Więcej umów może być odfrankowionych. Są kolejne orzeczenia

W ostatnim czasie sądy coraz częściej wydają wyroki w sprawach „frankowych” i są to w przeważającej większości wyroki korzystne dla kredytobiorców. Sądy w wielu sprawach stwierdzają nieważność zawartych umów kredytu albo je „odfrankowują”.

I tak 18 listopada 2019 r. zapadły dwa wyroki orzekające ich nieważność. Jeden wydany został przez Sąd Rejonowy w Łodzi w sprawie o sygn. akt: sygn. XVIII C 2299/18, natomiast kolejny przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieście w Warszawie (sygn. I C 2631/18), jak wynika z doniesień medialnych stroną w tych postępowaniach był mBank. Wyrok z dnia 22 listopada 2019 r. wydany przez Sąd Okręgowy w Lublinie w sprawie Getin Noble Bank również orzekł o nieważności umów (I C 700/19), podobnie jak Sąd Okręgowy w Warszawie dokonał tego w sprawie Raiffeisen (sygn. XXV C 505/19) dzień wcześniej.

Do grupy wyroków „odfrankowujących” umowy kredytowe należy natomiast Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 18 listopada 2019 r., który dotyczył kredytu indeksowanego (sygn. I ACa 1456/18, Getin Noble Bank, prawomocny) oraz Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20.11.2019 r., który tym razem został wydany w sprawie kredytu denominowanego (Raiffeisen Bank, sygn. V Ca 1979/18).

Z uwagi na to, że ww. wyroki zapadły niedawno, to na tę chwilę nie zostały jeszcze sporządzone do nich uzasadnienia. Jednak ich analiza prowadzi do wniosku, że nadal zostaje zachowana dwuistość rozstrzygnięć polegająca na unieważnieniu umowy lub jej „odfrankowieniu”.

Umowa o kredyt denominowany „odfrankowiona” przez Sąd Najwyższy

Istotnym w mijającym tygodniu okazało się również opublikowane w czwartek (28 listopada 2019 r.) uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 r., wydanego w sprawie o sygn. akt: IV CSK 309/18. Jest to przełomowy, również korzystny dla „frankowiczów” wyrok, któremu warto się przyjrzeć, z uwagi na fakt, iż SN po raz pierwszy po wyroku TSUE z dnia 3 października 2019 r. „odfrankowił” umowę kredytu denominowanego. Jak wynika z sentencji wyroku, na skutek skargi kasacyjnej strony powodowej (Banku) SN uchylił wyrok wydany przez Sąd Apelacyjny i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Z treści uzasadnienia wynika, że przedmiotowa sprawa dotyczyła umowy zawartej w 2004 r. z konsumentem na kwotę 25 tys. franków szwajcarskich oprocentowanego stawką LIBOR (§ 4 umowy).

W niniejszej sprawie ważną okazała się treść załącznika nr 7 do umowy, która stanowiła jej część. Z punktu drugiego wynika, że kredytobiorca przyjął do wiadomości, iż wszelkie świadczenia pieniężne wynikające z przedmiotowej umowy są spełniane w złotych polskich, w tym kwota kredytu wypłacana jest w złotych po przeliczeniu według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w banku zgodnie z Tabelą kursu walut Banku, ogłaszaną w siedzibie banku, w dniu wypłaty kredytu lub jego transzy. Kwota spłaty miała podlegać przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w banku, zgodnie z tabelą kursów banku ogłaszaną w jego siedzibie na koniec dnia spłaty.

Sąd Najwyższy wskazał, podobnie jak Sąd I oraz II instancji, że postanowienia umowne, zawarte w ust. 2 oraz 4 załącznika nr 7 do umowy są abuzywne, a więc niedozwolone w rozumieniu art. 3851 § 1 KC. Postanowienia te zdaniem SN kształtują prawa i obowiązki kredytobiorcy będącego konsumentem w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami poprzez „uzależnienie warunków waloryzacji świadczenia od kompetencji silniejszej strony umowy, tj. banku”. SN podkreślił, że odwołanie do kursów walut mieszczących się w tzw. „Tabeli kursów” ogłaszanych w siedzibie banku stanowi naruszenie równorzędności stron umowy. Zarówno uprawnienia jak i obowiązki stron umowy zostały rozłożone nierównomiernie, co skutkowało tym, że Bank dysponował prawem do jednostronnego, niczym nieograniczonego ustalania wysokości rat kredytowych. Powyższe jak wynika z orzeczenia skutkowało naruszeniem interesów konsumenta, w szczególności interesu ekonomicznego (wysokość rat kredytu). Według SN sytuacja w której kredytobiorca jest informowany o poziomie swojego zadłużenia dopiero w momencie pobrania określonej kwoty z jego rachunku bankowego jest sprzeczna z art. 3851 § 1 KC. Nadto SN uznał, że bez znaczenia przy tym mają oświadczenia kredytobiorców w zakresie ich świadomości co do ryzyka zmiany kursu waluty.

SN biorąc pod uwagę przepisy dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz orzecznictwo sądów, w tym także wyroków TSUE, a w szczególności wyroku z dnia 3 października zapadłego w sprawie Państwa Dziubak stwierdził, że w przedmiotowej sprawie należy rozważyć dwie możliwości rozstrzygnięcia. Pierwsze, polegające na ustaleniu, czy w przypadku wyeliminowania niedozwolonych postanowień umownych umowa kredytowa może dalej obowiązywać oraz drugie, uznanie umowy za nieważną lub unieważnienie umowy ze względu na fakt, że po wyeliminowaniu klauzul niedozwolonych nie może ona dalej występować w obrocie prawnym (brak essentialia negotii umowy). SN podkreślił jednak, że to uprawnieniem konsumenta jest wskazanie na niedozwolony charakter postanowień umownych i to do niego pozostaje decyzja w danych okolicznościach, czy w przypadku gdy ich wyeliminowanie doprowadziłoby do unieważnienia umowy to woli on utrzymania całej umowy w dotychczasowym kształcie, a więc wraz z treścią niedozwolonych klauzul.

W związku z powyższym SN uznał, że w niniejszej sprawie jest możliwość wyeliminowania z treści umowy postanowień niedozwolonych, przy jednoczesnym pozostawieniem jej w mocy, jako ważnej umowy kredytu denominowanego do franka szwajcarskiego udzielonego w złotych. Powyższe doprowadziło do stwierdzenia przez SN, że odpadła podstawa prawna klauzuli waloryzacyjnej w niniejszej umowie, choć jest klauzulą dopuszczalną w polskim porządku prawnym.

W dalszej części SN stanął na stanowisku, przychylając się przy tym do stanowiska dominującego w orzecznictwie, iż klauzula waloryzacyjna nie należy do postanowień umownych określających główne świadczenia stron, ze względu na fakt, że spełnia jedynie rolę dodatkowego mechanizmu przeliczeniowego świadczeń pieniężnych stron. Wobec tego SN uznał, że jej usunięcie nie zawsze musi prowadzić do unieważnienia całej umowy, tym bardziej, że gdy uzna się za obowiązujące świadczenia obu stron w walucie polskiej, które w zależności od ich woli mogłyby być denominowane do waluty obcej lub też nie. Niemniej jednak SN podkreślił, że klauzula waloryzacyjna nie została sformułowana w sposób jednoznaczny.

SN na końcu odniósł się także do kwestii oprocentowania kwoty kredytu ustalonej w złotych przez sąd, który będzie ponownie rozpatrywał sprawę. Sąd wskazał, że po wyeliminowaniu ww. niedozwolonych postanowień umownych z jej treści, przy jednoczesnym jej utrzymaniu w pozostałej części i uznaniu za ważną zgodnie z art. 3851 § 1 KC to od tej kwoty należą się odsetki od dnia wymagalności poszczególnych rat do dnia zapłaty. Zwrot kredytu obejmowałby kwotę nominalną przekazaną przez Bank, na cel objęty umową kredytową oraz odsetki. SN uznał, że zasadnym jest oprocentowanie według stawki LIBOR (§ 4 umowy) mimo iż, zarówno ze swej istoty jak i z ww. postanowienia umownego stawka LIBOR ma zastosowanie do kredytu walutowego. SN uzasadnił powyższe tym, że żadna inna stawka nie została zawarta w umowie, a stawka WIBOR odnosiła się w momencie zawierania przez strony niniejszej umowy do kredytów w złotych. SN wykluczył zastosowanie stawki WIBOR również z uwagi na to, że żadna ze stron nie brała takiego oprocentowania pod uwagę i nie zawarłaby umowy według niego, nawet gdyby oceniała ją za złotową denominowaną do franka szwajcarskiego, ze względu na brak racjonalności.

Podsumowując, przedmiotowy wyrok SN z pewnością będzie miał istotny wpływ na wynik toczących się spraw dotyczących kredytów denominowanych. Można dojść do wniosku, że SN wydając przedmiotowe orzeczenie w pewien sposób postawił znak równości pomiędzy umowami o kredyt indeksowany a umowami o kredyt denominowany, które jak wynika ze stanowiska SN, obie mogą dalej występować w porządku prawnym jako ważne, po wyeliminowaniu z nich niedozwolonych postanowień umownych.

Pełna treść orzeczenia dostępna jest pod adresem:
http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia3/iv%20csk%20309-18-1.pdf?fbclid=IwAR2mhQ3u93TdlZT45ctUd3vCG0jaeCqmEm_Fqf00OdcM9Yx_TikwqQ6PhHU