Wydaje się, że rok 2023 będzie rokiem przełomowym. Spowodowane jest to przede wszystkim bardzo szybkim rozwojem sztucznej inteligencji i rozwojem bezpośrednio związanych z nią technologii. Jedną z nich jest użycie głosu na przykład rozpoznawanej osoby do zmontowania utworu muzycznego. Mowa tu oczywiście o technologii deep fake.
Próbując zdefiniować to zjawisko, najlepiej posłużyć się przykładami, w szczególności z branży muzycznej.
Jedna z ciekawych spraw związanych z deep fake dotyczyła amerykańskiego rapera Jay-Z. Bowiem za pomocą odpowiedniego programu podszyto się pod niego tworząc piosenki z użyciem jego głosu. W ocenie establishmentu Jay- Z naruszone zostały prawa autorskie artysty i domagano się usunięcia utworów z platformy YouTube.
Warto zastanowić się jednak, czy deep fake audio sprowadza się jedynie do naruszenia prawa autorskiego. Artykuł ten skupiał będzie się na znalezieniu w prawie polskim środka ochrony osób, pod głos których się podszyto. W szczególności zastanowimy się czy takie działanie można kwalifikować jako naruszenie dóbr osobistych.
Dobra osobiste
Z uwagi na to, że ustawodawca nie zawarł w Kodeksie Cywilnym definicji dobra osobistego posiłkować należy się dorobkiem piśmiennictwa i orzecznictwa. Ponieważ ustawodawca uregulował te kwestię w art. 23, który jedynie wymienia niektóre przykładowe dobra osobiste, więc definicji należy poszukiwać w innych źródłach . Zgodnie zatem z orzeczeniem Sądu Najwyższego „dobra osobiste, ujmowane są w kategoriach obiektywnych, jako wartości o charakterze niemajątkowym, ściśle związane z człowiekiem, decydujące o jego bycie, pozycji w społeczeństwie, będące wyrazem odrębności fizycznej i psychicznej oraz możliwości twórczych, powszechnie uznane w społeczeństwie i akceptowane przez system prawny. Nierozerwalne związanie tych wartości, jako zespołu cech właściwych człowiekowi, stanowiących o jego walorach, z jednostką ludzką wskazuje na ich bezwzględny charakter, towarzyszący mu przez całe życie, niezależnie od sytuacji w jakiej znajduje się w danej chwili.”
Wśród przykładowych dóbr osobistych wymienia się wizerunek lub cześć. Głos nie został wymieniony, jak już wspomniano, w katalogu otwartym z art. 23 KC. Czy zatem jego wykorzystanie, stanowić może naruszenie praw jednostki ?
Głos czy wizerunek
Bezsprzecznie głos należy do katalogu dób osobistych. W orzecznictwie ukształtowały się jednak dwa sprzeczne ze sobą poglądy co do charakteru głosu jako dobra osobistego. W jednym z orzeczeń z 1991 roku stwierdza się, że głos może być samodzielnym dobrem osobistym. Podczas gdy już w 2010 roku Sąd Najwyższy uznał, że „głosu nie należy traktować jako odrębnego dobra osobistego”, a należy traktować go jako element wizerunku człowieka. Dodatkowo stwierdził, że „prawo osobiste do ludzkiego głosu należy traktować jako dźwięczny wizerunek, jednak pod warunkiem, że jest rozpoznawalny dla osób trzecich. Oznacza to, że głos danej osoby musi być na tyle charakterystyczny i wyróżniający się, by można było wskazać konkretną osobę, od której pochodzi”. Obecnie wydaje się, że to późniejsza linia orzecznicza jest tą wiodącą.
Warunki i konsekwencje naruszenia dobra osobistego
Aby uznać, że doszło do naruszenia dobra osobistego zachowanie naruszyciela musi być między innymi bezprawne, czyli na przykład popełnione bez zgody. Konsekwencje naruszenia cudzego wizerunku reguluje art. 24 KC. Przepis stanowi, że już ten, czyje dobro zostało jedynie zagrożone naruszeniem może żądać jego zaniechania. Natomiast w razie dokonania naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Jeżeli chodzi o roszczenia majątkowe to na zasadach przewidzianych w kodeksie cywilnym dana osoba może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
Roszczenie o zaniechanie ma charakter roszczenia prewencyjnego, które faktyczne zastosowanie znajdzie w przypadku realnego kontynuowania i dokonywania dalszych naruszeń praw osobistych.
Natomiast w przypadku kompensacji pieniężnej, muszą zostać spełnione dodatkowe wymogi, aby można było domagać się zapłaty. Wymogi te określono w przepisach kodeksu cywilnego. W sporze należy wówczas wykazać powstałą szkodę, zdarzenie powodujące szkodę oraz związek przyczynowy pomiędzy zaistniałym zdarzeniem, a szkodą.
Wnioski
W przypadku naruszenia dobra osobistego w postaci wizerunku, którego elementem niewątpliwie jest głos człowieka, prawo przewiduje dla podmiotu poszkodowanego odpowiednie narzędzia. Jednakże, co warto podkreślić, to że nie każde użycie głosu będzie naruszeniem, a tylko użycie głosu, który jest charakterystyczny i wyróżniający się. Jest to spore zawężenie możliwości obrony przed naruszeniem, co z punktu widzenia zagrożeń jakie niesie za sobą technologia deep fake audio powinno ulec zmianie. Jednakże, jaka będzie reakcja ustawodawcy oraz doktryny prawniczej, pokaże czas.