Konsumenci często zaciągają w bankach i firmach pożyczkowych kredyt wraz z usługami dodatkowymi (tzw. pakiet usług). Najpowszechniejsze są usługi dodatkowe polegające na ubezpieczeniu majątkowym lub osobowym oraz usługi dodatkowe, które dotyczą dostarczenia i odbioru gotówki pod adresem kredytobiorcy (tzw. obsługa domowa).

Z punktu widzenia prawnego, świadczenie usług dodatkowych ma istotne znaczenie m.in. przy obliczaniu przez kredytodawców całkowitego kosztu kredytu (zdefiniowanego w art. 5 pkt 6 ustawy o kredycie konsumenckim). Koszt ten stanowi podstawę do ustalenia całkowitej kwoty do zapłaty przez konsumenta oraz rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania. Kredytodawca musi uwzględnić te elementy w treści umowy o kredyt konsumencki.

Należy podkreślić, że definicja całkowitego kosztu kredytu nie obejmuje wszelkich kosztów usług dodatkowych. Koszty te są objęte wspomnianą definicją jedynie w przypadku, gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu. Usługa dodatkowa musi mieć charakter obligatoryjny. Z treści wspomnianego wyżej art. 5 pkt. 6 wynika, że koszty usług dodatkowych uwzględnia się w całkowitym koszcie kredytu wtedy, gdy usługi te są koniecznie potrzebne do uzyskania kredytu przez konsumenta. Wniosek ten potwierdza wykładnia prounijna. W świetle art. 3 lit. g dyrektywy 2008/48/WE dotyczącej kredytu konsumenckiego zawarcie umowy o świadczenie usługi dodatkowej musi być wymagane (obowiązkowe) w stosunku do kredytobiorcy: ogólnie w celu uzyskania przezeń kredytu lub uzyskania kredytu na określonych warunkach oferowanych przez kredytodawcę.

Definicja całkowitego kosztu kredytu nie obejmuje natomiast kosztów usług fakultatywnych. Chodzi o koszty, które mogą – ale nie muszą – powstać w wyniku dobrowolnej decyzji konsumenta. Jeżeli kredytodawca oferuje konsumentowi możliwość zawarcia umowy o usługę dodatkową, ale decyzja w tej sprawie zależy od konsumenta, koszt usługi dodatkowej nie jest elementem całkowitego kosztu kredytu.

Należy ponadto zauważyć, że w przepisach o kredycie konsumenckim nie przewidziano powiązania całkowitego kosztu kredytu z możliwością wypowiedzenia przez kredytobiorcę umowy o usługę dodatkową. Powiązanie takie nie wynika z wykładni językowej, celowościowej, systemowej ani prawnoporównawczej art. 5 pkt 6 ustawy o kredycie konsumenckim. Co więcej, wprowadzenie wspomnianego powiązania prowadziłoby do naruszenia art. 22 ust. 1 dyrektywy 2008/48/WE, ponieważ dyrektywa przewiduje zasadę pełnej harmonizacji, a więc nie dopuszcza uzupełniania regulacji unijnych na poziomie przepisów prawa krajowego.

Na kredytodawcy nie ciąży ustawowy obowiązek, aby do umowy o usługę dodatkową wprowadzić postanowienia, które przyznają konsumentowi prawo wypowiedzenia tej umowy. Co więcej nie można mu postawić zarzutu klauzuli niedozwolonej, gdy umowa nie zawiera żadnych postanowień co do jej wypowiedzenia. Klauzule niedozwolone (abuzywne) dotyczą postanowień, które wprowadzono do umowy, a nie postanowień, których w umowie nie zamieszczono.

dr Tomasz Czech
radca prawny, redaktor naczelny „Monitora Prawa Bankowego”