Niewątpliwie najważniejszą wiadomością dla wszystkich firm jest wydłużenie obecnych systemów wsparcia do 2047 r. Zniesiono też obowiązek uzyskiwania koncesji dla instalacji o mocy od 500 kW do 1 MW. Ale to nie koniec zmian. Mniej korzystne będą zasady rozliczania dodatniego salda. Autor jest adwokatem, partnerem w kancelarii BSJP

Ustawa z 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii i niektórych innych ustaw (dalej: nowelizacja) została opublikowana 15 października w Dzienniku Ustaw pod poz. 1873. Przewiduje ona wiele zmian, m.in. w ustawie z 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 610; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1467; dalej: ustawa OZE), istotnych z punktu widzenia realizacji oraz eksploatacji instalacji OZE, a w szczególności ich uczestnictwa w systemie wsparcia (zwłaszcza w ramach aukcji OZE). Nowe przepisy wejdą w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia (czyli 30 października), jedynie dla niektórych zmian przewidziano dłuższe vacatio legis.
Wystarczy wpis do rejestru
Ułatwienia już za kilka tygodni czekają tych, którzy inwestują w instalacje o mocy od 500 kW do 1 MW. Takie instalacje nie będą musiały uzyskiwać koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej, wydawanej przez prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Dotychczas instalacje OZE o mocy zainstalowanej elektrycznej do 500 kW (tzw. małe instalacje) zwolnione były z obowiązku uzyskiwania koncesji. Zamiast tego podlegają jedynie obowiązkowi wpisu do „Rejestru wytwórców energii w małej instalacji” (MIOZE).
Jednocześnie w ramach nowelizacji zmieniono definicję małej instalacji. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 2 pkt 18 ustawy OZE przez pojęcie „mała instalacja” należy rozumieć „instalację odnawialnego źródła energii o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 50 kW i nie większej niż 1 MW, przyłączoną do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV albo o mocy osiągalnej cieplnej w skojarzeniu większej niż 150 kW i mniejszej niż 3 MW, w której łączna moc zainstalowana elektryczna jest większa niż 50 kW i nie większa niż 1 MW”.
Powyższa zmiana znacząco ułatwi inwestycje w instalacje OZE o mocy nie większej niż 1 MW (zwłaszcza instalacji fotowoltaicznych). Nie będzie trzeba już obawiać się długotrwałych postępowań o wydanie koncesji (niejednokrotnie trwających kilka miesięcy). Instalacje te będą wpisywane przez prezesa URE do rejestru MIOZE. Wpis powinien zgodnie ze znowelizowanymi przepisami nastąpić w terminie 21 dni od dnia wpływu kompletnego wniosku (wcześniej termin ten wynosił 14 dni).
Doprecyzowanie pojęcia mocy
Ustalenie, czy dana instalacja OZE podlega wpisowi do MIOZE, czy obowiązkowi uzyskania koncesji, wymaga precyzyjnego określenia „mocy zainstalowanej elektrycznej” danej instalacji. Pojęcie to nie było dotychczas zdefiniowane w ustawie OZE, a jego znaczenie było wyjaśniane jedynie w drodze niewiążących wytycznych i interpretacji prezesa URE, co w skrajnych przypadkach mogło prowadzić nawet do obchodzenia przepisów (np. poprzez zakup jednostki wytwórczej o większej mocy nominalnej, a następnie czasowe zredukowanie jej mocy w ten sposób, by dana instalacja podlegała wpisowi do MIOZE).
W celu jednoznacznego przesądzenia, czy dana instalacja OZE podlega wpisowi do MIOZE, czy obowiązkowi uzyskania koncesji, nowelizacja definiuje pojęcie mocy zainstalowanej elektrycznej jako „moc znamionową urządzenia służącego do wytwarzania energii elektrycznej (np. generatora, ogniwa fotowoltaicznego lub ogniwa paliwowego), podaną przez producenta na tabliczce znamionowej”.
Przedłużenie czasu wsparcia i większa pewność
Dotychczas ustawa OZE określała, że maksymalny czas trwania systemu wsparcia (w tym w ramach aukcji) zakończyć się musi 30 czerwca 2039 r. W nowelizacji przedłużono ten termin do 30 czerwca 2047 r.
Zmiany dotyczą też określonych w ustawie OZE ram prawnych dla przeprowadzenia aukcji OZE w latach 2022–2027. Zmianie uległa formuła ogłaszania wolumenów aukcyjnych (tj. maksymalnych ilości i wartości energii, która może być sprzedana w ramach aukcji). Dotychczas wolumeny aukcyjne ustalane były corocznie w drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Określanie wolumenów aukcyjnych na dany rok zaledwie z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem mogło utrudniać odpowiednie skoordynowanie działań przez wytwórców energii w instalacjach OZE. Zgodnie z nowelizacją, wolumeny aukcyjne na lata 2022–2027 zostaną określone w jednolitym rozporządzeniu Rady Ministrów. Określenie wolumenów aukcyjnych obowiązujących w poszczególnych latach w taki sposób z pewnością wpłynie pozytywnie na możliwość długofalowego zaplanowania rozwoju instalacji OZE oraz określenia ram finansowych dla poszczególnych projektów.
Należy zwrócić uwagę, że możliwość przeprowadzenia aukcji OZE w latach 2022–2027 (w tym wydania przez Radę Ministrów rozporządzenia w sprawie wolumenów aukcyjnych) uzależniona jest od wydania przez Komisję Europejską pozytywnej decyzji w przedmiocie zgodności aukcji OZE w latach 2022–2027 jako formy pomocy publicznej z rynkiem wewnętrznym.
Nowe zasady rozliczania
Wsparcie aukcyjne dla instalacji OZE o mocy zainstalowanej elektrycznej ponad 500 kW polega na prawie do rozliczania ujemnego salda. Ujemne saldo występuje wówczas, gdy wytwórca w warunkach rynkowych (m.in. w ramach transakcji na Towarowej Giełdzie Energii) dokona sprzedaży energii po cenie niższej niż zadeklarowana w wygranej aukcji OZE. Gdy wytwórca sprzeda energię po cenie wyższej niż zadeklarowana w aukcji, występuje tzw. dodatnie saldo, pomniejszające kwotę ujemnego salda należnego danemu wytwórcy. Dodatnie saldo występuje zatem wówczas, gdy rynkowe ceny energii są wysokie.
Dotychczas dodatnie saldo podlegało rozliczeniu jednokrotnie, na koniec 15-letniego okresu wsparcia aukcyjnego. Nowelizacja przewiduje rozliczanie dodatniego salda w trzyletnich okresach rozliczeniowych, co oznacza, że jeżeli po trzech pełnych latach kalendarzowych sprzedaży energii wytworzonej w danej instalacji OZE saldo będzie dodatnie, to podlega ono zwrotowi do operatora rozliczeń – spółki Zarządca Rozliczeń SA.
Nowe zasady rozliczania mają zastosowanie do pełnych trzyletnich okresów rozliczeniowych rozpoczętych po wejściu w życie nowych zasad. Zakładając 12-miesięczny termin wejścia w życie nowych zasad, obowiązek dla instalacji powstanie najwcześniej w IV kwartale 2025 r., o ile taka instalacja przystąpi do systemu wsparcia w 2022 r., po wejściu w życie nowych zasad.
Nowelizacja przewiduje jednak wyjątki, dla których stosuje się dotychczasowe reguły rozliczenia dodatniego salda, zgodnie z którymi zwrot dodatniego salda następuje w terminie sześciu miesięcy od zakończenia 15-letniego okresu wsparcia. Dotyczy to trzyletniego okresu rozliczeniowego w toku, który nie upłynął przed dniem wejścia w życie nowych zasad rozliczenia salda. Ta sama reguła dotyczy także pierwszego trzyletniego okresu rozliczeniowego dla instalacji, które wygrały aukcję OZE przed wejściem w życie nowych zasad rozliczania salda, ale do tego czasu nie przystąpiły do systemu wsparcia (dla takich instalacji pierwsze rozliczenie na nowych zasadach nastąpi po upływie sześciu lat od dnia wejścia w życie nowych zasad, tj. najwcześniej w IV kwartale 2028 r.).
Ułatwione procedury planistyczne
Nowelizacja przewiduje zmiany dotyczące uchwalania studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Zgodnie z nowelizacją nie jest konieczne uwzględnianie w studium rozmieszczenia instalacji OZE o mocy zainstalowanej elektrycznej do 500 kW (dotychczas wartością graniczną było 100 kW).
Ponadto zgodnie z nowelizacją w studium nie jest konieczne ustalanie rozmieszczenia wolnostojących urządzeń fotowoltaicznych o mocy zainstalowanej elektrycznej do 1 MW, zlokalizowanych na gruntach stanowiących użytki rolne klas V, VI, VIz oraz na nieużytkach, jak również rozmieszczenia urządzeń fotowoltaicznych innych niż wolnostojące (np. fotowoltaika zintegrowana z budynkami – BIPV).
Dostosowanie harmonogramów przyłączenia
Nowelizacja jednoznacznie przesądza, że w następstwie wygranej aukcji można żądać od operatora sieci dystrybucyjnej lub przesyłowej nie tylko zmiany daty pierwszego wprowadzenia energii do sieci, lecz także odpowiedniego dostosowania harmonogramu prac przyłączeniowych, przewidzianego w umowie przyłączeniowej.
Ta zamiana ma uzupełnić lukę, jaką zawierała dotychczas ustawa OZE. Z jednej strony przewidywała bowiem prawo do aktualizacji umów przyłączeniowych, zawartych z operatorami sieci dla instalacji OZE, które wygrały aukcję. Możliwe było mianowicie dostosowanie w umowie daty pierwszego wprowadzenia energii do sieci do terminu realizacji zobowiązań aukcyjnych przewidzianego w ustawie OZE. Jednak z drugiej strony w przepisach ustawy nie było podstawy prawnej, która obligowałaby operatorów do odpowiedniego dostosowania harmonogramów prac przyłączeniowych w następstwie wygranej aukcji. W skrajnych przypadkach mogło to uniemożliwiać dokonanie przyłączenia danej instalacji do sieci, w przypadku gdyby operator owej sieci, nie dokonawszy odpowiedniego dostosowania harmonogramów prac przyłączeniowych po wygranej aukcji, następnie odmawiał dokonania przyłączenia, powołując się na fakt niewykonania przez wytwórcę prac przyłączeniowych w terminie wskazanym w harmonogramie.
Przywileje dla spółek Skarbu Państwa
Nowelizacja umożliwia spółkom Skarbu Państwa, prowadzącym działalność w sektorze energii elektrycznej, ropy naftowej oraz paliw gazowych, obejmowanie w dzierżawę nieruchomości rolnych wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa w sposób niekonkurencyjny (tj. z pominięciem procedury przetargowej), o ile jest to konieczne w celu budowy, modernizacji lub rozbudowy instalacji związanych z wytwarzaniem energii elektrycznej. Przypomnijmy, że co do zasady nieruchomości rolne wchodzące w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa mogą być oddawane w dzierżawę przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR), w trybie przetargu ofert pisemnych lub przetargu ustnego. Powyższe rozwiązanie z jednej strony znacząco ułatwia spółkom Skarbu Państwa prowadzenie działalności w zakresie rozwoju instalacji OZE (zwłaszcza że przesłanka zastosowania trybu bezprzetargowego ma charakter ogólny), a z drugiej strony może oznaczać, z uwagi na ograniczoną zdolność przyłączeniową sieci, utrudnienia dla podmiotów prywatnych, którzy na tym samym terenie chcą uzyskać warunki przyłączenia do sieci.
Podsumowanie
Nowelizacja ustawy OZE stanowi realizację planów przedłużenia obowiązywania systemów wsparcia dla instalacji OZE, w tym w szczególności wsparcia aukcyjnego. Zapowiedź przeprowadzenia aukcji OZE w latach 2022–2027 (jakkolwiek jej realizacja uzależniona jest od decyzji Komisji Europejskiej) ma istotne znaczenie z punktu widzenia zwiększania udziału energii z instalacji OZE w krajowym zużyciu energii brutto. Zawarte w nowelizacji rozwiązania przewidziane są dla małych instalacji OZE (głównie fotowoltaicznych). Zwłaszcza rozszerzenie zastosowania rejestru MIOZE oznacza istotne uproszczenie oraz przyspieszenie procesu realizacji tych instalacji dzięki uproszczeniu procedur administracyjnych. Z innej strony zmiana sposobów rozliczania dodatniego salda może wpłynąć negatywnie na aspekt finansowy realizacji instalacji OZE uczestniczących w aukcyjnym systemie wsparcia. Dotychczasowe rozwiązanie, umożliwiające rozliczenie dodatniego salda dopiero po upływie pełnego 15-letniego okresu wsparcia, znalazło odzwierciedlenie w harmonogramach finansowych wielu instalacji OZE. Wprowadzony nowelizacją mechanizm, zakładający rozliczanie dodatniego salda w trzyletnich okresach rozliczeniowych, może w istotny sposób wpłynąć na możliwość wypełnienia przez wytwórców ich zobowiązań finansowych.
Dlaczego skrócono okres rozliczeniowy
Z uzasadnienia do projektu wynika, że skracając okres rozliczenia, ustawodawca chciał zapobiegać ewentualnym nadużyciom. „W związku z długim okresem wsparcia (15 lat) oraz cyklem życia przedsiębiorstw możliwość rozliczania dodatniego salda do końca okresu wsparcia rodzi ryzyko, że saldo to nie zostanie zwrócone, np. w przypadku gdy na koniec okresu wsparcia beneficjent wsparcia ogłosi upadłość i zostanie zlikwidowany” – czytamy w uzasadnieniu. Jak dodano, taka sytuacja stałaby w sprzeczności z ideą całego systemu wsparcia, który od początku swojego istnienia opierał się na zasadach kontraktu różnicowego. A więc skoro w okresach chudych przedsiębiorca dostaje wparcie, to musi się liczyć z tym, że w okresach tłustych musi ewentualną nadwyżkę zwrócić.