Głównym zadaniem inspekcji podlegającej Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi będzie monitorowanie żywności, która trafia do sklepów, nadzór nad identyfikacją i rejestracją zwierząt, zwalczanie ich chorób, a także dozór zdrowia roślin. Instytucja będzie miała także przeprowadzać właściwe badania. W tym celu powstaną specjalistyczne laboratoria. Inspekcja skorzysta także z już istniejących krajowych laboratoriów referencyjnych.
Inspekcja zostanie podzielona na cztery instancyjne organy nadzorujące, które kolejno sobie podlegają. Wskazani są: Główny Inspektor Bezpieczeństwa Żywności, wojewódzki Inspektor, powiatowy Inspektor i graniczy Inspektor. Główny Inspektor Bezpieczeństwa Żywności należy do centralnych organów administracji rządowej, natomiast graniczny Inspektor do wyższych stanowisk służby cywilnej.
Aby zostać Głównym Inspektorem lub jego zastępcą trzeba będzie spełnić odpowiednie warunki. Wymagane będzie między innymi posiadanie stopnia magistra lub równorzędnego, posiadanie obywatelstwa polskiego oraz co najmniej pięcioletni staż pracy (w tym co najmniej 3 lata na stanowisku kierowniczym).
Na podstawie ustawy powstanie również Narodowa Rada Naukowa Bezpieczeństwa Żywności składająca się z ekspertów w zakresie tego sektora. Od członków wymagane będzie opiniowanie różnego rodzaju projektów, opracowywanie stanowisk, a także wydawanie opinii naukowych w dziedzinach działalności inspekcji.
Możliwość przeprowadzenia kontroli będą miały upoważnione osoby - pracownicy Państwowej Inspekcji Bezpieczeństwa Żywności, a także inne osoby wskazane do jej wykonania. Wizytacje przeprowadzane będą w trybie i zakresie wskazanym w piątym rozdziale ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 roku. Konieczne jest okazanie przez pracownika inspekcji upoważnienia do przeprowadzenia kontroli, legitymacji służbowej, a także właściwej odznaki. Podlega on ochronie prawnej właściwej dla funkcjonariuszy publicznych. Takie same uprawnienia będą dotyczyć przedstawicieli służb kontrolnych Unii Europejskiej oraz jej państw członkowskich przeprowadzających kontrole na terytorium naszego państwa.
Z wykonanej wizytacji pracownik sporządzi raport, w którym opisze między innymi stan faktyczny w danym przedsiębiorstwie i nieprawidłowości usunięte w czasie jej przeprowadzania.
Państwowa Inspekcja Bezpieczeństwa Żywności zostanie stworzona z połączenia: Inspekcji Weterynaryjnej, Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych oraz części zadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Ze zmian nie jest zadowolony wiceminister zdrowia Marek Tombarkiewicz.
- Ministrowi zdrowia odbierze się możliwość faktycznego nadzoru nad dużym obszarem zdrowia publicznego, jakim jest higiena żywności - powiedział podczas posiedzenia sejmowej podkomisji ds. utworzenia urzędu bezpieczeństwa żywności.
Zmiany proponowane w projekcie ustawy Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi uzasadnia wprowadzeniem nowoczesnego systemu nadzoru nad produkcją żywności oraz potrzebą jego ujednolicenia. Opisany mechanizm jest wymogiem Unii Europejskiej. Będzie on obejmował wszystkie podmioty, które działają na rynku spożywczym.
Dodatkowo utworzenie jednej inspekcji ma ułatwić kontrolę nad żywnością, przyśpieszyć przepływ informacji i pozwolić na sprawdzanie każdego z etapów kontroli produkcji. Takie działania mają nie tylko doprowadzić do wyeliminowania zagrożeń, ale także do wzrostu jakości produktów. Jak zapowiada Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w uzasadnieniu dołączonym do projektu ustawy: "[…] propozycja połączenia organów urzędowej kontroli żywności podyktowana jest wyłącznie możliwością dalszego usprawniania działania tych organów".