Większość osób z niepełnosprawnościami pozostaje bierna zawodowo, choć nie musi – często mają kwalifikacje i kompetencje poszukiwane na rynku pracy. Winne temu są jednak wciąż obowiązujące stereotypy w zakresie ich zatrudniania, ale i sam system – mówi Przemysław Żydok, Prezes Zarządu Fundacji Aktywizacja, która jest organizatorem Kongresu Inclu(vi)sion.

Na koniec sierpnia, według GUS, 61,1 tys. osób z niepełnosprawnościami było zarejestrowanych jako bezrobotne. To wzrost o 2,3 proc. względem roku poprzedniego. Czy to oznacza, że ta grupa zawodowa wciąż ma utrudniony dostęp do rynku pracy?

ikona lupy />
Przemysław Żydok, Prezes Zarządu Fundacji Aktywizacja / fot. materiały prasowe / Lucyna Lewandowska

Zdecydowanie tak. O ile rynek pracy przeszedł dużą metamorfozę w ciągu ostatnich dekad, stając się bardziej pro pracowniczy, to jego obszar związany z zatrudnianiem osób z niepełnosprawnościami wciąż tkwi w realiach poprzedniego tysiąclecia. Osoby z tego środowiska prawie w ogóle się nie rejestrują w urzędach pracy, stanowią lwią część grupy biernych zawodowo w Polsce. Korzystają ze wsparcia, jakie oferuje im państwo. Pozostają nieaktywne, gdyż często po prostu nie widzą innej możliwości.

To jak wygląda dziś sytuacja na rynku?

Wskaźnik zatrudnienia wśród osób z niepełnosprawnościami wynosi w naszym kraju 32 proc. W Polsce mamy około 1,5 mln osób z niepełnosprawnościami w wieku aktywności zawodowej. To oznacza, że około 1 mln z nich nie pracuje. Dla porównania średnia w UE to 50 proc. Dodam jeszcze, że około 70 proc. z tych osób, jak wynika z danych BAEL, to osoby z niepełnosprawnościami w stopniu lekkimlub umiarkowanym. To z kolei oznacza, że przy wdrożeniu odpowiednich polityk publicznych, przy zwiększeniu świadomości i wiedzy pracodawców te osoby z powodzeniem mogłyby zasilić kadry firmy.

Dlaczego więc pozostają bez pracy?

Niektórzy z nich nie mogą podjąć pracy ze względu na stan zdrowia, inni natomiast nie chcą lub nie wierzą, że mogą być wartościowymi pracownikami. Problem leży również po stronie pracodawców, którzy wciąż w zbyt małym stopniu dostrzegają w osobach z niepełnosprawnościami kompetentnych i ambitnych kandydatów do pracy. W dużej części nie jest to wynik złej woli tej czy tamtej strony, ale poważna bariera systemowa. Obecny system wsparcia osób z niepełnosprawnościami, oparty o Ustawę o rehabilitacji z 1997 r., powstał w zupełnie innych warunkach społeczno-gospodarczych. Wtedy, przy szalejącym bezrobociu i jakościowo słabych miejscach pracy naprawdę potrzebowaliśmy przedsiębiorców wyspecjalizowanych w zatrudnianiu osób z niepełnosprawnościami (jak np. zakłady pracy chronionej), żeby ten temat w ogóle udźwignąć. Wtedy właśnie wykształcił się stereotyp, że ta grupa sprawdza się przede wszystkim w branży ochroniarskiej i sprzątaniu, gdyż właśnie te segmenty zajęły firmy wyspecjalizowane w pozyskiwaniu dofinansowań z PFRON.

Dziś czasy mamy zupełnie inne - bezrobocie rekordowo niskie, brak rąk do pracy właściwie w całej gospodarce. Powinniśmy więc wyjść z myślenia „specjalnymi niszami” i zachęcać dla zwyczajnych pracodawców do szukania potencjału w grupach do tej pory mało aktywnych na rynku pracy. Nadszedł czas na zmianę podejścia – zarówno wśród pracodawców, jak i samych osób z niepełnosprawnościami, które właśnie taki potencjał posiadają.

Dlatego powstało Partnerstwo Inclu(vi)sion oraz jest organizowany Kongres Inclu(vi)sion?

Nawiązanie Partnerstwa jest odpowiedzią na wyzwania rynku pracy w Polsce. Rynku, który z jednej strony bardzo potrzebuje pracowników, z drugiej wciąż nie umie efektywnie otworzyć się w swojej zasadniczej części na osoby z niepełnosprawnościami. Dążymy do ilościowej, ale też jakościowej poprawy w tym aspekcie. Chcemy walczyć ze stereotypami wpychającymi te osoby do niszy podmiotów wyspecjalizowanych w tej materii i pokazać, że możliwe jest stworzenie jednego, realnie inkluzywnego rynku pracy traktującego osoby z niepełnosprawnościami jako równoprawnych aktorów – pracowników, ale też pracodawców. Uważamy, że realnym jest, by w 2030 r. wskaźnik zatrudnienia w tej grupie wyniósł 40 proc., a przynajmniej znacznie do niego się zbliżył.

Chcemy również stworzyć przestrzeń do dyskusji i współpracy między biznesem, administracją rządową i samorządową, instytucjami międzynarodowymi, organizacjami pozarządowymi oraz środowiskiem naukowym. Celem jest wypracowanie rozwiązań, które zachęcą firmy do częstszego i bardziej otwartego zatrudniania osób z niepełnosprawnościami. Również na różnych stanowiskach, ponieważ obecnie osoby z niepełnosprawnościami są najczęściej zatrudniane na niższych, gorzej opłacanych pozycjach, niezależnie od ich kwalifikacji i wykształcenia. Dlatego zdecydowaliśmy się zorganizować Kongres, aby stworzyć przestrzeń do wymiany myśli, doświadczeń i refleksji.

Jako całe Partnerstwo wskazujemy też dobre praktyki w zakresie zatrudniania osób z niepełnosprawnościami, organizujemy targi pracy oraz tworzymy platformę edukacyjną dla biznesu. Ta ostatnia wyposaży pracodawców w narzędzia i wiedzę potrzebną do budowania inkluzywnego środowiska pracy.

Stawiamy poza tym na promocję zasad dostępności architektonicznej, cyfrowej i komunikacyjnej dla osób ze szczególnymi potrzebami. Chcemy również pokazać, że jest inny model zatrudnienia, niż ten ogólnie przyjęty oraz, że nie ma w firmach różnorodności bez niepełnosprawności.

To tak w duchu ESG?

Oczywiście. ESG i CSRD wspierają tworzenie inkluzywnego miejsca pracy. Dlatego to, jak strategiczne podejście do ESG i nowej dyrektywy CSRD może wspierać tworzenie dostępnego, otwartego i inkluzywnego środowiska pracy będzie jednym z tematów omawianych podczas II Kongresu Inclu(vi)sion. Podczas dyskusji będziemy poruszać wątek ESRS S1-12 z Dyrektywy CSRD. Wskazuje on na obowiązek ujawniania przez firmy wskaźnika zatrudniania osób z niepełnosprawnościami. Chcemy zastanowić się, jak przekuć obowiązek raportowy w lepsze, bardziej adekwatne zapisy w politykach i strategiach firm. Tak, żeby z roku na rok móc chwalić się coraz lepszymi osiągnięciami na tym polu. Przypomnijmy, że wskaźniki ESG mają coraz większe znaczenie nie tylko w kształtowaniu pozytywnego wizerunku firmy, ale wręcz wpływają na decyzję potencjalnych inwestorów.

Pierwszy Kongres Inclu(vi)sion zyskał bardzo pozytywne przyjęcie na rynku. Wiele osób było zaskoczonych, że temat osób z niepełnosprawnościami można omawiać w kontekście profesjonalnej narracji biznesowej, a nie tylko przez pryzmat działań charytatywnych. Dlatego zdecydowaliśmy się na kontynuację wydarzenia, by podkreślić, z jakim niewykorzystaną, archaiczną sytuacją mamy do czynienia na rynku pracy. Szczególnie w kontekście zmian demograficznych i deficytu rąk do pracy. Bezrobocie osiągnęło historycznie niski poziom, a społeczeństwo się starzeje. Zastąpienie pracowników odchodzących na emeryturę nowymi staje się coraz większym wyzwaniem. Racjonalne wykorzystanie potencjału osób z niepełnosprawnościami może być istotnym elementem rozwiązania tych problemów, nawet jeśli część z nich nie posiada odpowiedniego wykształcenia. Wystarczy, że będą zatrudnione na prostszych stanowiskach z możliwością rozwoju w danej organizacji. Warto również podkreślić, że badania pokazują, iż osoby z niepełnosprawnościami są bardzo lojalnymi pracownikami, co stanowi istotny zysk zarówno dla firm, jak i dla gospodarki, ponieważ ich pensje generują podatki, które wspierają budżet państwa.

Co jeszcze czeka na uczestników Kongresu?

Poza zaprezentowaniem efektów działań Partnerstwa Inclu(vi)sion i dyskusji o CSRD oraz ESG spotkanie będzie też okazją do zdobycia wiedzy na temat tego, jak działy HR, CSR, kadry menadżerskie polskich przedsiębiorstw i instytucji mogą otworzyć się w obszarze Diversity&Inclusion ze szczególnym uwzględnieniem równego traktowania osób z niepełnosprawnościami.W tym roku szczególnie chcemy skoncentrować się na poziomie menedżerskim w korporacjach, ponieważ często to właśnie tam pojawiają się problemy z uprzedzeniami. Mówiąc w uproszczeniu, władze spółek mogą być otwarte, a działy HR bardzo inkluzywne, jednak menedżerowie często nie dostrzegają potrzeby zatrudniania osób z niepełnosprawnościami, obawiając się jedynie trudności i wyzwań, którym będą musieli sprostać.

Podczas Kongresu zostaną też zaprezentowane badania wykonane przez partnerów dotyczące polityk różnorodności, ESG czy racjonalnych usprawnień w zakładach pracy. Cieszymy się, że w tym roku, podobnie jak w ubiegłym, wydarzenie poprowadzi Tomasz Kammel.

Zachęcamy serdecznie do odwiedzenia strony wydarzenia i rejestracji na II Kongres Inclu(vi)sion, który w tym roku odbędzie się online: https://incluvision.aktywizacja.org.pl/