Przypomnijmy, iż zgodnie ustawą Prawo o notariacie do egzaminu notarialnego bez odbycia aplikacji notarialnej, mogą przystąpić osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie dłuższym niż 10 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności, bezpośrednio związane z czynnościami wykonywanymi przez notariusza w kancelarii notarialnej, na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej.
Tymczasem zdaniem Krajowej Rady Notarialnej ustawodawca dając możliwość podejścia do egzaminu osobom, które wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności wykroczył poza standard konstytucyjny w zakresie poprawności legislacyjnej przyjętych rozwiązań. Ponadto nie uwzględnił wymogów wynikających z konstytucyjnej zasady sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu notariusza przez samorząd zawodowy. KRN kwestionowało wiarygodność ustalania czasu praktyki w przypadku osób zatrudnionych na innej podstawie niż umowa o pracę. Zdaniem notariuszy nie ma żadnej możliwości zweryfikowania, jaki był rzeczywisty wymiar czasowy świadczenia usług w ramach umowy cywilnoprawnej, na przykład zlecenia.
W środę Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przepisy prawa o notariacie w kwestionowanym zakresie nie są dotknięte na tyle poważną wadą, która wymagałaby ingerencji w postaci stwierdzenia ich niekonstytucyjności. Możliwe jest bowiem przyjęcie takiej wykładni kwestionowanych przepisów, która spełniałaby standardy konstytucyjne.
TK uznał, iż przy ocenie spełnienia warunku przystąpienia do egzaminu notarialnego bez odbycia aplikacji, bierze się pod uwagę "okres zatrudnienia" wskazany w świadectwie pracy lub zaświadczeniu o zatrudnieniu albo okres wykonywania czynności wynikający z umowy cywilnoprawnej. W odniesieniu do takiej umowy do ustalenia wymaganego okresu znajdują zastosowanie przepisy Kodeksu pracy dotyczące wymiaru czasu pracy jak również art. 12 § 3 prawa o notariacie. Przepis ten stanowi, że w przypadku wykonywania pracy w niepełnym wymiarze okresy, o których mowa w art. 12 § 2 pkt 2 - 4 p.n. podlegają proporcjonalnemu wydłużeniu (art. 12 § 3 p.n. mówi jedynie o "wykonywaniu pracy" nie dookreślając, że chodzi jedynie o pracę wykonywaną na podstawie umowy o pracę). Do takich wniosków na tle art. 12 § 2 pkt 3 i art. 74a § 4 pkt 6 p.n. zobowiązują Trybunał Konstytucyjny dyrektywy wykładni zgodnej z konstytucją, a w szczególności zasada równości wobec prawa (art. 32 konstytucji).
W przypadku przedłożenia przez osobę powołującą się na art. 12 § 2 pkt 3 p.n. umowy cywilnoprawnej niewskazującej wymiaru czasowego wykonywania czynności wymagających wiedzy prawniczej bezpośrednio związanych z czynnościami wykonywanymi przez notariusza w kancelarii notarialnej, przewodniczący komisji kwalifikacyjnej wzywa, w trybie art. 64 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego, do usunięcia braku formalnego wniosku o dopuszczenie do egzaminu notarialnego (art. 71d § 4 w związku z art. 74a § 5 zdanie 2 p.n.). Uchybienie to polega na niedołączeniu "dokumentów zaświadczających co najmniej 5 -letni okres wykonywania czynności" (zob. art. 74a § 4 pkt 6 p.n.). Przy tym w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, § 7 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości ("Dokumentem, o którym mowa w art. 74a § 4 pkt 6 ustawy, [są] umowy cywilnoprawne, stwierdzające co najmniej 5-letni okres (.) wykonywania wymagających wiedzy prawniczej czynności") nie może być interpretowany w ten sposób, że jedynym dowodem potwierdzającym odpowiednie doświadczenie zawodowe może być umowa cywilnoprawna. Przedłożenie odpowiedniego zaświadczenia wystawionego przez notariusza również będzie spełnieniem ustawowego wymogu przedłożenia dokumentu potwierdzającego co najmniej pięcioletnią praktykę w zawodzie.
Sformułowanie warunku wskazanego w art. 12 § 2 pkt 3 p.n. umożliwia samorządowi zawodowemu realizację obowiązku pieczy, pozwala na odkodowanie precyzyjnej reguły zachowania będącej efektem wykładni językowej i celowościowej kwestionowanych przepisów.
Odnosząc się do zarzucanego przez wnioskodawcę pominięcia ustnej formy egzaminu notarialnego TK ponownie przypomniał, że powołany jako wzorzec kontroli art. 17 ust. 1 konstytucji może stanowić kryterium oceny zakwestionowanych unormowań z punktu widzenia tego: czy samorząd danego zawodu zaufania publicznego został powołany w drodze ustawy oraz - czy regulacje prawne są ukształtowane w taki sposób, że przypisują temu samorządowi uprawnienia w zakresie reprezentowania jego członków i sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu. Jednocześnie zespół instrumentów w ramach tej pieczy przekazany przez ustawodawcę korporacji zawodowej może być nawet bardzo wąski, o ile zapewniono inne adekwatne środki zagwarantowania należytego poziomu usług świadczonych przez członków korporacji.
Środowy wyrok Trybunału Konstytucyjnego jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.
1. Art. 12 § 2 pkt 3 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie w zakresie, w jakim zwalnia z wymogu odbycia aplikacji notarialnej osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 5 lat w okresie nie dłuższym niż 10 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane z czynnościami wykonywanymi przez notariusza w kancelarii notarialnej, na podstawie umowy cywilnoprawnej, jest zgodny z art. 2 i art. 17 ust. 1 konstytucji.
2. Art. 74 § 4 oraz art. 74d powyższej ustawy w zakresie, w jakim nie przewidują ustnej formy egzaminu notarialnego, nie są niezgodne z art. 17 ust. 1 konstytucji.
3. Art. 74a § 4 pkt 6 powyższej ustawy w zakresie, w jakim odnosi się do dokumentów zaświadczających co najmniej pięcioletni okres wykonywania wymagających wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związanych z czynnościami wykonywanymi przez notariusza na podstawie umów cywilnoprawnych w kancelarii notarialnej, jest zgodny z art. 2 konstytucji.