Ostatni kwartał roku zmienił – w wielu aspektach znacznie – system pozbywania się przez gminy odpadów komunalnych. Wszystko za sprawą nowelizacji z 11 sierpnia br., która m.in. zmodyfikowała tzw. ustawę czystościową. Część jej przepisów już obowiązuje, a część zacznie od nowego roku. I jedne, i drugie sprawiają JST wiele problemów. Wyjaśniamy wybrane z nich
► 1. Czy zmiany wprowadzone w art. 4 ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 888, 1648; dalej: u.c.p.g.) wymuszają na radach gmin zmianę regulaminu utrzymania czystości i porządku?
Nie, bowiem ustawodawca wprowadził te zmiany wyłącznie w zakresie fakultatywnych elementów regulaminu (art. 4 ust. 2a u.c.p.g.), a co więcej, nie dokonał modyfikacji dotychczas istniejących elementów, lecz dodał trzy nowe, które dotyczą: indywidualnego oznakowania pojemników lub worków przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych w sposób, który pozwoli na identyfikację; sposobu zgłaszania lokalizacji miejsca gromadzenia odpadów przez właściciela nieruchomości; innych obowiązków dotyczących utrzymania czystości i porządku na terenie nieruchomości. Innymi słowy, to od samodzielnej decyzji gminy zależeć będzie, czy chce zmienić regulamin i skorzystać z nowych możliwości, jakie dała nowelizacja. Ustawodawca nie wymusza jednak takiego działania obowiązkowo.
► 2. W jakich terminach i w jaki sposób powinny zostać zmienione uchwały w sprawie wyboru metody ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi?
Ustawodawca obligatoryjnie wymusza zmiany dwóch uchwał:
- w sprawie wyboru tzw. metody wodnej – poprzez jej doszczegółowienie (określenie sposobu ustalania ilości zużytej wody na potrzeby ustalania wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, w szczególności sposobu ustalania ilości zużytej wody w przypadku braku wodomierza lub w przypadku nieruchomości, dla których brak jest odpowiednich danych dotyczących ilości zużytej wody, lub odliczania wody zużytej na określone cele) oraz określenie górnej granicy ponoszenia opłaty przez gospodarstwo domowe (na poziomie 7,8 proc. przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na jedną osobę ogółem za gospodarstwo domowe) – w terminie do końca 2021 r.;
- określającej stawki opłat za pojemnik lub worek w odniesieniu do nieruchomości niezamieszkanych (z uwagi na podniesioną górną granicę tych opłat do 1,3 proc. przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na jedną osobę ogółem za pojemniki lub worki o pojemności 120 l przeznaczone do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości) – w terminie do końca czerwca 2022 r.
W odniesieniu do pozostałych metod co do zasady nie ma obowiązku zmiany uchwał. Mogą być one jednak konieczne w odniesieniu do następujących uchwał w następującym zakresie:
- uchwała opierająca się na tzw. metodzie powierzchniowej – ustawodawca uszczegółowił, że podstawą do jej wyliczenia jest powierzchnia użytkowa lokalu mieszkalnego w rozumieniu ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1333; ost.zm. z 2021 r. poz. 1986), dotychczas bowiem ustawa mówiła ogólnie o „powierzchni lokalu mieszkalnego”;
- uchwała określająca wysokość stawki opłaty ryczałtowej w przypadku domków letniskowych i innych nieruchomości wykorzystywanych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe – ustawodawca wprowadził zmianę polegającą na tym, że opłata jest pobierania nie od każdej nieruchomości, na której znajduje się domek letniskowy, lub od innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, a od każdego domku letniskowego lub innej nieruchomości wykorzystywanej na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, co wymaga przeanalizowania treści dotychczasowych uchwał i wprowadzenia ewentualnych zmian (uwaga: zmiana w tym zakresie wejdzie w życie z 1 stycznia 2022 r., więc uchwała może być podjęta jeszcze w 2021 r., ale jej termin wejścia w życie nie może być wcześniejszy niż 1 stycznia 2022 r.).
Osobną kwestią pozostaje wyraźne dopuszczenie różnicowania metody od gospodarstwa domowego (nowe brzmienie art. 6j ust. 2 i 2a u.c.p.g.), a co za tym idzie niezbędne jest podjęcie na nowo uchwał przez te rady gmin, które swoje uchwały oparły na tym sposobie ustalenia opłaty śmieciowej. Mimo że w ocenie odpowiedzialnego za nowelizację Ministerstwa Klimatu i Środowiska zmiana przepisów w tym zakresie stanowi jedynie potwierdzenie dopuszczalności takiego różnicowania, w ostatnim czasie sądy administracyjne stały na odmiennym stanowisku, wskazując, że przed 23 września 2021 r. metoda od gospodarstwa domowego nie mogła być mieszana z innymi metodami, i jednocześnie uchylając takie uchwały.
► 3. Jeżeli na terenie gminy nie ma nieruchomości wykorzystywanych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, to czy niezbędne jest podjęcie uchwały określającej ryczałtową stawkę opłaty śmieciowej?
Nieruchomości wykorzystywane na cele rekreacyjno-wypoczynkowe są rodzajem tzw. nieruchomości niezamieszkanych (tj. nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne) i gminy muszą podjąć uchwały obejmujące je systemem zbiórki. Bo jeżeli nawet obecnie gmina takich nieruchomości nie ma, to nie można wykluczyć, że takowe się pojawią w przyszłości. W przypadku gdy rada gminy nie chce natomiast podejmować takiej uchwały, to jedynym rozwiązaniem jest zmiana uchwały obejmującej nieruchomości niezamieszkane systemem przez wyłączenie z systemu (z wykorzystaniem art. 6c ust. 3 u.c.p.g.) nieruchomości wykorzystywanych na cele rekreacyjno-wypoczynkowe.
Na marginesie warto zauważyć, że 23 września 2021 r. ustawodawca wprowadził do ustawy art. 6j ust. 3ba u.c.p.g., który umożliwia radzie gminy podjęcie uchwały (stanowiącej akt prawa miejscowego), dzięki której nieruchomości wykorzystywane na cele rekreacyjno-wypoczynkowe będą mogły być obciążane opłatą śmieciową na ogólnych zasadach przypisanych dla nieruchomości niezamieszkanych, tj. od zadeklarowanej liczny pojemników lub worków.
► 4. Czy właściciele domków letniskowych również mogą złożyć oświadczenie o wypisaniu się z gminnego systemu?
Tak, po nowelizacji ustawy także oni mają taką możliwość. Uprzednie zasady, zgodnie z którymi do systemu należeli właściciele tych nieruchomości niezamieszkanych, którzy wyrazili na to zgodę, nie odnosiły się do właścicieli nieruchomości mieszanych (w części niezamieszkanej) oraz posiadaczy domków letniskowych. Nie mieli oni bowiem możliwości wypowiedzenia się co do tego, czy chcą, aby ich obiekty były częścią systemu. Innymi słowy, w stanie prawnym przed 23 września 2021 r. nieruchomości wykorzystywane na cele rekreacyjno-wypoczynkowe były obligatoryjnie częścią gminnego systemu, jeśli rada gminy objęła je tym systemem na podstawie uchwały, o której mowa w art. 6c ust. 2 u.c.p.g. Po nowelizacji wraz z odwróceniem zasad przynależności nieruchomości niezamieszkanych do gminnego systemu (nie zgoda na uczestnictwo w systemie, lecz możliwość wypisania się z niego) ustawodawca zdecydował się zrezygnować ze szczególnego traktowania właścicieli tych nieruchomości. Tym samym osoby, które mają domki letniskowe, mają możliwość złożenia oświadczenia o wypisaniu się z systemu w ściśle określonych w ustawie przypadkach.
Na marginesie warto podkreślić, że szczególne zasady w dalszym ciągu obowiązują w odniesieniu do tzw. nieruchomości mieszanych (w części niezamieszkanej), w stosunku do których – o ile zostaną objęte gminnym systemem – ich właściciele nie mają możliwości wypisania się z systemu (patrz: art. 6c ust. 2b u.c.p.g.).
► 5. Czy przed każdym postępowaniem w sprawie udzielenia zamówienia publicznego na odbieranie odpadów komunalnych z terenu nieruchomości niezamieszkanych konieczne jest umożliwienie ich właścicielom złożenia oświadczenia o wypisaniu się z gminnego systemu, tj. nawet w przypadku gdy takie postępowanie prowadzone jest co pół roku?
Tak, ustawodawca wymusza na gminie takie działanie, nawet jeśli zamówienia są organizowane dość często. Artykuł 6c ust. 3c u.c.p.g. stanowi bowiem, że „wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest obowiązany do zamieszczenia na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej urzędu gminy, na stronie internetowej urzędu gminy oraz w sposób zwyczajowo przyjęty informacji o zamiarze przeprowadzenia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, wyznaczając jednocześnie termin, nie krótszy niż 60 dni od dnia zamieszczenia tej informacji na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej urzędu gminy, na: 1) odwołanie przez właściciela nieruchomości oświadczenia o wyłączeniu się z systemu odbierania odpadów komunalnych zorganizowanego przez gminę, jeżeli nieruchomość jest wyłączona z tego systemu na podstawie tego oświadczenia; 2) złożenie przez właściciela nieruchomości oświadczenia spełniającego wymagania, o których mowa w ust. 3a, o wyłączeniu się z systemu odbierania odpadów komunalnych zorganizowanego przez gminę, jeżeli właściciel nieruchomości jest objęty tym systemem”. Ustawodawca nie przewidział tym samym żadnego wyjątku w powyższym zakresie.
► 6. Kiedy rada gminy powinna podjąć uchwałę w sprawie dopłaty do systemu i jak ten dokument powinien wyglądać?
Artykuł 6r ust. 2da u.c.p.g. stanowi, że rada gminy może postanowić o dopłacaniu do systemu z innych źródeł niż opłata śmieciowa w dwóch przypadkach, tj. gdy: „1) środki pozyskane z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi są niewystarczające na pokrycie kosztów funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym kosztów, o których mowa w art. 6r ust. 2–2c u.c.p.g., lub
2) celem jest obniżenie opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi pobieranych od właścicieli nieruchomości. Biorąc pod uwagę takie brzmienie przepisu, należy uznać, że uchwała (która nie jest aktem prawa miejscowego) powinna zostać podjęta, zanim jeszcze gmina dokona wskazanej w tym przepisie dopłaty”.
Natomiast co do treści tej uchwały, z uwagi na lakoniczne brzmienie przywołanego przepisu uznać należy, że wystarczające będą ogólne postanowienia o zamiarze pokrycia części kosztów gospodarowania odpadami komunalnymi z dochodów własnych, niepochodzących z pobranej opłaty za gospodarowanie odpadami. Istotne jest jednak to, aby uchwała, oprócz wyraźnej podstawy prawnej (wskazanie w niej, czy dopłata jest dokonywana w przypadku określonym w pkt 1 czy pkt 2 z przepisu art. 6r ust. 2da u.c.p.g.), była uzasadniona, tj. np. w uzasadnieniu do projektu uchwały było wskazane, skąd bierze się konieczność dopłacenia do systemu. Stanowisko takie w ostatnim czasie wyraziła również Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych (patrz: dostępny na stronie www.rio.gov.pl komunikat z 29 października 2021 r.).
► 7. Czy w związku z obowiązkiem weryfikowania, czy właściciel nieruchomości niezamieszkanej nieobjętej gminnym systemem posiada umowę na odbieranie odpadów komunalnych wszystkich podstawowych na obszarze danej gminy frakcji, dopuszczalne jest, aby umowa ta nie obejmowała frakcji bio, jeśli właściciel tej nieruchomości posiada własny kompostownik?
Artykuł 6 ust. 1c u.c.p.g. stanowi, że postanowienia umowy zawartej przez właściciela nieruchomości niezamieszkanej znajdującej się poza gminnym systemem z podmiotem wpisanym do rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości muszą zapewniać odbiór wszystkich frakcji odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie oraz w sposób określony w przepisach wydanych na podstawie art. 4a ust. 1 u.c.p.g. (tj. obecnie jest to rozporządzenie ministra klimatu i środowiska z 10 maja 2021 r. w sprawie sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów; Dz.U. poz. 906). Tym samym, jeżeli w gminnym regulaminie utrzymania czystości i porządku będzie dopuszczone zbieranie bioodpadów stanowiących odpady komunalne w kompostowniki, to po wykazaniu, że rzeczywiście na terenie danej nieruchomości taki kompostownik się znajduje, właściciel nieruchomości niezamieszkanej nie będzie musiał wykazywać w ww. umowie tej frakcji odpadów.
