Obowiązującą Krajową Politykę Miejską 2030 (KPM 2030) przyjęto w czerwcu 2022 roku i oficjalnie zaprezentowano na Światowym Forum Miejskim w Katowicach. Aktualizacja Krajowej Polityki Miejskiej (KPM) w Polsce opracowana została w odpowiedzi na szereg złożonych i dynamicznych wyzwań krajowych, jak i globalnych. Jest to jedyna polityka wymieniona w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2023 r. poz. 1259, 1273, Rozdział 3a) i będzie w niej ujęta do 31 grudnia 2025 roku. Po tej dacie zostanie włączona do standardowego katalogu polityk publicznych.

Prace nad aktualizacją Krajowej Polityki Miejskiej prowadzone były od jesieni 2020 roku. Założenia do jej aktualizacji poddano szerokiej dyskusji, która zainicjowała formułowanie postulatów, rekomendacji i zaleceń do odnowionego dokumentu. W pracach nad nim brały udział kluczowe resorty, z punktu widzenia prowadzenia krajowej polityki miejskiej oraz reprezentanci związków samorządowych tj. Związku Miast Polskich, Unii Metropolii Polskich, a także Związku Samorządów Polskich. Propozycje zmian poddano także szerokim konsultacjom ze środowiskami eksperckimi, w tym akademickim oraz branżowym.

Przesłanki aktualizacji KPM

W procesie aktualizacji KPM 2030 istotny był kontekst międzynarodowy. Ochrona klimatu i kierunek zrównoważonego rozwoju zajmują aktualnie wysokie miejsce w międzynarodowej debacie publicznej. Są przedmiotem polityki międzynarodowej i polityk publicznych. Liderami zmian są Organizacja Narodów Zjednoczonych oraz Unia Europejska. Komisja Europejska realizuje politykę zgodną z celami porozumienia paryskiego z 2015 roku. W grudniu 2019 roku opublikowany został komunikat w sprawie europejskiego Zielonego Ładu (The European Green Deal) - strategii, która ma przekształcić Europę w „neutralne klimatycznie, sprawiedliwe i dostatnie społeczeństwo o nowoczesnej, zasobooszczędnej i konkurencyjnej gospodarce”.

Na konieczność aktualizacji KPM wpłynęło także wiele wyzwań krajowych, w tym dotyczących środowiska i klimatu, przestrzeni, transportu, czy mieszkalnictwa. Odpowiedź na nie wymaga prowadzenia kompleksowej polityki publicznej dedykowanej miastom.

Charakterystyka KPM 2030

W strukturze polityk publicznych polityka miejska jest jedną z kluczowych, łącząc zadania różnych szczebli administracji publicznej oraz aktorów życia miejskiego. Jednocześnie jest polityką wielopoziomową, a jej powodzenie zależy od skoordynowanych działań na szczeblu krajowym, samorządowym, a także wielu użytkowników miast. Ma ona zatem charakter międzysektorowy, przenikający różne polityki publiczne i wymaga zaangażowania wszystkich szczebli administracji publicznej.

Warto zauważyć, iż KPM 2030 koncentruje się na działaniach i instrumentach zorientowanych terytorialnie, które odpowiadają aktualnym wyzwaniom stojącym przed miastami. Oznacza to, że poszczególne polityki realizowane przez różne resorty i instytucje rządowe powinny umożliwiać jak najlepsze wykorzystanie unikalnych potencjałów i przewag konkurencyjnych polskich miast i ich obszarów funkcjonalnych dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju.

Struktura KPM 2030

KMP jest dokumentem ustrukturyzowanym, na który składa się 11 wyzwań i 6 celów, a w ramach nich wiele różnych rozwiązań. Wskazane cele wyróżniono hasłowo jako miasto: kompaktowe, zielone, produktywne, cyfrowe, dostępne, sprawne.

Miasto kompaktowe – oznacza dążenie do rozwoju obszarów miejskich (w zwartości strukturalnej) w sposób zrównoważony i odpowiedzialny oraz do racjonalnego wykorzystania przestrzeni i dostępnych zasobów.

Miasto zielone – oznacza przeciwdziałanie skutkom zmian klimatu, ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza oraz odbudowywanie ekosystemów na obszarach miejskich (zwiększanie terenów zieleni oraz ciągłość ekosystemów przenikających się z obszarami zurbanizowanymi).

Miasto produktywne – oznacza oparcie rozwoju obszarów miejskich na zdywersyfikowanej gospodarce, która zapewnia mieszkańcom miejsca pracy, tworząc solidną inwestycyjną podstawę zrównoważonego rozwoju miejskiego.

Miasto cyfrowe – oznacza wykorzystanie procesów transformacji cyfrowej na rzecz wzmacniania wzajemnych relacji pomiędzy zarządzającymi obszarem miejskim, mieszkańcami, organizacjami pozarządowymi i przedsiębiorcami, aby efektywnie zarządzać rozwojem miejskim.

Miasto dostępne – oznacza zapewnienia równych szans wszystkim mieszkańcom i pełnego ich uczestnictwa w życiu społeczności oraz w dostępie do usług publicznych niezależnie od wielkości i umiejscowienia w strukturze osadniczej, a także niwelowanie barier poprzez racjonalne usprawnienia organizacyjne i funkcjonalne.

Miasto sprawne – oznacza zdolność skutecznego zarządzania, efektywnego wykorzystania zasobów własnych, ale także umiejętność współpracy między uczestnikami procesów rozwoju miejskiego nie tylko w obrębie miast, ale także w ich obszarze funkcjonalnym.

Miejska polityka środowiskowa i klimatyczna w KPM 2030

Złożone wyzwania środowiskowe, w tym zmiany klimatu są znakiem naszych czasów. Jednocześnie w miastach występuje i nasila się koncentracja zarówno przyczyn, jak i skutków tych zmian. Wprowadzenie zagadnień środowiskowych, w tym klimatycznych do polityki miejskiej powinno być zatem jedną z jej kluczowych osi. W bezpośrednim ujęciu w KPM 2030 wskazane zostały one jako Wyzwanie IV: niwelowanie negatywnych skutków zmian klimatu w miastach oraz jako Wyzwanie V: Poprawa jakości środowiska przyrodniczego w miastach.

KPM 2030 promuje i premiuje rozwiązania oparte na naturze (tzw. Nature Based Solutions - NBS), które inspirowane są przyrodą i jednocześnie wspierają ją. NBS dostarczają korzyści środowiskowych i społecznych, co kompleksowo podnosi odporność funkcjonowania miast. Są one jednocześnie efektywne ekonomicznie.

Adaptacja miast do zmian klimatu i zwiększenie wykorzystania rozwiązań opartych na naturze wpisana jest bezpośrednio w cel „miasto zielone”. Jednak aspekty te przenikają w różnym stopniu i kontekstach także przez wszystkie pozostałe cele KPM 2030. Kluczowe dla wskazanych kierunków, celów i rozwiązań będzie ich przełożenie na działania operacyjne w ramach Planu Implementacji KPM 2030.

Rola samorządów

Chociaż KPM 2030 jest dokumentem rządowym, to kluczowe jest, aby nie traktować polityki miejskiej jako dokumentu wykonawczego administracji centralnej. Ważne, aby samorządy były aktywną stroną w realizowaniu tego dokumentu. Jednostki samorządu terytorialnego powinny kreować swoje inicjatywy i być istotną stroną całego procesu wdrażania. KPM 2030 to w końcu dokument bezpośrednio dedykowany miastom, odpowiadający na wyzwania ich rozwoju oraz ich potrzeby.

Tekst został zrealizowany przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy w ramach projektu Klimada 2.0, dofinansowanego ze środków UE.

Więcej informacji na https://klimada2.ios.gov.pl/