Bariery w procesie komercjalizacji innowacyjnych technologii

Wiedza naukowa będąca rezultatem prowadzonej działalności, o charakterze naukowym i badawczym w zdecydowanym stopniu powinna odpowiadać na zapotrzebowanie, problemy i wymogi zgłaszane przez gospodarkę.

Wdrażanie innowacyjnych technologii, opartych o własność intelektualną jest jednym z najistotniejszych elementów warunkujących dynamiczny rozwój nowoczesnego państwa. W celu wdrożenia technologii do gospodarki, polski ustawodawca wprowadził do porządku prawnego pojęcie komercjalizacji, nazywanej szerzej również na gruncie prawa europejskiego transferem wiedzy. Podstawą procesu komercjalizacji jest transfer, wdrożenie własności intelektualnej oraz jej praktyczne wykorzystanie w obrocie gospodarczym. Komercjalizacja na gruncie przepisów Ustawy Prawo o Szkolnictwie Wyższym i Nauce może przybrać dwie formy - komercjalizacji pośredniej i komercjalizacji bezpośredniej. Poprzez komercjalizację pośrednią rozumie się obejmowanie lub nabywanie udziałów lub akcji w spółkach lub obejmowanie warrantów subskrypcyjnych uprawniających do zapisu lub objęcia akcji w spółkach, w celu wdrożenia lub przygotowania do wdrożenia wyników działalności naukowej lub know-how związanego z tymi wynikami. W powszechnym znaczeniu przyjmuje się, iż powoływanie nowych organizacji w formie startupu (z reguły spółki z o.o. lub prostej spółki akcyjnej) wywodzących się z instytucji naukowych, przyjmuje formę komercjalizacji pośredniej. Z kolei komercjalizacja bezpośrednia oznacza sprzedaż wyników działalności naukowej lub know-how związanego z tymi wynikami albo oddawanie do używania tych wyników lub know-how, w szczególności na podstawie umowy licencyjnej, najmu oraz dzierżawy. Aby dokonać skutecznej komercjalizacji co oznacza sprzedaż, wprowadzenie do obrotu na zasadach rynkowych własności intelektualnej nie obarczonej wadami m.in. o charakterze prawnym i ekonomicznym należy na jak najwcześniejszym etapie procesu dokonać identyfikacji barier we wdrożeniu technologii. Tym samym brak zachowania dostatecznej staranności oraz identyfikacji ryzyk na wczesnym etapie procesu może skutkować opóźnieniem we wdrożeniu (przyczyniając się do obniżenia potencjału komercjalizacyjnego albo wartości ekonomicznej własności intelektualnej), a w skrajnych przypadkach skutkować brakiem komercjalizacji. Bariery we wdrożeniu własności intelektualnej mogą dotykać obszaru prawnego, ekonomicznego, a także technologicznego. A zatem w tym przypadku należy sięgnąć szerzej nie koncentrując się wyłącznie na jurystycznej warstwie zagadnienia. Odnosząc się do barier prawnych jednym z najistotniejszych elementów procesu komercjalizacji jest ustalenie praw zawartych w komercjalizowanej technologii oraz identyfikacja ryzyk związanych z obrotem własnością intelektualną. Następnie jako jeden z podstawowych błędów powielanych na wczesnym etapie procesu komercjalizacji jest brak zabezpieczenia własności intelektualnej stanowiącej przedmiot komercjalizacji, istnienie wad prawnych uniemożliwiających komercjalizację, barierę wspólności praw, bariery związane z wnoszeniem aportem własności intelektualnej do spółki, braku zdolności aportowej własności intelektualnej (szczególnie istotne przy powoływaniu startupu technologicznego), nienależyta staranność przy zawieraniu umów o zachowaniu poufności z partnerami i podmiotami współpracującymi, czy też ujawnienie danych powiązanych z daną własnością intelektualną, które stanowią naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa. Kolejnym jest obszar ryzyk powiązanych ze sferą ekonomiczną wdrożenia, do których można zaliczyć problemy związane ze sposobem wyceny własności intelektualnej, warunkującej pozyskanie inwestora w przypadku startupu technologicznego, opóźniając proces komercjalizacji albo zamykając okno transferowe dla danej technologii, czy też określenie wartości opłat licencyjnych. Dalej to szereg wyzwań w zakresie określenia biznesowego modelu komercjalizacji, a także w przypadku instytucji naukowych korzystających ze środków publicznych to również prawidłowa identyfikacja źródeł finansowania oraz kosztów poniesionych na opracowanie własności intelektualnej oraz wykorzystanie publicznej infrastruktury badawczej na cele biznesowe związane z wdrożeniem. Bardzo istotnym jest także mapowanie ryzyk o charakterze technologicznym powiązanym sensu stricte z daną własnością intelektualną. Zdefiniowanie gotowości technologii do wdrożenia tzw. TRL (technology readiness level ang. – poziom gotowości technologicznej) najistotniejsze z punku widzenia partnera biznesowego zainteresowanego wdrożeniem innowacji, oparte jest wyłącznie o aspekty techniczne, pomijając inne uwarunkowania i koncentrujące się wyłącznie na ocenie technologii i jej gotowości. Jest to krytyczna bariera we wdrożeniu, bowiem brak zakładanych wyników i osiągnięcia oczekiwanego TRL względem danej technologii, będzie skutkowało uniemożliwieniem komercjalizacji własności intelektualnej nie gotowej na obrót rynkowy. Aby dokonać efektywnej tj. przynoszącej wymierne korzyści finansowe komercjalizacji należy na początkowym etapie zweryfikować ryzyka w obszarze prawnym, ekonomicznym i technologicznym, a także określić bardzo precyzyjnie strategię komercjalizacji dla danej technologii. Równie ważne jest opracowywanie technologii, która po osiągnięciu wymaganej gotowości technologicznej oraz osiągnięciu wysokiego potencjału komercjalizacyjnego co najmniej wypełni lukę technologiczną, a nawet wyprzedzi zapotrzebowanie przemysłu na daną innowacje. Stąd też, aby własność intelektualna, stała się technologią o charakterze innowacyjnym i przełomowym należy już na etapie doboru prac badawczych weryfikować potencjał komercjalizacyjny oraz identyfikować wszystkie bariery w jej wdrożeniu.

_____________________________________________________________

dr Agnieszka Jasińska-Kołodziej

Ekspert w zakresie komercjalizacji, zarządzania i strategii własności intelektualnej, pozyskiwania finansowania dla spółek z portfelem usług i produktów technologicznych, prawa autorskiego, prawa handlowego i prawa pracy oraz komercjalizacji wyrobów medycznych.

Jest członkiem międzynarodowych grup roboczych dedykowanych waloryzacji wiedzy oraz zarządzaniu własnością intelektualną. Współautor Regulaminu zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz prawami własności przemysłowej wraz z zasadami komercjalizacji w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz, kompleksowej regulacji dedykowanej do komercjalizacji i zarządzania IP. Autor i współautor publikacji poświęconych komercjalizacji za pomocą powoływania spółek kapitałowych.