Regulacje w Polsce odnoszące się do przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu i kształtowane są przez dyrektywy UE implementowane w formie przepisów krajowych, w formie ustaw oraz przez stosowane wprost rozporządzenia UE. Od dnia 1 marca 2018 r. obowiązuje ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu ( u.p.p.p.) Powstała w odpowiedzi na europejską dyrektywę Anti-Money Laundering (zwaną dalej AML) i jej celem było dostosowanie polskiego ustawodawstwa w tym zakresie.
Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu definiuje pojęcie instytucji obowiązanych, które mają obowiązek posiadania wewnętrznej procedury AML wynikający wprost z art. 50 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Artykuł stanowi, że: ,,Instytucje obowiązane wprowadzają wewnętrzną procedurę w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, zwaną dalej “wewnętrzną procedurą instytucji obowiązanej”.”
Czym zatem są te instytucje obowiązane?
Ustawa odpowiada na to pytanie w art. 2 ust. 1 przedstawiając katalog zawierający te podmioty i obejmujący najczęściej instytucje o finansowym i ubezpieczeniowym profilu działalności. Wśród nich znajdziemy podmioty takie jak: banki, instytucje kredytowe i ich oddziały, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOKi), krajowe instytucje płatnicze, agentów rozliczeniowych, fundusze inwestycyjne, spółki inwestycyjne, banki powiernicze oraz oddziały zagranicznych firm inwestycyjnych, zakłady ubezpieczeń, pośredników ubezpieczeniowych, podmioty prowadzące działalność kantorową oraz świadczące usługi w zakresie wymiany walut wirtualnych, instytucje pożyczkowe, przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych, gier w karty i gier na automatach, operatorów pocztowych.
Lista nie jest jednak ograniczona wyłącznie do instytucji finansowych czy ubezpieczeniowych. Katalog jest szeroki i zawiera też podmioty jak: biura rachunkowe, pośrednicy nieruchomości, notariusze, adwokaci, radcowie prawni, doradcy podatkowi – ale w ograniczonym zakresie, podmioty prowadzące działalność z zakresu tzw. offshore and company services, (tj. usługi rejestracji spółek oraz innych jednostek organizacyjnych, usługi pełnienia funkcji członka zarządu (lub podobnej), usługi zapewniania siedziby, adresu prowadzenia działalności, adresu korespondencyjnego (usługi biura wirtualnego), określone usługi powiernictwa, fundacje i stowarzyszenia posiadające osobowość prawną.
Wypełnianie przez instytucje obowiązane obowiązków w zakresie realizacji przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu podlega kontroli Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF). Jest ona również realizowana w ramach sprawowanego nadzoru przez instytucje i jednostki nadzorcze np. Komisję Nadzoru Finansowego (KNF). KNF realizuje kontrole w tym zakresie np. w bakach, bankach spółdzielczych, zakładach ubezpieczeń, biurach maklerskich.
Przykładowo jednym z obowiązków podlegających weryfikacji w trakcie kontroli jest informowanie o transakcjach, o których mowa w art. 72 u.p.p.p. Zakresem informacyjnym objęte są transakcje przekraczające równowartość 15 tys. euro. Informacje o przeprowadzonych transakcjach instytucja obowiązana zobligowana jest przekazać do GIIF w terminie 7 dni.
Polski Ład wprowadził również zmiany które dotknęły przepisów AML, które będą obowiązywać od 1 stycznia 2023 r.
Zgodnie z nowelizowanym przepisem ustawy o prawach konsumenta - konsument jest obowiązany do dokonywania płatności za pośrednictwem rachunku płatniczego, jeżeli jednorazowa wartość transakcji z przedsiębiorcą, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza 20 000 zł lub równowartość tej kwoty, przy czym transakcje w walutach obcych przelicza się na złote według średniego kursu walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania transakcji.
Zmiana w zakresie przedsiębiorców dotyczy obniżenia progu kwotowego, do którego możliwe jest dokonywanie transakcji gotówkowych przez przedsiębiorców. Według nowego brzmienia przepisu dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku płatniczego przedsiębiorcy, w każdym przypadku gdy:
- stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca,
- jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza 8 000 zł lub równowartość tej kwoty.
Dla podmiotów, które już obecnie funkcjonują jako instytucje obowiązane z powodu dokonywania transakcji gotówkowych, warto już teraz rozważyć skutki prawne nowych regulacji, zwłaszcza czy od 1 stycznia 2023 r. nadal powinny wypełniać obowiązki z ustawy o AML, skoro przepisy Prawa przedsiębiorców zabraniają przyjmowania płatności za towary lub usług w kwocie przekraczającej próg istotny dla uznania za instytucję obowiązaną, ponieważ w przypadku gdy instytucja obowiązana nie dopełnia obowiązku posiadania wewnętrznej procedury AML albo jest ona wadliwa pod kątem spełniania wymogów ustawowych to naraża się na nałożenie całego katalogu różnych kar administracyjnych. Takim przykładem mogą być sankcje jak: cofnięcie koncesji lub zezwolenia lub wykreślenie z rejestru działalności regulowanej, nakaz zaprzestania podejmowania przez instytucję obowiązaną określonych czynności, zakaz pełnienia obowiązków na stanowisku kierowniczym przez osobę odpowiedzialną za naruszenie przez instytucję obowiązaną przepisów ustawy, przez okres nie dłuższy niż rok, kara pieniężna wysokości dwukrotności kwoty osiągniętej korzyści lub unikniętej straty a jeśli nie jest możliwe ustalenie – do kwoty 1.000.000 EUR. Może ona być jednak jeszcze wyższa i wynosić w przypadku niektórych podmiotów nawet do 5.000.000 EUR albo do wysokości 10% obrotu wykazanego w ostatnim zatwierdzonym sprawozdaniu finansowym.
Wysokość kary co do zasady oparta będzie między innymi o wagę naruszenia, czas trwania, zakres odpowiedzialności podmiotu, jego możliwości finansowe i w końcu o skalę korzyści lub unikniętych strat, strat innych osób oraz czy wystąpiło uprzednie naruszenie innych przepisów.
Grzegorz Szajerka/ Compliance Officer