Technologia blockchain to jeden z najdynamiczniej rozwijających się dziedzin gospodarki cyfrowej. Zwykle prawo nie nadąża za rozwojem nowych technologii, ale wiele państw już próbuje ująć blockchain w ramy prawne. Unia Europejska, w tym Polska, też to musi zrobić.
Nie jest przypadkiem, że kraje systemu common law zdają się być bardziej przychylne dla technologii blockchain, w tym uznawania mocy prawnej smart kontraktów. Prawo jest tu bowiem bardziej elastyczne i gotowe do przystosowywania się do nowej rzeczywistości.
Przykładem są Stany Zjednoczone, gdzie można odnaleźć działania prawodawcze na poziomie stanowym, np. Arizona wprowadziła do prawa stanowego legalną definicję blockchain i smart kontraktów. Tym samym została zabezpieczona (choć z pewnymi ograniczeniami) prawna istotność smart kontraktów przez potwierdzenie ich skutków prawnych, ważności i wykonalności. Kolejnym przykładem jest Vermont, gdzie przyjęto Act Related to Blockchain Business Development mający na celu umiejscowienie stanu w awangardzie ośrodków implementujących i wspierających rozwiązania oparte na technologii blockchain.
W Europie prekursorem Gibraltar
Na naszym kontynencie prekursorem regulowania sfery nowych technologii stał się Gibraltar, gdzie już w 2017 r. podjęto działania legislacyjne odnośnie do rozproszonych rejestrów. W ten sposób już od początku stycznia 2018 r. na terytorium Gibraltaru obowiązuje Financial Services (Investment and Fiduciary Services) Act, który jako jeden z pierwszych aktów prawnych zawierał definicję rozproszonych rejestrów. Na początku 2018 r. władze Gibraltaru ogłosiły także podjęcie prac nad uregulowaniem materii ICO. We wrześniu 2020 r. ogłosiły też wprowadzenie wielu usprawnień i poprawek do Financial Services (Investment and Fiduciary Services) Act, co świadczy o ciągłym procesie usprawnień i dążeniu do zdobycia pozycji lidera w zakresie innowacyjności. Może także oznaczać istnienie zjawiska konkurowania w zakresie korzystnych regulacji w tej dziedzinie.
Regulacjami czy też próbami prawnego ujęcia omawianej problematyki na poziomie krajowym mogą pochwalić się m.in. Niemcy, Malta oraz Białoruś. Niemcy były jednym z pierwszych krajów, które wprowadziły w Ustawie Bankowej (Kreditwesengesetz) regulacje pozwalające na uznanie tokenów (kryptoaktywów) za instrumenty finansowe i porządkujące obrót nimi.
Malta podjęła działania dotyczące uporządkowania tematyki blockchain i prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie tej technologii przez podjęcie ustaw: Virtual Financial Assets (VFA) Bill, Innovative Technology Arrangements and Services (ITASA) Bill oraz Malta Digital Innovation Authority (MDIA) Bill.
Białoruś podjęła się zdefiniowania pojęcia inteligentnych kontraktów w Dekrecie Prezydenta Republiki Białorusi nr 8 z 21 grudnia 2017 r. w załączniku nr 1 w sprawie rozwoju gospodarki cyfrowej. To ważny krok w kierunku rozwoju technologicznego oraz drobny krok w kierunku otwierania się na kontakt z gospodarkami zachodnimi.
Unia na razie w powijakach
W prawie Unii Europejskiej można odnaleźć szczątkowe uregulowania odnoszące się do tego tematu. Trudno jednak mówić o jednolitej, skonsolidowanej i kompleksowej regulacji. Wiele przepisów w tej materii było rozsianych po różnego rodzaju aktach, co powodowało problemy z odnalezieniem spójnego zamysłu regulatora i utrudniało właściwą interpretację przepisów. W ten sposób regulacje dotyczące obrotu kryptoaktywami, ochrony nabywców tokenów, zasad współdziałania między organami nadzoru, obowiązków sporządzania i upubliczniania „Białych ksiąg” znajdowały się m.in. w MiFID II/MiFIR, MAD/MAR i rozporządzeniu prospektowym.
Znaczącym wkładem była dyrektywa V AML. To właśnie na jej podstawie Niemcy wprowadziły wcześniej wspomniane zmiany do prawa bankowego. Niemniej jednak był to wciąż jedynie kolejny składnik w zbiorze regulacji. Nie ulega wątpliwości, że przy tak znaczącym i stale zyskującym na znaczeniu sektorze gospodarki konieczne jest uregulowanie całości systemu w sposób spójny, kompleksowy i komplementarny.
W ostatnim tygodniu września opublikowany został projekt rozporządzenia Komisji Europejskiej w sprawie rynków kryptoaktywów (MiCA). Jest to jeden z czterech aktów składających się na unijny pakiet dotyczący finansów cyfrowych. MiCA ma na celu zapewnienie pewności prawa przy emisji i obrocie kryptoaktywami. Zmierza także do wspierania innowacji w tym obszarze oraz do utrzymania wysokiego poziomu ochrony konsumentów i zapewnienia integralności rynku i stabilności finansowej.
Projekt obejmuje wszystkie aktywa kryptograficzne nieregulowane innymi przepisami unijnymi dotyczącymi usług finansowych, jak również tzw. tokeny pieniądza elektronicznego (electronic money tokens). Zakresem objęte są także osoby uczestniczące w emisji kryptoaktywów lub świadczące usługi związane z kryptoaktywami w Unii. Rozporządzenie nie znajdzie zastosowania m.in. do klasycznych papierów wartościowych i instrumentów finansowych, ponieważ te są objęte regulacją MIFID II.
Projekt MiCA stanowi pierwszą na poziomie wspólnotowym próbę uregulowania zasad emisji i obrotu aktywami cyfrowymi, których nie można zaliczyć do instrumentów finansowych, warunków świadczenia usług dotyczących tej klasy aktywów oraz zasad prowadzenia obrotu wtórnego na dedykowanych platformach.
Projekt MiCA zawiera m.in definicje podstawowe dla rynku cyfrowych aktywów (art. 3 pkt 2–5), takie jak aktywa cyfrowe (crypto-asset), token powiązany z aktywami (asset-referenced token); token pieniądza elektronicznego (electronic money token / e-money token); utility token (token użytkowy). Zakłada także regulację emitenta aktywów cyfrowych, zasady świadczenia usługi aktywów cyfrowych i obowiązki emitentów.
Zgodnie z projektem świadczenie wszelkich usług w zakresie kryptoaktywów na terenie Unii będzie wymagać uzyskania zezwolenia krajowego organu nadzoru (z możliwością paszportowania na terenie całej Unii bez dodatkowych wymogów krajowych). Rozporządzenie określa także szczególne obowiązki dla podmiotów świadczących określone rodzaje usług związanych z kryptoaktywami oraz zakazy mające zapobiegać nadużyciom na rynku aktywów cyfrowych.
Koncepcję przyjęcia formuły unijnego rozporządzenia jako aktu mającego bezpośrednie zastosowanie w państwach członkowskich bez konieczności dokonywania implementacji należy ocenić pozytywnie. Powinno to przyczynić się do ujednolicenia w całej Unii ram prowadzenia działalności związanej z kryptoaktywami. Jednakże, jak już wskazano, przepisom rozporządzenia MiCA na terytorium naszego kraju podlegać będzie wyłącznie emisja i obrót aktywami cyfrowymi niebędącymi instrumentami finansowymi. Emisja papierów wartościowych (instrumentów finansowych) w formie cyfrowej będzie już wymagała zmian legislacyjnych polegających na wprowadzeniu na poziomie krajowym odpowiednich przepisów. ©℗
Projekt rozporządzenia Komisji Europejskiej w sprawie rynków kryptoaktywów (MiCA) – opublikowany w ostatnim tygodniu września – to jeden z czterech aktów składających się na unijny pakiet dotyczący finansów cyfrowych. MiCA ma na celu zapewnienie pewności prawa przy emisji i obrocie kryptoaktywami. Zmierza także do wspierania innowacji w tym obszarze oraz do utrzymania wysokiego poziomu ochrony konsumentów i zapewnienia integralności rynku i stabilności finansowej
