Sprawy dotyczące własności intelektualnej: Zabezpieczenie środka dowodowego

1. Ogólne przepisy o zabezpieczeniu dowodów

Najczęstszym problemem z jakim spotykają się podmioty szukające ochrony swoich praw na drodze sądowej jest trudność w wykazaniu swoich praw. Prawo cywilne w art. 6 k.c. sprowadza ciężar dowodu na osobę, która z danego faktu wywodzi skutki prawne. Powoduje to, że czasami ciężko jest udowodnić swoje roszczenie, w szczególności gdy mamy do czynienia z naruszeniem praw przez osobę nieuprawnioną. W praktyce występują dwa główne problemy dowodowe. Pierwszy występuje, gdy dowody są, lecz istnieje ryzyko ich utraty lub zniekształcenia. Istnieje wówczas konieczność zabezpieczenia dowodów przed ich utratą. Drugi sprowadza się do uzyskania dowodów znajdujących się w posiadaniu innej osoby, w tym także u przeciwnika procesowego.

W tym tekście omówię problematykę zabezpieczenia dowodu.

KPC przewiduje możliwość zabezpieczenia dowodów w art. 310-315 k.p.c. Stosownie do tych przepisów można zabezpieczyć dowód przed wszczęciem postępowania na wniosek, a w toku postępowania również z urzędu, gdy zachodzi obawa, że jego przeprowadzenie stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione, albo gdy z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy. Zabezpieczenie dowodu może polegać np. na przesłuchaniu świadka, oględzin miejsca lub rzeczy, czy ostatnio dość często spotykane wyszukiwanie fraz z wyszukiwarce Google.

W sprawach własności intelektualnej wprowadzono dodatkowe przepisy o zabezpieczeniu środka dowodowego (art. 479⁹⁶ – 479¹⁰⁵ k.p.c.). Przepisy te zostały ukształtowane jako szczególny rodzaj postępowania zabezpieczającego zawarty w art. 730 – 757 k.p.c. (art. 479⁹⁶ k.p.c.). Rozległość regulacji, stosowane nazewnictwo oraz wyraźne odesłania do postępowania zabezpieczającego zawartego w art. 730 i n. k.p.c. (w art. 479¹⁰³ – 479¹⁰⁵ k.p.c.). sprawia, że ogólne przepisy o zabezpieczeniu dowodów zawarte w art. 310-315 k.p.c. nie będą miały tu zastosowania.

Wniosek o zabezpieczenie środka dowodowego można stosować zarówno przed jego wszczęciem, jak i w toku postępowania, aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji (art. 479⁹⁷ k.p.c.). Zasadniczą różnicą w stosunku do ogólnych przepisów o zabezpieczeniu dowodów jest wyraźny przepis pozwalający stosowanie zabezpieczenia środka dowodowego nie tylko do pozwanego, ale także do każdej osoby, w której władaniu znajduje się środek dowodowy lub która może umożliwić jego zabezpieczenie (art. 479⁹⁶ k.p.c.).

2. Przesłanki zabezpieczenia i wymogi formalne wniosku

Przesłanki udzielenia zabezpieczenia środka dowodowego są sformułowane podobnie jak w przypadku zwykłego postępowania zabezpieczającego. Udzielenie takiego zabezpieczenia przez sąd następuje na wniosek uprawnionego, który uprawdopodobnił roszczenie, jak również interes prawny w zabezpieczeniu (art. 479⁹⁹ § 1 k.p.c.).

Zgodnie z art. 479⁹⁹ § 2 k.p.c. interes prawny w zabezpieczeniu środka dowodowego istnieje, gdy brak żądanego zabezpieczenia spowoduje jedne z poniższych zdarzeń:
1) uniemożliwia lub poważnie utrudnia przytoczenie lub udowodnienie istotnych faktów,
2) zachodzi ryzyko zniszczenia środka dowodowego,
3) opóźnienie w uzyskaniu środka dowodowego może uniemożliwić lub poważnie utrudnić osiągnięcie celu postępowania dowodowego.

Niezależnie od powyższego interes prawny w zabezpieczeniu środka dowodowego istnieje także, gdy z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy.
Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia środka dowodowego został znacznie szerzej ujęty niż w przypadku zwykłego zabezpieczenia dowodów, ale także szerzej niż w przypadku zabezpieczenia roszczenia. Należy też podkreślić, że obecna regulacja jest też szersza niż w dotychczasowych przepisach Prawa własności przemysłowej czy prawa autorskiego. Ustawodawca wyszedł ze słusznego założenia, że sprawy własności intelektualnej ze względu na swoją specyfikę i częste trudności dowodowe wymagają szczególnych regulacji.

Zgodnie z art. 479⁹⁹ k.p.c. wniosek o zabezpieczenie środka dowodowego powinien odpowiadać wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego, a ponadto zawierać:
1) określenie środka dowodowego i sposobu jego zabezpieczenia;
2) uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek;
3) zwięzłe przedstawienie przedmiotu sprawy, gdy wniosek jest składany przed złożeniem pozwu.
Braki usuwane są w trybie art. 130 i n .k.p.c. Opłata od wniosku zgłoszonego przed wszczęciem postępowania wynosi 200 zł (art. 26a ust. 2 u.k.s.c.).

3. Sposób zabezpieczenia

Najczęściej zabezpieczenie dowodów obejmowało przesłuchanie świadków w złym stanie zdrowia, lub tylko czasowo przebywających na terenie Polski lub danego sądu lub też dokonanie oględzin. W sprawach własności intelektualnej specyfika powoduje, że będą to głównie inne sposoby zabezpieczenia. Generalna zasada przewiduje, że sąd orzeka taki sposób zabezpieczenia środka dowodowego, jaki stosownie do okoliczności danej sprawy uzna za odpowiedni. Jednakże głównymi sposobami zabezpieczenia są w szczególności odebranie towarów, materiałów, narzędzi użytych do produkcji lub dystrybucji, dokumentów, jak również sporządzenie szczegółowego opisu tych przedmiotów połączone, w razie konieczności, z pobraniem ich próbek (art. 479¹⁰⁰ § 1 k.p.c.).

4. Przebieg postępowania i treść postanowienia

Postępowanie w przedmiocie zabezpieczenia środka dowodowego w sprawach własności intelektualnej ma swoją specyfikę. Sąd wydaje postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia środka dowodowego na posiedzeniu niejawnym Postanowienie o zabezpieczeniu środka dowodowego sąd doręcza uprawnionemu. Podmiot wykonujący postanowienie równocześnie z przystąpieniem do wykonania postanowienia dokonuje jego doręczenia obowiązanemu oraz pozwanemu. Sąd poucza obowiązanego, pozwanego oraz biegłego o ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa(art. 479¹⁰⁰ § 1 i 3 k.p.c.).

W samym postanowieniu o zabezpieczeniu środka dowodowego sąd określa zakres wglądu uprawnionego do zabezpieczonego środka dowodowego oraz szczegółowe zasady korzystania i zapoznawania się z nim. Sąd może ograniczyć lub wyłączyć kopiowanie środka dowodowego lub jego utrwalanie w inny sposób. Uprawniony uzyskuje dostęp do środka dowodowego wraz z uprawomocnieniem się postanowienia, gdyż na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia środka dowodowego przysługuje zażalenie do sądu drugiej instancji (art. 479¹⁰⁰ § 2 i 4 k.p.c.). Dodatkowo ustawodawca wprowadził szereg przepisów chroniących tajemnicę przedsiębiorstwa obowiązanego lub pozwanego w trakcie postępowania, w tym także przez nadużywaniem wniosku o zabezpieczenie środka dowodowego, jak rozpoznawanie na posiedzeniu niejawnym zażalenia, wysłuchanie stron na posiedzeniu niejawnym, zabezpieczenie tajemnicy, czy złożenie dowodów w sądzie, lecz bez włączenia do akt (art. 479¹⁰⁰ § 6, 7, 8 oraz art. 479¹⁰¹ § 4 k.p.c.).

Postanowienie o zabezpieczeniu środka dowodowego podlega wykonaniu z chwilą jego wydania, a klauzulę wykonalności nadaje sąd z urzędu (art. 479¹⁰³ w zw. z art. 743 § 1 k.p.c.). Wykonaniem orzeczenia zajmuje się komornik. Komornik zajmuje się sporządzeniem szczegółowego opisu, z którego sporządza protokół. Jednakże na wniosek uprawnionego, obowiązanego lub pozwanego sąd może wezwać biegłego, aby wziął udział w wykonaniu postanowienia o zabezpieczeniu środka dowodowego (oraz art. 479¹⁰¹ § 2-3 k.p.c.).

Wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu środka dowodowego sąd może uzależnić od złożenia przez uprawnionego kaucji na zabezpieczenie roszczeń obowiązanego lub pozwanego powstałych w wyniku wykonania tego postanowienia, ale nie dotyczy to Skarbu Państwa. Z kaucji tej przysługuje obowiązanemu lub pozwanemu pierwszeństwo zaspokojenia przed innymi należnościami zaraz po kosztach egzekucyjnych (art. 479¹⁰⁴ k.p.c.).

5. Terminy

Rozpoznanie wniosku powinno nastąpić bezzwłocznie, jednak nie później niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu (art. 479⁹⁷ § 2 k.p.c.). Udzielając zabezpieczenia środka dowodowego przed wszczęciem postępowania, sąd wyznacza termin, w którym pozew powinien być wniesiony pod rygorem upadku zabezpieczenia. Termin ten nie może być krótszy niż dwa tygodnie i dłuższy niż miesiąc od dnia uprawomocnienia się postanowienia o zabezpieczeniu środka dowodowego (art. 479¹⁰² k.p.c.). Brak wytoczenia powództwa w tym terminie powoduje upadek zabezpieczenia.