 247 zł = 1202,70 zł
Z uwagi na zbieg potrąceń łącznie nie mogą one przekroczyć 60 proc. zasiłku:
1449,70 zł x 60 proc. = 869,82 zł
Kwota wolna przy egzekucji alimentacyjnej:
555,19 zł : 30 x 14 dni = 259,14 zł
Potrącenie alimentów:
1202,70 zł ‒ 700 zł = 502,70 zł
Kwota wolna przy egzekucji niealimentacyjnej:
916,07 zł : 30 x 14 dni = 427,56 zł
W ramach kwoty granicznej 869,82 zł mieści się zarówno należność alimentowa, jak i pozostałe zajęcie. Kwota na zaspokojenie tego drugiego stanowi więc różnicę między kwotą graniczną a alimentami, czyli:
869,82 zł – 700 zł = 169,82 zł (suma możliwa do spłaty)
Po potrąceniu alimentów pozostało 502,70 zł. Przy kwocie wolnej 427,56 zł można jednak potrącić tylko 75,14 zł (502,70 zł ‒ 427,56 zł).
Zasiłek po potrąceniu niealimentacyjnym:
502,70 zł ‒ 75,14 zł = 427,56 zł (kwota wolna)
Z kolei z wynagrodzenia za przepracowaną część miesiąca pracodawca dokona potrąceń mieszanych według reguł kodeksu pracy. Przy potrąceniach alimentacyjnych z wynagrodzenia za pracę kwota wolna od potrąceń w ogóle nie obowiązuje, a kwota graniczna przy zbiegu obu rodzajów należności wynosi 3/5 pensji netto.
Podstawa prawna
• art. 139 ust. 1 pkt 1, 2 i 6‒9, art. 139–141 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 291; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 353)
• art. 833 par. 5 ustawy z 17 listopada 1964 r. ‒ Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 11)
• art. 87 par. 1 oraz par. 3 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320)