Od 1 lipca 2022 r. weszły w życie zmiany, które przede wszystkim wyjaśniają wątpliwości dotyczące przedsiębiorców. Wpłyną one jednak także na sytuację m.in. prokurentów, twórców i artystów.

rozwiń ›
Polski Ład 2.0, tj. ustawa z 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1265), doprecyzował zasady dotyczące obliczania składki zdrowotnej przede wszystkim dla osób prowadzących pozarolniczą działalność. Problemy wywoływało np. obowiązujące od 1 stycznia 2022 r. obliczanie miesięcznej podstawy wymiaru składki zdrowotnej oraz wyodrębnionej rocznej podstawy. Zasady ich obliczania oraz podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu wynikają z ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej: ustawa). Zgodnie z art. 81 ust. 2 ustawy (dotyczącym przedsiębiorców stosujących zasady ogólne opodatkowania) oraz art. 81 ust. 2e (dotyczącym przedsiębiorców opłacających zryczałtowany podatek) roczną podstawę wymiaru składki ustala się odpowiednio na podstawie albo dochodu za dany rok kalendarzowy, albo osiągniętych w tym okresie przychodów. Od 1 lipca 2022 r. w ustawie dodano nowe przepisy: art. 81 ust. 2ba, 2ca, 2ea, 2fa i 2ga. Wprowadzają one zasadę, zgodnie z którą przy obliczaniu rocznego przychodu lub dochodu, przyjmowanych do ustalenia rocznej podstawy wymiaru składki dla poszczególnych grup przedsiębiorców, nie uwzględnia się miesięcy, w których dany przedsiębiorca był zwolniony z obowiązku opłacania składki zdrowotnej, o którym mowa w art. 82 ust. 8-9b.
Chodzi o osoby prowadzące działalność, które należą do grup szczególnie chronionych i uzyskujących niskie przychody, co skłoniło ustawodawcę do zwolnienia ich z obowiązku opłacania składki zdrowotnej z prowadzonej firmy. Zgodnie z art. 82 ust. 8‒9b chodzi o osoby:
  • prowadzące pozarolniczą działalność i ich współpracowników lub korzystające z ulgi na start, których świadczenie emerytalne lub rentowe nie przekracza miesięcznie kwoty minimalnego wynagrodzenia, a jednocześnie:
‒ uzyskują dodatkowe przychody z tytułu działalności w wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 50 proc. kwoty najniższej emerytury lub
‒ opłacają podatek dochodowy w formie karty podatkowej;
  • prowadzące pozarolniczą działalność i ich współpracowników lub korzystające z ulgi na start, które są zaliczane do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności, a jednocześnie:
‒ uzyskują przychody z tego tytułu w wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 50 proc. kwoty najniższej emerytury lub
‒ opłacają podatek dochodowy w formie karty podatkowej;
  • pobierające zasiłek macierzyński w wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty świadczenia rodzicielskiego (1000 zł);
  • prowadzące pozarolniczą działalność i ich współpracowników lub korzystające z ulgi na start;
  • prowadzące pozarolniczą działalność i ich współpracowników lub korzystające z ulgi na start, pozostające w stosunku pracy, z którego podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne nie przekracza minimalnego wynagrodzenia, jeśli jednocześnie:
‒ uzyskują dodatkowe przychody z prowadzonej działalności w wysokości nie wyższej niż 50 proc. minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w 1 stycznia danego roku oraz
‒ opłacają od tych przychodów podatek dochodowy w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych zgodnie z przepisami ustawy z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1993; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1301).

Prokurenci i inni powołani

Polski Ład objął od 1 stycznia 2022 r. obowiązkiem ubezpieczenia społecznego także osoby powołane do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania (art. 66 ust. 1 pkt 35a ustawy). Takie brzmienie przepisu wywołało wiele wątpliwości. Ostatecznie po wyjaśnieniach Ministerstwa Zdrowia uznano, że obejmuje on swoim zakresem także prokurentów, co dla wielu ekspertów było najbardziej kontrowersyjne. Od 1 lipca zmieniono redakcję problematycznego przepisu i wskazano w nim wprost, że obejmuje on „osoby powołane do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania oraz prokurentów”, które z tego tytułu pobierają wynagrodzenie podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym niezależnie od kwalifikacji do źródła przychodu w rozumieniu ustawy o PIT. Ponadto osoby uzyskujące przychody, o których mowa w art. 13 pkt 5 lub 6 ustawy o PIT (rodzaje dochodów z działalności wykonywanej osobiście), które rocznie nie przekraczają 6000 zł, nie są objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego. Oznacza to, że dopiero od momentu, gdy osoba ta przekroczy w danym roku kwotę 6000 zł dochodu, zacznie podlegać ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Obliczanie rocznej podstawy wymiaru

Przypomnijmy, że w przypadku osób rozliczających się podatkowo na zasadach ogólnych składka obliczana jest od dochodu w danym miesiącu, z tym zastrzeżeniem, że ustalana jest także minimalna podstawa roczna składki. Zgodnie z art. 82 ust. 2b ustawy, obowiązującym od 1 lipca 2022 r., w przypadku gdy podstawa wymiaru składki zdrowotnej jest niższa od kwoty stanowiącej iloczyn liczby miesięcy podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu w roku kalendarzowym, za który ustalany był dochód, i minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu roku składkowego, podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne za ten rok składkowy stanowi ta kwota. Zmiana polega na zastąpieniu odniesienia do roku składkowego, który obejmuje okres od lutego do stycznia następnego roku, na odniesienie do roku kalendarzowego. Nowe brzmienie przepisu usuwa pojawiające się w związku z tym wątpliwości i rozbieżności.

Twórcy i artyści

Dotychczas twórcy i artyści opłacali składkę zdrowotną zgodnie z zasadami określonymi w art. 81 ust. 2za ustawy. Zgodnie jego poprzednim brzmieniem podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pozostałych osób prowadzących działalność pozarolniczą wymienionych w art. 8 ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych innych niż przedsiębiorcy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115), a więc np. twórców i artystów, stanowi kwota przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku. Składka w nowej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku kalendarzowego.
Od 1 lipca 2022 r. niektórzy twórcy i artyści zostali objęci odrębnym uregulowaniem, tj. nowo dodanym art. 81 ust. 2zaa ustawy. Zgodnie z nim do twórców i artystów, którzy jednocześnie prowadzą inną działalność pozarolniczą wymienioną w art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznej, z której opłacają podatek dochodowy z działalności gospodarczej na zasadach określonych w art. 27 (skala podatkowa), art. 30c (podatek liniowy) lub art. 30ca (podatek od dochodu z kwalifikowanych praw własności intelektualnej - IP Box) ustawy o PIT lub na zasadach określonych w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, stosuje się przepisy art. 81 ust. 2 lub 2e, a więc zasady przewidziane dla przedsiębiorców. Jednocześnie jednak grupa ta może sumować otrzymywane dochody w celu obliczenia wysokości składki zdrowotnej, a więc będą miały tu zastosowanie art. 82 ust. 2a i 2b ustawy.
Trzeba jednak podkreślić, że twórca lub artysta, który prowadzi wyłącznie działalność twórczą lub artystyczną i nie prowadzi oprócz niej innej działalności gospodarczej, nadal będzie opłacał składkę zdrowotną od przeciętnego wynagrodzenia.

Zbieg tytułów

Od 1 lipca dokonano także zmian w zakresie katalogu rodzajów działalności gospodarczej, które podlegają składce zdrowotnej w przypadku zbiegu tytułów. Jak wynika z uzasadnienia do Polskiego Ładu 2.0, projektodawcy chcieli doprecyzować zasady podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, osiągających przychody, które dla celów podatkowych nie są traktowane jako przychody z działalności gospodarczej, tj. osób, u których składka odprowadzana jest od zryczałtowanej kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku. Z tego katalogu twórcy ustawy postanowili wyłączyć działalność gospodarczą prowadzoną w formie spółki cywilnej i spółki partnerskiej.
Zgodnie zatem z nowym brzmieniem art. 82 ust. 5 ustawy za rodzaj takiej działalności pozwalającej na opłacanie składki od zryczałtowanej kwoty uznaje się:
  • działalność gospodarczą prowadzoną w formie jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
  • działalność gospodarczą prowadzoną w formie spółki jawnej, będącej podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych,
  • działalność gospodarczą prowadzoną w formie spółki komandytowej,
  • działalność gospodarczą prowadzoną w formie spółki komandytowo-akcyjnej przez komplementariusza,
  • działalność gospodarczą prowadzoną w formie prostej spółki akcyjnej przez akcjonariusza wnoszącego do spółki wkład, którego przedmiotem jest świadczenie pracy lub usług,
  • wykonywanie działalności przez osoby, o których mowa w art. 81 ust. 2za (pozostałe osoby prowadzące działalność określoną w art. 8 ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - z wyłączeniem przedsiębiorców).

Składka za osoby współpracujące

Dotychczas za osoby współpracujące z przedsiębiorcą należało opłacić składkę zdrowotną w wysokości 100 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, podczas gdy sam przedsiębiorca opłaca ją od osiąganego dochodu lub przychodu. Zgodnie z nowym art. 81 ust. 2ya ustawy podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób współpracujących z osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą oraz osobami korzystającymi z ulgi na start wynosi 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku. Składka w nowej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku kalendarzowego.

Termin złożenia korekty

Zgodnie z obowiązującym do 1 lipca 2022 r. brzmieniem art. 81 ust. 2y ustawy korekta podstawy wymiaru składek i należnej składki na ubezpieczenie zdrowotne, wykazywanych w dokumentach rozliczeniowych za ubezpieczonych, za poszczególne miesiące danego roku kalendarzowego może być składana do ZUS nie później niż do końca drugiego miesiąca, licząc od upływu terminu do złożenia zeznania podatkowego za ten rok kalendarzowy. Jak wskazują autorzy ustawy, oznacza to, że zwrot nadpłaty składek na ubezpieczenie zdrowotne, który wynika z rozliczenia rocznego, może być dokonany po upływie terminu na złożenie korekt dokumentów rozliczeniowych. Od lipca 2022 r. wspomniany art. 81 ust. 2y wskazuje, że korekta ta może być składana do dnia przekazania wniosku o zwrot nadpłaty, a w przypadku jego nieprzekazania ‒ nie później niż do końca drugiego miesiąca po upływie terminu do złożenia zeznania podatkowego. Dzięki tej zmianie zwroty nadpłaty mogą być dokonywane szybciej - w zasadzie bezpośrednio po złożeniu wniosku. ©℗
Osoby niepełnosprawne
Doprecyzowano też przepisy dotyczące wysokości składki zdrowotnej osób prowadzących pozarolniczą działalność i ich współpracowników lub korzystających z ulgi na start zaliczonych do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 82 ust. 10 ustawy, w przypadku gdy taka osoba jest objęta jedynie tytułem do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego, uzyskuje przychód rozliczany na zasadach określonych w art. 27 ustawy o PIT (rozliczenie wg skali podatkowej):
1) miesięczna składka na ubezpieczenie zdrowotne jest opłacana w wysokości nieprzekraczającej kwoty zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych należnej za miesiąc, za który opłacana jest składka, począwszy od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym ubezpieczony został zaliczony do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności;
2) roczna składka na ubezpieczenie zdrowotne jest opłacana w wysokości nieprzekraczającej kwoty należnego podatku dochodowego od osób fizycznych za dany rok kalendarzowy, jeżeli ubezpieczony był w tym okresie zaliczony do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności przez co najmniej jeden miesiąc.

Renta rodzinna

Ustawa przyznaje prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych nie tylko osobom objętym ubezpieczeniem zdrowotnym, lecz także niektórym innym grupom, np. uchodźcom. Od 1 lipca 2022 r. prawo do świadczeń zyskały także osoby pobierające rentę rodzinną, jeżeli mają miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Chodzi tu więc najczęściej o dzieci, które mieszkają w innym kraju unijnym, ale pobierają rentę rodzinną po zmarłym rodzicu ubezpieczonym wcześniej w Polsce. Po zmianach dzieci pobierające rentę rodzinną nieobjęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego będą miały prawo do świadczeń. ©℗
Czytaj też: Jak przygotować się do zmian od 1 lipca 2022 r. Podatki. Wynagrodzenia
Podstawa prawna
• art. 66 ust. 1 pkt 35a, art. 81‒82 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1265)