Jakie są obowiązki z zakresu bhp w pracy zdalnej?

Podstawowym obowiązkiem pracodawcy związanym z bhp przy pracy zdalnej jest przygotowanie oceny ryzyka zawodowego. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, pracodawca sam lub z pomocą ekspertów musi zidentyfikować zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników, uwzględniając m.in. czynniki mechaniczne, fizyczne, chemiczne, biologiczne, występujące lub mogące wystąpić w związku z wykonywaniem pracy.

Przy ocenie ryzyka zawodowego pracodawca będzie zatem uwzględniał w szczególności wpływ pracy zdalnej m.in. na wzrok, układ mięśniowo-szkieletowy oraz uwarunkowania psychospołeczne. Z uwagi na to, że zakres takiej oceny wymaga w przeważającej mierze specjalistycznej wiedzy, częstą praktyką wykorzystywaną przez pracodawców jest zlecanie jej przygotowania inspektorom bhp.

Nie jest to jedyny obowiązek w zakresie bhp nałożony na pracodawcę i pracownika.

Przygotowanie oceny ryzyka zawodowego stanowi punkt wyjścia dla realizacji kolejnego obowiązku pracodawców w zakresie bhp, a mianowicie opracowanie informacji zawierającej zasady bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy zdalnej . Na podstawie wyników tej oceny pracodawca opracuje informację zawierającą:

• zasady i sposoby właściwej organizacji stanowiska pracy zdalnej, z uwzględnieniem wymagań ergonomii;
• zasady bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy zdalnej;
• czynności do wykonania po zakończeniu wykonywania pracy zdalnej;
• zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego.

Posiadając wyżej opisany pakiet dokumentacji bhp, pracodawca musi przedstawić ją pracownikowi przed dopuszczeniem go do pracy. Nie jest to tylko obowiązek pracodawcy, gdyż dzięki temu pracownik będzie mógł zorientować się, czy będzie w stanie spełnić wymagania niezbędne do wykonywania pracy zdalnej zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Następnie pracownik potwierdza w oświadczeniach zapoznanie się z ich treścią i zobowiązuje się do ich przestrzegania.

Alternatywą dla pracodawców w zakresie przygotowania tradycyjnej oceny ryzyka zawodowego jest możliwość wykorzystania uniwersalnej oceny ryzyka zawodowego dla poszczególnych grup stanowisk pracy zdalnej. Ustawodawca wprost wskazał, że możliwość identyfikacji grupy stanowisk, na których wykonywane są w tych samych warunkach te same zadania i na których występują te same zagrożenia, przewiduje Polska Norma PN 18002. Dla takich stanowisk nie jest wówczas wymagane przeprowadzanie odrębnej oceny ryzyka zawodowego. Brzmienie tego przepisu stanowi więc znaczne ułatwienie dla pracodawców chcących wywiązać się z obowiązku zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, w szczególności mając na uwadze ograniczenia prawne związane z aranżacją i kontrolą stanowisk pracy w miejscu zamieszkania pracownika.

Mówiąc o obowiązkach z zakresu bhp, nie sposób nie wspomnieć o obowiązku pracownika zapewnienia ergonomicznego miejsca pracy. Przygotowanie miejsca wykonywania pracy zdalnej zgodnie z zasadami ergonomii może wymagać podjęcia przez pracownika różnych czynności dostosowawczych, np. konieczności przemeblowania pomieszczenia w celu uzyskania lepszego dostępu do naturalnego oświetlenia. To, w jaki sposób pracownik powinien ustawić ekran monitora, na jakiej wysokości powinien znajdować się blat roboczy albo w jakiej pozycji należy ustawić krzesło do pracy, powinno wynikać z wcześniej omówionej informacji bhp, w której wskazane są optymalne warunki ergonomiczne. Przygotowanie stanowiska pracy zdalnej w domu sprowadza się zatem do wspólnej współpracy pracodawcy i pracownika – w przypadku, kiedy pracownik nie wiedziałby, w jaki sposób zorganizować miejsce pracy lub miałby wątpliwości co do jego prawidłowości, może zwrócić się do pracodawcy w celu przekazania dodatkowych instrukcji, a pracodawca powinien mu udzielić odpowiedniego wsparcia.

Ma to istotne znaczenie m.in. w sytuacji, gdy dojdzie do wypadku przy pracy. Chociaż praca zdalna rozdziela obowiązki z zakresu bhp pomiędzy pracodawcę a pracownika, to pracodawca w przypadku nieszczęśliwego zdarzenia nadal może być odpowiedzialny za jego zajście.

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Określone zdarzenie może być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy jedynie wówczas, gdy spełnia równocześnie wszystkie cztery warunki podane definicji. W odniesieniu do pracy zdalnej przepisy o wypadku przy pracy będą jednak stosowane odpowiednio. Oznacza to, że przy ocenie danego zdarzenia, a także określeniu odpowiedzialności, należy brać pod uwagę specyfikę pracy zdalnej i w jej kontekście badać ww. przesłanki.

Ustawodawca zdecydował przy tym, aby w zakresie pracy zdalnej zwolnić pracodawcę z niektórych obowiązków w zakresie bhp. Pozostawienie takich obowiązków na pracodawcy, normalnie realizowanych przez niego w zakładzie pracy, w przypadku pracy zdalnej byłoby nieracjonalne i nieuzasadnione.

• art. 208 § 1 k.p. – obowiązek współpracy pracodawców w razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców;
• art. 209[^1] k.p. – obowiązek np. wyznaczania pracowników do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji, zapewniania środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach;
• art. 212 pkt 1 i 4 k.p. – obowiązek organizowania stanowiska pracy oraz dbania o stan pomieszczeń, wyposażenia, środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;
• art. 232 k.p. – obowiązek zapewniania pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednich posiłków i napojów ze względów profilaktycznych;
• art. 233 k.p. – dotyczące zapewniania odpowiednich urządzeń sanitarnych i dostarczania środków higieny osobistej.