Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje praw autorskich: autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Wraz ze śmiercią twórcy nie gaśnie ochrona tych praw.

Autorskie prawa osobiste

Prawa osobiste co do zasady chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: autorstwa utworu; oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Zasadą jest, że za życia autorskie prawa osobiste wykonuje sam twórca lub osoby przez niego wskazane (np. w drodze umowy). Natomiast po śmierci twórcy tylko niektóre osoby są uprawnione do wykonywania tych praw i występowania z powództwem o ich ochronę. Zgodnie z prawem, jeżeli twórca nie wyraził innej woli, po jego śmierci autorskie prawa osobiste wykonuje małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, wyżej wymienione osoby są uprawnione w tej samej kolejności do wystąpienia z powództwem o ochronę tych praw. Z tego względu, jeżeli twórca przed śmiercią nie wyraził innej woli, to np. o zgodę na wydanie jego książki należy zwrócić się do jego małżonka, a w jego braku kolejno do jego dzieci, rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa.

Autorskie prawa majątkowe

Autorskie prawa majątkowe obejmują natomiast wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Ten rodzaj praw podlega przejściu w drodze spadkobrania a spadkobiercy mogą po śmierci twórcy dalej rozporządzać jego dziełami i pobierać z tego tytułu korzyści.

Z dziedziczeniem autorskich praw majątkowych ściśle związany jest czas ich trwania. Z zastrzeżeniem wyjątków ustawowych, autorskie prawa majątkowe gasną co do zasady z upływem 70 lat od śmierci twórcy, a w przypadku utworów współautorskich – od śmierci tego ze współtwórców, który przeżył pozostałych. Czas trwania praw liczy się w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg terminów.

Dziedziczenie ustawowe

Spadek nabywa się poprzez dziedziczenie ustawowe albo poprzez testament. Przy dziedziczeniu ustawowym (tj. gdy spadkodawca nie zostawił testamentu), w pierwszej kolejności autorskie prawa majątkowe dziedziczą w częściach równych małżonek oraz dzieci zmarłego. W takim przypadku część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 spadku. W sytuacji, gdy dziecko zmarło wcześniej niż spadkodawca, w jego miejsce mogą wstąpić dzieci tego zmarłego dziecka. W braku takich spadkobierców, w ich miejsce wstępują rodzice zmarłego, dalej bracia i siostry, a w dalszej kolejności dziadkowie zmarłego, ciocie, wujowie. W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. Kiedy nie pozostali żadni spadkobiercy z rodziny, autorskie prawa majątkowe dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Testament

ikona lupy />
Dr Bartosz Kleban – radca prawny. Partner w Kancelarii Prawnej Jarzyński & Wspólnicy / Materiały prasowe

Jeżeli wolą twórcy jest, aby po jego śmierci z autorskich praw majątkowych korzystała konkretna osoba, to powinien sporządzić testament i powołać tę osobę do całości spadku. Testament można sporządzić odręcznie lub u notariusza – w formie aktu notarialnego. W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Jest to zapis windykacyjny. Jego przedmiotem może być zbywalne prawo majątkowe a zatem także autorskie prawa majątkowe.

Należy jednak pamiętać, że do dziedziczenia testamentowego – tak jak do spadkobrania ustawowego – znajdują zastosowanie bezwzględnie obowiązujące przepisy ograniczające czas trwania autorskich praw majątkowych. Niezależnie zatem od podstawy spadkobrania, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem 70 lat od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych. Śmierć spadkobierców lub ich następców nie powoduje rozpoczęcia na nowo biegu tego 70-letniego terminu.

dr Bartosz Kleban – radca prawny. Partner w Kancelarii Prawnej Jarzyński & Wspólnicy