Są one finansowane ze środków pracodawcy lub zleceniodawcy. Nie każda jednak umowa o pracę albo zlecenie oznacza obowiązek ich odprowadzania. Przepisy bowiem przewidują wiele wyjątków.

Składki na Fundusz Pracy opłacają pracodawcy oraz inne jednostki organizacyjne, m.in. za osoby:
  • pozostające w stosunku pracy lub stosunku służbowym,
  • wykonujące pracę nakładczą,
  • wykonujące umowy agencyjne lub umowy zlecenia albo inne umowy oświadczenie usług, do których zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz osoby współpracujące z tymi osobami.
Składki te w wysokości 2,45 proc. oblicza się od kwot stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (bez stosowania ograniczenia w postaci 30-krotności prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia) wynoszących w przeliczeniu na okres miesiąca co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę – obecnie 2800 zł. Co istotne, opłaca się je tylko w przypadku ubezpieczeń o charakterze obowiązkowym z danego tytułu. Jeśli więc np. zleceniobiorca podlega ubezpieczeniom emerytalno-rentowym dobrowolnie, nie opłaca się za niego składek na powyższy fundusz.
Jeżeli ubezpieczony podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i ubezpieczeniom rentowym z więcej niż jednego tytułu, to obowiązek opłacania składek na Fundusz Pracy powstaje, gdy łączna kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek na wymienione ubezpieczenia z tych tytułów wyniesie co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę. W wymienionych sytuacjach ubezpieczony składa stosowne oświadczenie każdemu pracodawcy. [przykład 1]
W przypadku osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyjnej albo innej umowy o świadczenie usług składkę na Fundusz Pracy opłacają wyłącznie płatnicy posiadający status pracodawcy lub płatnicy będący jednostkami organizacyjnymi. Tym samym zleceniodawcy będący osobami fizycznymi, jeśli nie zatrudniają ani jednego pracownika, nie są zobowiązani do opłacania składek na Fundusz Pracy za osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych. Wynika to z definicji „pracodawcy”, którym jest jednostka organizacyjna, chociażby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudnia co najmniej jednego pracownika. [przykład 2]
O obowiązku opłacania składki na FP decyduje wysokość osiągniętego w danym miesiącu przychodu podlegającego oskładkowaniu, przy czym w niektórych przypadkach trzeba dokonać tzw. przeliczenia podstawy wymiaru składek na okres miesiąca. Obowiązek ten dotyczy tych przypadków, w których podstawa (przychód) za dany miesiąc jest niższa od minimalnego wynagrodzenia z powodu, tj.:
  • trwającego przez niepełny miesiąc zatrudnienia (np. z powodu rozpoczęcia lub zakończenia zatrudnienia w trakcie miesiąca),
  • wykonywania pracy przez niepełny miesiąc z powodu pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy z tytułu choroby albo pobierania zasiłku chorobowego,
  • korzystania z urlopu bezpłatnego przez część miesiąca,
  • innej nieobecności w pracy powodującej zmniejszenie należnego wynagrodzenia za pracę.
W takich przypadkach przeliczenie polega na ustaleniu, jaka byłaby podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, gdyby praca wykonywana była przez pełny miesiąc. W razie ustalenia, że podstawa ta osiągnęłaby co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę, składka na Fundusz Pracy jest należna. Tak jest w przypadku pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy. Oni mają zagwarantowane wynagrodzenie przynajmniej na poziomie tego minimalnego.
Natomiast przeliczenia na okres pełnego miesiąca nie dokonuje się w odniesieniu do pracowników zatrudnionych na część etatu, gdy przychód danej osoby, stanowiący postawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, jest niższy niż minimalne wynagrodzenie.
Przeliczenie podstawy wymiaru składek na okres miesiąca przeprowadza się wyłącznie w celu ustalenia obowiązku opłacenia składki na FP za dany miesiąc, ale faktycznie nalicza się ją od rzeczywistego przychodu. [przykład 3]
Nie za wszystkich trzeba płacić
Zatrudnianie nie wszystkich pracowników powoduje konieczność naliczenia składki na FP. Zwolnienie ze składek przysługuje za osoby, które osiągnęły wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn. Jeśli osiągnięcie powyższego wieku następuje w trakcie miesiąca kalendarzowego, zwolnienie z obowiązku opłacania składek na FP następuje dopiero od następnego miesiąca. Jedynie w przypadku pracowników, którzy kończą 55 lub 60 lat pierwszego dnia danego miesiąca, zwolnienie przysługuje już od tego miesiąca.
Podobnie będzie w przypadku pracowników powracających z urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego lub urlopu wychowawczego. Składek na Fundusz Pracy za zatrudnionych pracowników powracających z powyższych urlopów nie opłacają pracodawcy oraz inne jednostki organizacyjne w ciągu 36 miesięcy, począwszy od pierwszego miesiąca po powrocie pracownika z danego rodzaju urlopu związanego z rodzicielstwem. Przy czym okres 36 miesięcy zwolnienia należy liczyć od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zakończenie urlopu, nawet jeśli pracownik od razu faktycznie nie podjął pracy, lecz skorzystał np. z urlopu wypoczynkowego, zwolnienia lekarskiego czy opieki nad dzieckiem.
Zwolnienie z obowiązku opłacania składek na FP należy odnosić do kwot stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wypłaconych (postawionych do dyspozycji pracownika) w okresie przysługującego zwolnienia. To oznacza, że bez znaczenia jest, za jaki okres wynagrodzenia przysługują. [przykład 4]
W przypadku pracownika, który po urlopie macierzyńskim (lub urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego) korzysta z następujących bezpośrednio po sobie urlopów: rodzicielskiego lub wychowawczego, wówczas 36-miesięczny okres zwolnienia z obowiązku opłacania składek na FP należy liczyć od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zakończenie ostatniego z tych urlopów. Tym samym gdy pracownik łączy korzystanie z urlopu rodzicielskiego czy urlopu wychowawczego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, omawiane zwolnienie nie przysługuje w okresie uzyskiwania przychodów z etatu łączonego z danym urlopem.
Składek na FP nie opłaca się także za pracowników, którzy ukończyli 50. rok życia i w okresie 30 dni przed zatrudnieniem byli zarejestrowani jako bezrobotni. Zwolnienie przysługuje przez 12 miesięcy, począwszy od pierwszego miesiąca po zawarciu umowy o pracę.
Powyższe zwolnienie przysługuje, jeżeli zostaną spełnione łącznie następujące warunki:
  • w dniu nawiązania stosunku pracy zatrudniana osoba ma skończone 50 lat, a więc jej 50. urodziny przypadają najpóźniej w dniu nawiązania stosunku pracy;
  • zatrudniana osoba pozostawała w ewidencji bezrobotnych powiatowego urzędu pracy przez co najmniej 30 dni liczonych wstecz od dnia poprzedzającego dzień nawiązania stosunku pracy.
12-miesięczny okres zwolnienia liczy się od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym została zawarta umowa o pracę.
Nie odprowadza się też składek na FP za pracowników, którzy nie ukończyli 30. roku życia na dzień nawiązania stosunku pracy, a zostali skierowani do pracy przez powiatowe urzędy pracy. W tym przypadku zwolnienie przysługuje przez 12 miesięcy, począwszy od pierwszego miesiąca po zawarciu umowy o pracę.
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
Składki na FGŚP są opłacane za pracowników, lecz w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. A ta za pracownika uważa osobę fizyczną, która zgodnie z przepisami polskiego prawa:
  • pozostaje w stosunku pracy;
  • jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę nakładczą;
  • wykonuje pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy o umowie zleceniu;
– jeżeli z tego tytułu podlega obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczeń rentowych.
Płatnikami składek na FGŚP są wyłącznie pracodawcy, którymi są przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą wyłącznie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (a także na terytorium UE – w odniesieniu do działalności prowadzonej w RP), jeśli jednocześnie zatrudniają zgodnie z przepisami polskiego prawa co najmniej jedną osobę fizyczną w związku z prowadzoną na terytorium Polski działalnością gospodarczą lub działalnością przedstawicielstwa.
Z kolei przedsiębiorcami są przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów prawa przedsiębiorców, a więc osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonujące działalność gospodarczą (w tym spółki cywilne). [przykład 5]

przykład 1

Dodatkowa umowa
Pracownik zatrudniony w 2021 r. na podstawie umowy o pracę w wymiarze 1/2 etatu zawarł dodatkowo umowę zlecenia z innym podmiotem niż własny pracodawca, której nie wykonuje na rzecz własnego pracodawcy. Przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu umowy o pracę to 1500 zł, natomiast z tytułu wykonywania umowy zlecenia to 2000 zł. Zarówno z tytułu umowy o pracę, jak i z umowy zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dla tej osoby obowiązkowe. Suma przychodów jest wyższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, dlatego składkę na FP za tego ubezpieczonego powinien opłacić zarówno pracodawca, jak i zleceniodawca. Ubezpieczony powinien poinformować obu płatników składek o łącznym przychodzie wyższym od minimalnego wynagrodzenia.

przykład 2

Tylko zleceniobiorcy
Spółka jawna zatrudnia pięć osób, wszystkie na podstawie umowy zlecenia. Spółka nie zatrudnia ani jednego pracownika. Z tytułu zawartych umów wszyscy zleceniobiorcy polegają obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i ubezpieczeniom rentowym, a ich podstawa wymiaru składek jest wyższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia. W związku z powyższym spółka jest zobowiązana opłacać składki na FP za zleceniobiorców.

przykład 3

Ważna premia
Pracownik zatrudniony na 1/2 etatu zarabia miesięcznie 2000 zł, czyli mniej niż minimalne wynagrodzenie za pracę. Pracodawca nie ma obowiązku odprowadzania za niego składki na FP. Jednak w marcu pracownik uzyskał roczną premię w wysokości 1200 zł. Łączny przychód za marzec wyniósł 3200 zł, a więc przekroczył kwotę minimalnej płacy. Za marzec pracodawca musi zapłacić za tego pracownika składkę na FP.

przykład 4

Zakończenie urlopu rodzicielskiego
Pracownica zakończyła urlop rodzicielski 17 marca 2021 r. Wynagrodzenie za przepracowaną część marca otrzyma 9 kwietnia. Zwolnienie z obowiązku opłacania za nią składek na FP przysługuje w okresie od kwietnia 2021 r. do końca marca 2024 r. i ma zastosowanie już do wynagrodzenia za marzec wypłaconego w kwietniu.

przykład 5

Tylko przedsiębiorcy
Pani Karolina zatrudnia opiekunkę do swojego trzyletniego dziecka na umowę zlecenia, z tytułu której podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Nie opłaca za nią składki na FGŚP, ponieważ nie jest przedsiębiorcą.
Składki na FGŚP w wysokości 0,1 proc. oblicza się od wypłat stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – bez stosowania ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek emerytalnej i rentowej – wyłącznie za okres trwania obowiązkowych ubezpieczeń. Składki opłaca się również za pracujących członków rodziny pracodawcy (spokrewnionych, spowinowaconych). Dotyczy to także osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy, które w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych objęte są obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych jako osoby współpracujące z osobą prowadzącą działalność.
W przypadku składek na FGŚP stosuje się te same wyłączenia co przy składkach na FP.
Podstawa prawna
•art. 104, art. 104a–104c, art. 107 ust. 1 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1409; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2400)
•art. 9–10 ustawy z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 7)