Skutki podatkowe związane zawarciem ugody z kontrahentem [KOMENTARZ EKSPERTA]

W praktyce obrotu gospodarczego niejednokrotnie dochodzi do powstania sporu pomiędzy kontrahentami. Część z tych sporów udaje się zakończyć polubownie – w ramach ugody. Skutki podatkowe takiego rozwiązania omawia Radosław Petrus, radca prawny, konsultant podatkowy w TAAC Solutions.

Pojęcie ugody

Zgodnie z przepisem art. 917 Kodeksu cywilnego przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać.

Ugoda nie ma charakteru jednolitego i może dotyczyć różnych stosunków prawnych oraz przybierać różną formę, w tym formę prawną. Elementem ugody może być np. zwolnienie z długu, potrącenie lub spełnienie innego świadczenia w miejsce pierwotnego zobowiązania. Istotnym elementem każdej ugody jest natomiast poczynienie przez każdą stronę wzajemnych ustępstw.

Strony decydują się na zawarcie ugody z różnych przyczyn: czasem bywa nią chęć uniknięcia długoletniegosporu sądowego, zaś innym razem niepewność ostatecznego rozstrzygnięcia. Niezależnie od motywacji stron, zawarcie ugody wpływa na ich sytuację prawną, zaś poszczególne rozwiązania przyjęte w ugodzie oraz sposób jej wykonania mogą rodzić określone skutki w ich sytuacji podatkowej.

Umorzenie zobowiązania

Typowym rozwiązaniem stosowanym w ugodzie jest częściowe lub całościowe umorzenie danego zobowiązania. Zgodnie z art. 508 k.c., zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. Skutkiem takiego działania jest zatem wygaśnięcie – części lub całości – danego zobowiązania.

Umorzenie zobowiązania pomiędzy przedsiębiorcami rodzi następujące skutki prawne:

• w majątku wierzyciela – skutkuje uszczupleniem majątku (wierzyciel nie może już domagać się przysługującej mu wierzytelności, skoro ta została umorzona),
• w majątku dłużnika – skutkuje powstaniem przysporzenia (dłużnik zostaje zwolniony z obowiązku wykonania zobowiązania, które, gdyby nie ugoda, musiałby wykonać).

Powyższe skutki mają swe odzwierciedlenie na gruncie podatku dochodowego – zarówno w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych, jak również w przypadku podatku dochodowego od osób prawnych.

Z perspektywy wierzyciela, zgodnie z treścią przepisu art. 23 ust. 1 pkt 41 uPIT (art. 16 ust. 1 pkt 44 uCIT), nie uważa się za koszty uzyskania przychodów umorzonych wierzytelności, z wyjątkiem wierzytelności lub jej części, które uprzednio zostały zarachowane jako przychody należne – do wysokości zarachowanej jako przychód należny.

Oznacza to, że wierzyciel nie może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów wierzytelności, która – np. w ramach ugody – została umorzona.

Wyjątek w tym zakresie stanowi – w celu zachowania neutralności – wierzytelność, którą wierzyciel uprzednio zarachował jako przychód należny.

Z kolei z perspektywy dłużnika umorzenie zobowiązania (np. na skutek ugody), skutkuje – zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 6 uPIT (art. 12 ust. 1 pkt 3 lit. a uCIT) powstaniem przychodu. Zgodnie z przytoczonymi przepisami, przychód podatnika[1] stanowi m.in. wartośćumorzonych lub przedawnionych zobowiązań, w tym z tytułu zaciągniętych kredytów (pożyczek), z wyjątkiem umorzonych pożyczek z Funduszu Pracy.

Podatnik, który na skutek umorzenia swych zobowiązań odnosi konkretną korzyść majątkową, wartość owego umorzenia obowiązany jest zaliczyć do przychodów z działalności gospodarczej.

Odszkodowanie dla przedsiębiorcy wynikające z ugody

W zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych, spora część odszkodowań mieści się w szerokim katalogu zwolnień podatkowych o charakterze przedmiotowym.

Z perspektywy przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną istotne znaczenie ma przepis art. 21 ust. 1 pkt 3b uPIT, zgodnie z którym wolne od podatku dochodowego są inne odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie, z wyjątkiem odszkodowań lub zadośćuczynień:

• otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,
• dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Powyższy przepis stanowi zatem, że – w zakresie do odszkodowań uzyskiwanych w oparciu o ugodę – zwolnieniu od podatku dochodowego podlegają odszkodowania: 1) wynikające z ugody sądowej, 2) uzyskiwane przez osoby nieprowadzące działalności gospodarczej, 3) tylko w zakresie rzeczywistej straty.

Należy zatem uznać, że powyższe zwolnienie nie obejmuje odszkodowań uzyskiwanych przed przedsiębiorców w ramach zawartych ugód, wobec czego odszkodowania te podlegają opodatkowaniu.

Brak wykonania zobowiązania wynikającego z ugody

W obrocie gospodarczym niejednokrotnie dochodzi do zawarcia ugody przed sądem. Ugoda taka, zgodnie z art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c., stanowi tytuł egzekucyjny.

Oznacza to, że w razie niewykonania zobowiązania objętego ugodą, wierzyciel może wszcząć wobec dłużnika egzekucję komorniczą w celu wyegzekwowania należności objętej ugodą sądową.

Z perspektywy dłużnika – strony uprzednio zawartej ugody – wszczęcie egzekucji będzie wiązało się z koniecznością poniesienia kosztów postępowania egzekucyjnego.

Zgodnie z treścią przepisu art. 23 ust. 1 pkt 14 uPIT, nie uważa się za koszty uzyskania przychodów kosztów egzekucyjnych związanych z niewykonaniem zobowiązań.

Wobec tego, dłużnik niewykonujący zobowiązań wynikających z ugody, w razie wszczęcia egzekucji, nie będzie miał możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów wydatków związanych z kosztami prowadzonej wobec niego egzekucji.

[1] W zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych, umorzenie zobowiązania stanowi przychód w odniesieniu do pozarolniczej działalności gospodarczej.

Radosław Petrus - radca prawny, konsultant podatkowy w TAAC Solutions