Zwolnienie z pracy jest jednym z najbardziej stresujących i nieprzyjemnych doświadczeń, jakie mogą spotkać pracownika. Niektóre osoby mają jednak szczególną ochronę przed zwolnieniem, która wynika z przepisów Kodeksu pracy. Kogo nie można zwolnić z pracy i w jakich sytuacjach? Jakie są podstawy prawne i uzasadnienia takiej ochrony?
- Kobiety w ciąży i pracujący rodzice
- Osoby w wieku przedemerytalnym
- Działacze związkowi
- Pracownicy na zwolnieniu lekarskim
- Pracownicy przebywający na urlopach wypoczynkowych
Zwolnienie z pracy jest sytuacją, której każdy pracownik chciałby uniknąć. Niektóre grupy pracowników mają jednak szczególną ochronę przed zwolnieniem, która wynika z przepisów Kodeksu pracy. Są to m.in. pracownicy-rodzice, osoby zbliżające się do wieku emerytalnego i działacze związkowi. Ochrona ta ma na celu zapobieganie dyskryminacji, zapewnienie stabilności zatrudnienia i dochodu oraz umożliwienie godzenia życia zawodowego i rodzinnego. Ochrona ta jest także wyrazem realizacji konstytucyjnych praw i wolności pracowników.
Pracownicy chronieni przed zwolnieniem z pracy [stan na: 2023 r.]:
- kobiety w ciąży
- kobiety na urlopie macierzyńskim
- mężczyźni na urlopie ojcowskim
- pracownicy na urlopie rodzicielskim i wychowawczym
- pracownicy przed emeryturą
- działacze związkowi
- pracownicy przebywający na zwolnieniu lekarskim (L4)
- pracownicy przebywający na urlopie wypoczynkowym.
Poniżej szczegółowo omawiamy każdą z wyżej wymienionych grup pracowników.
Kobiety w ciąży i pracujący rodzice
Pracownicy-rodzice to jedna z najbardziej chronionych grup pracowników. Ochrona przed zwolnieniem pracowników-rodziców ma na celu zapewnienie im stabilności zatrudnienia i dochodu oraz umożliwienie im godzenia życia zawodowego i rodzinnego. Jest to także forma realizacji konstytucyjnej zasady ochrony rodziny i macierzyństwa (art. 71 Konstytucji RP). Ochrona przed zwolnieniem dotyczy zarówno kobiet w ciąży, jak i osób uprawnionych do urlopów rodzicielskich.
Kobiety w ciąży i na urlopie macierzyńskim
/>
Pracodawca nie może rozwiązać umowy z pracownicą w okresie ciąży, a także w trakcie urlopu macierzyńskiego lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Pracodawca nie może również prowadzić przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania umowy bez wypowiedzenia z pracownikiem objętym ochroną (art. 177 § 2 Kodeksu pracy).
Ochrona przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy przysługuje pracownicy od czasu stwierdzenia ciąży. Stan ciąży zgodnie z przepisami musi być stwierdzony zaświadczeniem lekarskim. Od dnia przedstawienia zaświadczenia pracodawca nie może wypowiedzieć lub rozwiązać umowy pracownicy.
WYJĄTKI: Wyjątkiem od zasady zakazu zwolnienia pracownicy w ciąży jest sytuacja, kiedy zachodzą ku temu przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy (zwolnienie dyscyplinarne) i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła na to zgodę (art. 177 § 1 Kodeksu pracy).
Urlop rodzicielski, ojcowski i wychowawczy
Ochrona przed zwolnieniem obejmuje także pracowników, którzy skorzystali z urlopu ojcowskiego, rodzicielskiego lub wychowawczego bądź też złożyli wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy.
W dwóch ostatnich przypadkach ochrona obowiązuje od dnia złożenia przez pracownika wniosku o:
- udzielenie urlopu wychowawczego
- obniżenie wymiaru czasu pracy (na przykład z pełnego wymiaru do 3/4 etatu).
W pierwszym wypadku ochrona będzie obowiązywała pracownika do momentu zakończenia urlopu wychowawczego, w drugim maksymalnie przez rok, chyba że pracownik wcześniej wróci do starego wymiaru czasu pracy. W tym czasie pracodawca nie ma prawa:
- wypowiedzieć umowy o pracę pracownika
- wypowiedzieć warunków pracy lub płacy pracownika
- rozwiązać umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Osoby w wieku przedemerytalnym
Osoby zbliżające się do wieku emerytalnego to kolejna grupa chroniona przed zwolnieniem. Pracodawca nie może rozwiązać umowy z pracownikiem, któremu brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli przysługuje mu prawo do emerytury po osiągnięciu tego progu (art. 39 Kodeksu pracy). Wiek ochronny w pracy zaczyna się więc
- od 56. roku życia dla kobiet
- od 61. roku życia dla mężczyzn.
Ochrona przed zwolnieniem osób zbliżających się do wieku emerytalnego ma na celu zapobieganie dyskryminacji ze względu na wiek oraz ułatwienie im osiągnięcia pełnych uprawnień emerytalnych. Jest to także forma realizacji konstytucyjnej zasady ochrony pracy i praw socjalnych (art. 65 Konstytucji RP).
WYJĄTEK: Wyjątkiem od tej zasady jest ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych przez pracownika. Wówczas pracownika można zwolnić dyscyplinarnie.
Działacze związkowi
Działacze związkowi to osoby sprawujące funkcje w działających u pracodawców związkach zawodowych oraz po prostu będące ich członkami. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z działaczem związkowym bez zgody właściwej organizacji związkowej. Pracodawca nie może także wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z członkiem związku zawodowego bez uprzedniego poinformowania właściwej organizacji związkowej (art. 33 ustawy o związkach zawodowych).
Ochrona przed zwolnieniem działaczy związkowych ma na celu zapewnienie im swobody działania i niezależności od wpływu pracodawcy oraz umożliwienie im skutecznego reprezentowania interesów pracowników. Jest to także forma realizacji konstytucyjnej zasady wolności zrzeszania się i prawa do strajku (art. 59 Konstytucji RP).
WYJĄTEK: Wyjątkową sytuacją, kiedy można zwolnić działacza związkowego jest zaistnienie wyraźnych przyczyn uzasadniających rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 32 ustawy o związkach zawodowych).
Pracownicy na zwolnieniu lekarskim
Osoby na zwolnieniu lekarskim to pracownicy, którzy z powodu choroby lub wypadku są niezdolni do wykonywania swoich obowiązków. Pracodawca nie może rozwiązać za wypowiedzeniem umowy o pracę z pracownikiem w czasie, gdy przebywa on na zwolnieniu lekarskim (art. 41 Kodeksu pracy)1. Ochrona przed rozwiązaniem umowy o pracę ma charakter czasowy i obowiązuje do czasu, gdy pracodawca zyskuje uprawnienie do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (bez winy pracownika). Co to oznacza?
- Oznacza to, że jeśli nieobecność z powodu choroby dotyczy pracownika, którego zatrudniono krócej niż 6 miesięcy, można rozwiązać jego umowę bez wypowiedzenia po 3 miesiącach choroby.
- W przypadku dłuższego stażu albo choroby zawodowej lub choroby w wyniku wypadku przy pracy, można złożyć oświadczenie o rozwiązaniu umowy bez wypowiedzenia po wyczerpaniu okresu zasiłkowego (182 dni lub 270 dni w przypadku gruźlicy) i ewentualnym pobraniu przez pierwsze trzy miesiące świadczenia rehabilitacyjnego.
Ochrona przed zwolnieniem osób na zwolnieniu lekarskim ma na celu zapewnienie im prawa do zachowania pracy i dochodu oraz umożliwienie im powrotu do zdrowia i sprawności. Jest to także forma realizacji konstytucyjnej zasady ochrony zdrowia i praw socjalnych (art. 68 i 65 Konstytucji RP)3.
Pracownicy przebywający na urlopach wypoczynkowych
/>
Osoby przebywające na urlopach to pracownicy, którzy korzystają z przerwy w wykonywaniu pracy z różnych przyczyn. Pracodawca nie może rozwiązać za wypowiedzeniem umowy o pracę z pracownikiem w czasie, gdy przebywa on na urlopie lub innej usprawiedliwionej nieobecności (art. 41 Kodeksu pracy).
Ochrona przed zwolnieniem osób przebywających na urlopach ma na celu zapewnienie im stabilności zatrudnienia i dochodu oraz umożliwienie im skorzystania z przysługujących im praw do odpoczynku (art. 71 i 31 Konstytucji RP).
WYJĄTEK: Pracodawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia (z winy lub bez winy pracownika) lub dyscyplinarnie, jeśli zachodzą ku temu przyczyny uzasadniające.
Kiedy można zwolnić chronionego pracownika?
Istnieją pewne sytuacje, w których pracodawca ma prawo zakończyć umowę z pracownikiem objętym ochroną przed zwolnieniem. Jednakże, wyjątki te mają swoje wyznaczone warunki i procedury, które muszą być przestrzegane.
Likwidacja zakładu pracy lub ogłoszenie upadłości
Pierwszym wyjątkiem, pozwalającym pracodawcy na zakończenie umowy z pracownikiem chronionym przed zwolnieniem, jest sytuacja likwidacji zakładu pracy lub ogłoszenia upadłości firmy. W takim przypadku, grupa pracowników może zostać zwolniona jednocześnie. Pracodawca ma jednak obowiązek zapewnić pracownikom odprawę pieniężną, z uwzględnieniem długości ich stażu pracy, oraz możliwość skorzystania z zaległego urlopu wypoczynkowego. Wypowiedzenie umowy o pracę w takim przypadku wiąże się z koniecznością uzasadnienia i przestrzegania procedur.
Zwolnienie dyscyplinarne
Drugi wyjątek dotyczy zwolnienia z winy pracownika, kiedy jego działania negatywnie wpływają na pracodawcę lub naruszają przepisy prawa związane z Kodeksem pracy. Działania te mogą obejmować popełnienie przestępstw lub utratę uprawnień niezbędnych do wykonywania pracy. Zgodnie z art. 52 § 1 Kodeksu pracy, pracodawca ma prawo do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia w takim przypadku. Dotyczy to także sytuacji, gdy pracownikiem jest kobieta w ciąży. Niemniej jednak, takie rozwiązanie wymaga uzasadnienia i przestrzegania obowiązujących procedur.
Tylko pracujący na umowie o pracę (UoP) są chronieni
Na koniec ważna uwaga. Szczególne uprawnienia, jakie mają wymienione wyżej grupy w zakresie ochrony przed zwolnieniem z pracy, mają zastosowanie do osób zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę. Stosunek pracy wynikający z UoP reguluje bowiem Kodeks pracy. Pracujący np. na umowie zleceniu czy umowie o dzieło nie mają już ochrony przed zwolnieniem z pracy. Są to bowiem umowy cywilnoprawne, których Kodeks pracy nie reguluje.