Subskrybuj nas na Youtube
Od odpowiedzi na to pytanie zależą decyzje dotyczące funduszu socjalnego w placówkach z uprawnieniami szkoły publicznej. Pozwoli ona też rozstrzygnąć wątpliwości co do ryzyka dyskryminacji.
/>
/>
/>
Czy szkoła niepubliczna o uprawnieniach publicznej, w której utworzony jest zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, może stosować zasady z ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1379 ze zm., dalej: KN)? Zdania co do tego są podzielone.
Szkoła niepubliczna nabywa uprawnienia publicznej w zakresie wystawiania świadectw i dyplomów państwowych, jeśli spełnia warunki z art. 7 ust. 3 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1943 ze zm.; od 1 września 2017 r. będą one zawarte w art. 14 ust. 3 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, Dz.U. z 2017 r. poz. 59). Dotyczą one m.in. programów nauczania, podstaw programowych i dokumentacji przebiegu nauczania.
Uzyskanie takiego statusu przez szkołę niepubliczną nie powoduje jednak, że również w zakresie ZFŚS podlega ona takim samym regulacjom, jak placówka publiczna. Nie daje też podstaw do uznania, że nauczyciele w niej zatrudnieni są objęci wszystkimi przepisami KN. Artykuł 1 ust. 2 pkt 2 KN wskazuje bowiem, że ustawa ta dotyczy ich wyłącznie w zakresie określonym w art. 91b ust. 2 pkt 2 KN. A ten nie wymienia art. 53 KN, który określa zasady funkcjonowania funduszu w szkołach i wypłaty świadczenia urlopowego dla nauczycieli, a także odsyła w kwestiach w nim nieuregulowanych do ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 800 ze zm., dalej: ustawa o ZFŚS). [tabela] Co do tego zaś, czy szkoła niepubliczna o uprawnieniach publicznej może zastosować ten przepis, nie ma zgodności wśród ekspertów. [opinie]
Artykuł 4 ustawy o ZFŚS określa generalne zasady tworzenia funduszu u pracodawców. Zgodnie z tym przepisem podmioty, które tworzą go obowiązkowo (a więc mające odpowiedni stan zatrudnienia na 1 stycznia danego roku), mogą dowolnie kształtować wysokość odpisu na fundusz w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie wynagradzania. Nie dotyczy on jednak sfery budżetowej.
Szkoła niepubliczna, mimo uzyskania uprawnień publicznej, nie należy do tej sfery. A zatem stosując art. 4 ustawy o zfśs może sięgnąć również do KN i ustalić odpisy na ZFŚS w wysokości obowiązującej w szkołach publicznych oraz gospodarować środkami funduszu według wskazań art. 53 KN.
Zagadką pozostaje dopuszczalność wprowadzenia w takich szkołach karcianego świadczenia urlopowego – eksperci nie zajmują bowiem jednolitego stanowiska w tej sprawie. Z art. 53 ust. 1a KN wynika, że nie ma ono nic wspólnego z kryterium socjalnym (sytuacja życiowa, rodzinna i majątkowa osoby uprawnionej). [tabela] Przysługuje ono z mocy prawa. Wypłacane jest obowiązkowo ze środków funduszu, które jednak co do zasady powinny być dzielone zgodnie z kryterium socjalnym (art. 8 ust. 1 ustawy o ZFŚS). Wobec tego jego wypłata mogłaby stanowić dyskryminację pozostałych pracowników szkoły (art. 113 i 183a k.p.). Po pierwsze dlatego, że art. 3 ust. 3 ustawy o ZFŚS wprowadza je jako alternatywę dla świadczeń z funduszu, a KN gwarantuje je nauczycielom jako stałą wypłatę, niezależną od innych świadczeń. Po drugie, brak powiązania tego świadczenia urlopowego z kryterium socjalnym uprzywilejowuje nauczycieli względem innych zatrudnionych w szkole.
Zarzut dyskryminacji może się jednak nie obronić. Gdyby bowiem przyjąć, że szkoła niepubliczna z uprawnieniami publicznej nalicza odpisy na nauczycieli na karcianych warunkach, będą one wyższe od tych liczonych zgodnie z powszechnymi regułami. Mogłoby to dać asumpt do wyposażenia nauczycieli w prawo otrzymywania karcianego świadczenia urlopowego, jak to ma miejsce odnośnie do nauczycieli ze szkół publicznych.
Podstawowe zasady prowadzenia funduszu w różnych typach placówek
| Rodzaj obowiązku/uprawnienia | Szkoła publiczna | Szkoła niepubliczna(bez uprawnień publicznej) |
| Utworzenie funduszu | Obowiązkowe.(art. 3 ust. 2 ustawy o ZFŚS) | ● Obowiązkowe, jeśli szkoła według stanu na 1 stycznia danego roku w przeliczeniu na pełne etaty zatrudnia co najmniej 50 pracowników oraz od 20 do 50 pracowników, gdy zawnioskowały o to związki zawodowe. Szkoła może jednak postanowić o nietworzeniu funduszu.(art. 3 ust. 1 i 1c oraz art. 4 ust. 1–2 ustawy o ZFŚS) |
| Coroczne naliczanie odpisów podstawowych, z których tworzy się ZFŚS | ● Nauczyciel czynny zawodowo – iloczyn planowanej przeciętnej w danym roku kalendarzowym liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) skorygowanej w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) i 110 proc. kwoty bazowej, obowiązującej 1 stycznia danego roku.● Nauczyciel pobierający emeryturę, rentę lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne – 5 proc. tego świadczenia.● Pozostali pracownicy – według zasad ogólnych wynikających z ustawy o ZFŚS.(art. 53 ust. 1, 3 i 5 KN oraz art. 4 ust. 1-2 oraz art. 5 ust. 2–3 i 8 ustawy o ZFŚS) | ● Na jednego zatrudnionego w normalnych warunkach – 37,5 proc. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą (dalej: przeciętne wynagrodzenie). W 2017 r. – 1185,66 zł.● Na jednego pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze – w rozumieniu przepisów o emeryturach pomostowych – 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia (w 2017 r. – 1580,89 zł).● Szkoła może też dowolnie kształtować wartość funduszu.(art. 4 ust. 1-2 oraz art. 5 ust. 2 i 3 ustawy o ZFŚS) |
| Fakultatywne zwiększenia odpisów | ● Brak możliwości w stosunku do nauczycieli.● Ogólne zasady określone w art. 5 ust. 4-5a ustawy o ZFŚŚ dotyczą innych niż nauczyciele pracowników szkoły.(art. 53 ust. 5 KN oraz art. 5 ust. 8 ustawy o ZFŚS) | ● Na każdą osobę zatrudnioną, w stosunku do której orzeczono znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności – 6,25 proc. przeciętnego wynagrodzenia (w 2017 r. – 197,61 zł).● Na każdego emeryta i rencistę, nad którym szkoła sprawuje opiekę – 6,25 proc. przeciętnego wynagrodzenia (w 2017 r. – 197,61 zł).● Na każdą zatrudnioną osobę, pod warunkiem przeznaczenia całości tego zwiększenia na prowadzenie żłobka lub klubu dziecięcego, jeśli szkoła je utworzyła – 7,5 proc. przeciętnego wynagrodzenia (w 2017 r. – 237,13 zł).(art. 5 ust. 4–5a ustawy o ZFŚS) |
| Świadczenie urlopowe | ● Obowiązkowe dla nauczycieli. Wypłacane do 31 sierpnia danego roku w wysokości odpisu podstawowego z ustawy o ZFŚS, proporcjonalnego do wymiaru czasu pracy i okresu zatrudnienia nauczyciela w danym roku szkolnym.(art. 53 ust. 1a KN) | ● Fakultatywne dla szkół zatrudniających mniej niż 50 pracowników. Wypłacane najpóźniej w dzień poprzedzający rozpoczęcie urlopu trwającego co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych w wysokości nie wyższej niż odpis podstawowy i proporcjonalnej do wymiaru etatu.(art. 3 ust. 3-6 ustawy o ZFŚS) |
OPINIE EKSPERTÓW
Artykuł 5 ust. 8 ustawy o ZFŚS wyraźnie stanowi, że jej uregulowań nie stosuje się w zakresie odpisu podstawowego oraz zwiększeń do szkół i placówek objętych systemem oświaty w stosunku do nauczycieli podlegających KN. Takimi podmiotami są również szkoły niepubliczne, co wynika z ustawy o systemie oświaty. Z kolei do nauczycieli szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych stosuje się KN w obszarach w niej wskazanych. Tych nauczycieli obowiązuje więc również art. 53 KN, gdyż nie został wyłączony. Przepis ten zawiera autonomiczną względem ustawy o ZFŚS regulację o corocznym odpisie na fundusz oraz wysokości świadczenia urlopowego. Nie daje on jednak takiej możliwości zwiększenia odpisu jak art. 5 ustawy o ZFŚS. Dotyczy to zarówno nauczycieli ze szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, jak i tych ze szkół publicznych.
Zgodnie z KN wysokość odpisu na nauczycieli jest wyższa niż na pozostałych pracowników szkoły, objętych ustawą o ZFŚS. Mimo to łącznie odpisy stanowią jeden fundusz w szkole, z którego finansowane są świadczenia dla wszystkich pracowników (w tym nauczycieli). O ich przyznaniu decyduje kryterium socjalne. Nie obowiązuje ono jednak przy świadczeniach urlopowych, które rokrocznie muszą obowiązkowo zostać wypłacone nauczycielom.
Według art. 1 ust. 2 KN przepisy tej ustawy mają zastosowanie do nauczycieli zatrudnionych w szkołach niepublicznych mających uprawnienia szkół publicznych tylko w zakresie przez nią określonym. Dotyczy to stosunkowo niewielu przypadków, np. art. 6a ust. 13 KN o ocenie pracy nauczycieli. Nie obejmuje jednak art. 53 KN, określającego specyficzne zasady o ZFŚS i świadczeniu urlopowym dla nauczycieli. Stąd też, w mojej ocenie, należy przyjąć, że nauczycielom takich szkół nie przysługuje świadczenie urlopowe przewidziane w KN, a ewentualne jego wprowadzenie naruszałoby przewidzianą w art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs zasadę różnicowania świadczeń według kryterium socjalnego.
Ku refleksji ustawodawcy warto zaznaczyć, że świadczenie urlopowe dla nauczycieli szkół publicznych jest w istocie zasiłkiem pieniężnym, zależnym wyłącznie od wymiaru czasu pracy i stażu pracy, należnym z mocy prawa. Trudno mu przypisać cel socjalny, skoro jego wysokość nie zależy od sytuacji życiowej, materialnej czy rodzinnej. Dziwne jest więc, że obligatoryjnie wypłaca się je z funduszu, którego środki są przeznaczane na działalność socjalną.
Karta nauczyciela w zakresie odpisów na ZFŚS w przypadku nauczycieli szkół niepublicznych o uprawnieniach szkód publicznych w ogóle nie może być stosowana. Zgodnie bowiem z jej art. 1 ust. 2 pkt 2 lit. b nauczyciele zatrudnieni w przedszkolach niepublicznych oraz szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych podlegają przepisom KN wyłącznie w zakresie wskazanym przez jej przepisy, czyli konkretnie art. 91b. Tu zostały enumeratywnie wymienione te regulacje KN, które obowiązują nauczycieli placówek niepublicznych. Są to np. karciane reguły dotyczące obowiązków nauczyciela, oceny jego pracy, wygaśnięcia stosunku pracy z mocy prawa czy postępowania dyscyplinarnego.
Żaden natomiast z przepisów odsyłających do KN nie przewiduje korzystania w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych w jednostkach niepublicznych z jej art. 53 dotyczącego szczególnego ustalania corocznego odpisu na fundusz socjalny. Zatem podstawą do naliczania odpisów jest ustawa o ZFŚŚ, zgodnie z jej art. 5 ust. 8.
