Od 1 kwietnia br. weszły w życie nowe zasady dla prosumentów inwestujących w instalacje fotowoltaiczne. Zamiast systemu opustów (tzw. net-metering), w którym rozliczanie nadwyżek energii ze słońca następuje na podstawie jej ilości wprowadzonej i pobranej z sieci, zdecydowano się wprowadzić (co do zasady dla nowych prosumentów) tzw. system net-billingu, w którym rozliczenie odbywa się na podstawie wartości energii. Różnica w skutkach dla prosumentów jest diametralna. Autorami tekstu są: dr Lucyna Staniszewska adwokat, ekspert prawa budowlanego i ochrony środowiska Kancelaria adwokacka dr Lucyna Staniszewska, dr Maciej Kruś radca prawny, ekspert prawa budowlanego i ochrony środowiska Kancelaria prawna dr Maciej Kruś, Kamil Tychmanowicz prawnik Kancelaria prawna dr Maciej Kruś, Zofia Jóźwiak, Joanna Pieńczykowska oraz Łukasz Zalewski.
W systemie opustów za każdy 1 MWh energii wprowadzonej do sieci prosument ma prawo do bezpłatnego pobrania 0,8 MWh (w przypadku instalacji o mocy do 10 kW) lub 0,7 MWh (w przypadku instalacji o mocy 10–50 kW), zaś odebranie energii z sieci może nastąpić w terminie roku od wprowadzenia nadwyżki. Prosumenci mogą zatem liczyć na stosunkowo korzystne rozliczenia nadwyżek energii, a dzięki temu, że rozliczenie następuje na podstawie ilości pobranej energii, system jest również prosty i przejrzysty dla jego uczestników.
Zupełnie inaczej jest w nowym systemie net-billingu, do którego co do zasady trafiają składający wnioski po 1 kwietnia. Mianowicie najpierw swoje nadwyżki konsument będzie sprzedawał po cenach rynkowych, przy czym w pierwszym okresie (od 1 lipca 2022 r.) kwota ze sprzedaży będzie wyliczana według średnich cen miesięcznych, a docelowo (od 1 lipca 2024 r.) według cen godzinowych. Z kolei w celu pokrycia ewentualnych niedoborów energii (np. w porze nocnej) prosument będzie musiał dokonać jej zakupu z sieci według taryf stosowanych przez danego operatora. Płatność za tę energię nastąpi w pierwszej kolejności przy wykorzystaniu środków zgromadzonych ze sprzedaży w depozycie prosumenckim. Wszystko to powoduje, że rozliczenie w nowym systemie stanie się bardziej skomplikowane i - niestety - mniej przejrzyste.
Dlatego w naszym poradniku wyjaśniamy i na przykładach pokazujemy zakres zmian. Z tekstu dowiesz się:
1. Jakie będą zmiany w rozliczaniu energii z prosumenckich instalacji fotowoltaicznych
2. Kto pozostanie w starym systemie
3. Kto będzie mógł skorzystać z fotowoltaiki na nowych zasadach
4. Gdzie szukać bieżących taryf
5. Jak się zmieni okres rozliczeń
6. Kto to jest reprezentant prosumentów
7. Co zrobić, żeby zostać prosumentem
8. Czy przedsiębiorca może być prosumentem
A do tego przykłady, komentarze ekspertów i odpowiedzi na pytania.
W efekcie rośnie ryzyko związane z inwestycją, tym bardziej że nowy system nie pozwala w pełni przewidzieć, na ile opłacalna będzie sprzedaż, jako że wysokości stawek za energię będą się zmieniać w zależności od popytu na giełdzie. Nic więc dziwnego, że nowe zasady gry budzą sporo obaw. Tych obaw nie potrafią rozwiać nawet eksperci. Dla nich pewne jest właściwie tylko to, że okres zwrotu z inwestycji się wydłuży. O ile? Tego nie sposób przewidzieć w warunkach obecnych zawirowań na rynku energii. Dlatego rząd, aby zachęcić do inwestycji w fotowoltaikę, przygotował kolejną, czwartą już edycję programu „Mój prąd”.
Do wzięcia jest nawet ponad 20 tys. zł. W najnowszej edycji programu wsparcie można uzyskać nie tylko dla mikroinstalacji fotowoltaicznych (PV), ale również dla zakupu, montażu i instalacji urządzenia do magazynowania energii elektrycznej oraz ciepła bezpośrednio u prosumenta, a także dla urządzeń umożliwiających racjonalne, inteligentne zarządzanie energią. W ten sposób rząd chce zachęcić prosumentów do inwestowania we własne magazyny energii - tak, aby krajowa sieć elektroenergetyczna przestała być „wirtualnym magazynem energii”.
Nabór wniosków ruszy już 15 kwietnia. Niestety, zawiodą się ci inwestorzy, którzy liczyli, że wchodząc w fotowoltaikę w ostatniej chwili przed 31 marca i załapując się do systemu opustów, będą mogli sięgnąć również po dotację. Nowa edycja „Mojego prądu” jest przeznaczona tylko dla tych, którzy znajdą się w nowym systemie net-billingu. Oczywiście wspomniani prosumenci będą mogli uzyskać wsparcie, jeśli zdecydują się przejść na nowy system rozliczeń. Ustawodawca daje im taką możliwość i tym samym twardy orzech do zgryzienia.
Zmiany rozliczania energii z prosumenckich instalacji fotowoltaicznych
Od 1 kwietnia br. zmieniły się zasady rozliczania energii z fotowoltaiki dla prosumentów. Dla nowych instalacji zamiast dotychczasowego opustowego systemu rozliczeń (tzw. net-metering) będzie obowiązywać system sprzedażowy (tzw. net-billing)
Co do zasady nowy system rozliczeń obejmie tych prosumentów (czyli podmioty wytwarzające energię elektryczną zużywaną następnie na potrzeby własne, np. w domowej mikroinstalacji fotowoltaicznej), którzy przyłączyli lub będą przyłączać swoje mikroinstalacje do sieci od 1 kwietnia 2022 r., ewentualnie do tych, którzy zrobili to wcześniej, ale samodzielnie zdecydują o przejściu na nowy model rozliczeń. Ta i inne zmiany zostały wprowadzone na mocy ustawy z 29 października 2021 r. o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 2376; dalej: nowelizacja ustawy o OZE, nowelizacja), która weszła w życie 1 kwietnia br. i znowelizowała m.in. ustawę z 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii.
/>
Niestety, nowa metoda net-billing nie jest już tak korzystna i przejrzysta jak system opustów (tzw. net-metering), do którego zdążyli się przyzwyczaić dotychczasowi prosumenci (został wprowadzony w 2016 r.). Nowelizacja ustawy o OZE zakłada zachowanie praw nabytych - w systemie opustów (net-metering) rozliczeń nadal mogą dokonywać ci prosumenci, którzy najpóźniej w dniu 31 marca 2022 r. złożyli wniosek o przyłączenie swoich instalacji fotowoltaicznych do sieci elektroenergetycznej operatora systemu dystrybucyjnego.
Realizujemy prawo europejskie
Wprowadzany system - zgodny z prawem unijnym - ma poprawić bezpieczeństwo pracy sieci elektroenergetycznych. Jak przyznał w rozmowie z DGP Ireneusz Zyska, sekretarz stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, pełnomocnik rządu ds. OZE, jeśli pozostalibyśmy w starym systemie rozliczeń, to mogłoby dojść do katastrofy sieci („Ciągle będzie to bardzo opłacalna inwestycja”, DGP nr 53 z 31 marca 2022 r.). System ten pozwalała bowiem prosumentom traktować sieci energetyczne jako swoisty magazyn energii. Tymczasem według ocen rządu liczba instalacji w niedługim czasie przekroczy milion (na koniec listopada 2021 r. było ich 791,5 tys.), a łączna moc instalacji prosumenckich w wyniosła ponad 5,4 GW. Przy dalszym takim dynamicznym wzroście polska sieć elektroenergetyczna nie byłaby w stanie przyjąć olbrzymiej ilości energii wytworzonej przez te instalacje. Ponadto omawiana nowelizacja ustawy o OZE jest również implementacją art. 2 pkt 15 i art. 21 ust. 1 i 4-6 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (Dz.Urz. UE z 2018 r. L328, s. 82; dalej: dyrektywa RED II). - Wprowadzając net-billing, realizujemy prawo europejskie. A dokładnie dyrektywę rynkową i dyrektywę RED II. Wbrew temu, co niektórzy twierdzą, że mogliśmy poczekać do końca 2023 r., dyrektywa rynkowa już teraz zobowiązuje nas do tego, by wszyscy uczestnicy rynku - prosumenci i nieprosumenci - ponosili jednakowe opłaty, w tym tzw. opłatę dystrybucyjną zmienną, której dziś prosumenci nie ponoszą. A za tę ulgę dla prosumentów płacą wszyscy pozostali uczestnicy rynku, w tym ci, których nie było stać na to, by zainstalować sobie fotowoltaikę, bo dopłata z programu „Mój prąd” nie była dla nich wystarczająca, a także osoby dotknięte ubóstwem energetycznym - mówił we wspomnianym wywiadzie dla DGP wiceminister Ireneusz Zyska.
Zgodnie z uzasadnieniem do projektu ustawy celem nowelizacji jest również zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii w formule rozproszonej i obywatelskiej, co w konsekwencji ma się przyczynić do osiągnięcia krajowego celu udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto. Ponadto nowe regulacje mają sprzyjać budowie i eksploatacji instalacji odnawialnego źródła energii (OZE) w ramach budynków wielolokalowych oraz w formule z udziałem „prosumenta wirtualnego energii odnawialnej” (chodzi tutaj m.in. o programy, w których do danego punktu poboru energii przypisana jest całość lub określona część produkcji z oddalonej instalacji OZE - szerzej piszemy o tym w dalszej części). Dlatego nowelizacja wprowadza m.in. nowe definicje, np. prosumenta zbiorowego, energii odnawialnej, a także prosumenta wirtualnego energii odnawialnej. Nowo wprowadzone przepisy dopuszczają też możliwość eksploatacji przez prosumentów energii odnawialnej instalacji, które nie są ich własnością i które mogą być zarządzane przez osoby trzecie, które będą podlegać ich instrukcjom.
Kto pozostanie w starym systemie
Jak wspomnieliśmy na wstępie, rozliczanie na nowych zasadach dotyczy wyłącznie prosumentów, którzy znajdą się w systemie od 1 kwietnia br. (lub samodzielnie zdecydują o przejściu na nowy model rozliczeń). W ostatnich dniach marca trwał wyścig inwestorów z czasem - spieszyli się ze złożeniem wniosku o przyłączenie do sieci, by jeszcze zdążyć załapać się na stare zasady.
Kto zatem pozostanie w starym systemie opustów? Kto na ostatniej prostej miał szansę do niego przystąpić? Kluczowy dla określenia kręgu tych osób jest m.in. art. 4d, który został dodany do ustawy z 20 lutego 2015 r. o OZE (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 610, ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 467).
Artykuł 4d ust. 2 ustawy o odnawialnych źródłach energii
„Z rozliczeń, o których mowa w art. 4 ust. 1, korzysta prosument energii odnawialnej, którego mikroinstalacja została przyłączona do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej:
1) po 31 marca 2022 r. na podstawie kompletnego i poprawnego zgłoszenia, o którym mowa w art. 7 ust. 8d4 ustawy - Prawo energetyczne, złożonego przez tego prosumenta energii odnawialnej w terminie do 31 marca 2022 r., z zastrzeżeniem ust. 3;
2) do 31 marca 2022 r., ale wprowadzenie energii elektrycznej do tej sieci nastąpiło po raz pierwszy po 31 marca 2022 r.
3) po 31 marca 2022 r. na podstawie kompletnego i poprawnego zgłoszenia, o którym mowa w art. 7 ust. 8d4 ustawy - Prawo energetyczne, złożonego w terminie do 31 grudnia 2023 r., w przypadku gdy prosument ten w terminie do 31 marca 2022 r. zawarł umowę na zakup, montaż lub dofinansowanie tej mikroinstalacji z jednostką samorządu terytorialnego lub innym podmiotem, który realizuje projekt, o którym mowa w art. 2 pkt 18 ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020 (Dz. U. z 2020 r. poz. 818), dofinansowany w ramach regionalnego programu operacyjnego, o którym mowa w art. 2 pkt 17 lit. c tej ustawy, z uwzględnieniem ust. 6”.
Zgodnie z nowelizacją ustawy o OZE z dotychczasowego systemu będą mogli zatem korzystać:
▶ 1. Dotychczasowi prosumenci, czyli osoby, które już wcześniej nabyły prawo do rozliczania się na tych zasadach. Wszyscy zachowują prawo do rozliczeń na obecnych zasadach przez 15 lat od momentu wprowadzenia pierwszej energii do sieci. Założeniem nowelizacji było bowiem uwzględnienie praw nabytych prosumentów, aby nadal mogli oni korzystać z dotychczasowych rozliczeń. Przy czym dla tych osób nie wprowadzono żadnych dodatkowych obowiązków. Tak więc nie będzie konieczne przekazywanie jakichkolwiek oświadczeń w sprawie dalszego funkcjonowania na tych zasadach.
Przykład 1
15 lat od dnia, kiedy energia zaczęła płynąć
Pan Jan zainstalował instalację w 2018 r. Pierwsze wprowadzenie energii do sieci miało miejsce 1 maja 2018 r. W tej sytuacji pan Jan będzie rozliczał się w systemie opustów aż do 30 kwietnia 2033 r. Zgodnie bowiem z przepisami ustawy o OZE dotychczasowi prosumenci zachowują prawo do rozliczeń na obecnych zasadach przez 15 lat od momentu wprowadzenia pierwszej energii do sieci.
▶ 2. Prosumenci, którzy do 31 marca 2022 r. złożyli kompletne i poprawne zgłoszenie do operatora sieci dystrybucyjnej (OSD) o przyłączenie mikroinstalacji do sieci. Oni również pozostaną w systemie opustów, choć do przyłączenia ich instalacji dojdzie już po 31 marca. Osoby te także będą mogły korzystać z systemu opustów przez okres kolejnych 15 lat od daty wytworzenia po raz pierwszy energii elektrycznej z odnawialnego źródła energii i wprowadzenia jej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej.Jak zatem wynika z powyższego - najważniejszym warunkiem uzyskania prawa do rozliczenia w systemie opustów było to, żeby zgłoszenie o przyłączenie mikroinstalacji do sieci było złożone w terminie do 31 marca 2022 r. i było przy tym kompletne i poprawne. Dla nabycia prawa do rozliczenia w systemie opustów w przypadku tych prosumentów nie ma natomiast znaczenia data kolejnych czynności, np. wymiany licznika, przyłączenia mikroinstalacji, wytworzenia energii elektrycznej oraz przekazania jej do sieci. Są to czynności techniczne, które wpłyną na moment rozpoczęcia działalności prosumenckiej, bez wpływu na nabycie prawa do rozliczania się w systemie opustu.
Przykład 2
Liczy się czas startu
Prosument 30 marca 2022 r. złożył wniosek o przyłączenie do sieci. Na skutek pewnych zdarzeń przyłączenie instalacji dokonało się faktycznie dopiero po trzech miesiącach i energia elektryczna popłynęła do sieci dopiero od 1 lipca 2022 r. W takiej sytuacji przedsiębiorca będzie mógł być rozliczany na zasadach opustów do końca czerwca 2037 r. Prawo do rozliczenia na zasadach opustów prosument zachowuje bowiem przez 15 lat od dnia wprowadzenia pierwszej energii do sieci.
▶ 3. Prosumenci, których mikroinstalacje zostały przyłączone do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej do 31 marca 2022 r., ale wprowadzenie energii elektrycznej do tej sieci nastąpiło po raz pierwszy po 31 marca 2022 r. Tak może się zdarzyć, jeśli ktoś nie od razu rozpoczął produkcję w swojej podłączonej do sieci instalacji.
▶ 4. Uczestnicy tzw. programów parasolowych organizowanych przez gminy. Chodzi tutaj o prowadzone przez samorządy przedsięwzięcia w zakresie inwestycji w OZE, które zostały sfinansowane z funduszy europejskich w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych na lata 2014-2020. Do nich zastosowanie ma bowiem wyjątek określony w art. 4d ust. 2 pkt 3 ustawy o OZE, zgodnie z którym rozliczanie na starych zasadach będzie możliwe w przypadku, gdy prosument w terminie do 31 marca 2022 r. zawarł umowę na zakup, montaż lub dofinansowanie tej mikroinstalacji z jednostką samorządu terytorialnego lub innym podmiotem realizującym projekt. Z kolei wniosek o przyłączenie do sieci uczestnicy muszą złożyć w terminie do 31 grudnia 2023 r. (o warunkach i zasadach rozliczenia piszemy szerzej w dalszej części poradnika).
• Prosument zamontował instalację fotowoltaiczną na dachu swojego domu jednorodzinnego i przed 31 marca złożył wniosek o przyłączenie mikroinstalacji. Okazało się jednak, że zgłoszenie zawierało błąd. Czy osoba ta ma szansę na poprawienie wniosku?
Tak, znowelizowane przepisy dopuszczają poprawianie wniosku. Warunkiem uzyskania prawa do rozliczenia w systemie opustów jest dokonanie kompletnego i poprawnego zgłoszenia o przyłączenie mikroinstalacji w terminie do 31 marca 2022 r. Jeśli we wniosku będzie jednak błąd lub będzie w nim brakowało jakiegoś elementu, to nie oznacza to utraty szansy na działanie w starym systemie. Ustawodawca dał czas na poprawę ww. wniosku, tj. 14 dni od otrzymania wezwania od operatora. Taką możliwość przewiduje art. 4d ust. 3 ustawy o OZE, który brzmi: „W przypadku, gdy zgłoszenie, o którym mowa w ust. 2 pkt 1, złożone przez prosumenta energii odnawialnej do właściwego operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego w terminie do 31 marca 2022 r. jest niekompletne lub niepoprawne, to operator ten wzywa tego prosumenta do uzupełnienia lub poprawienia zgłoszenia w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania z pouczeniem, że niewykonanie wezwania w wyznaczonym terminie spowoduje brak możliwości skorzystania przez prosumenta energii odnawialnej z rozliczeń na podstawie art. 4 ust. 1”. Co istotne, w takiej sytuacji zgodnie z art. 4d ust. 4 dodanym do ustawy o OZE „operator systemu dystrybucyjnego wskazuje w wezwaniu przyczyny uznania zgłoszenia za niepoprawne lub niekompletne”. Natomiast w art. 4d ust. 5 wprost zapisano, że „jeżeli w odpowiedzi na wezwanie, o którym mowa w ust. 3, w terminie wskazanym w tym wezwaniu prosument energii odnawialnej złoży kompletne i poprawne zgłoszenie, o którym mowa w art. 7 ust. 8d4 ustawy - Prawo energetyczne ustawy z 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 716; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2376), to uznaje się, że zgłoszenie, o którym mowa w ust. 2 pkt 1, zostało złożone w terminie do 31 marca 2022 r.”. Bardzo istotne jest zatem, aby w wymaganym czasie odpowiedzieć na wezwanie operatora, czyli poprawić ewentualne nieprawidłowości.
• Co w sytuacji, gdy prosument po 1 kwietnia rozbuduje już działającą instalację OZE? Czy nadal będzie mógł rozliczać się w systemie opustów?
W przypadku rozbudowy instalacji - według informacji dostępnych na stronie Ministerstwa Klimatu i Środowiska - prosument zachowa dotychczasowy system opustów. Jednakże w takiej sytuacji na podstawie z art. 20 ust. 2 pkt 2 ustawy o OZE prosument ma obowiązek poinformować operatora sieci dystrybucyjnej, do której jest podłączona owa mikroinstalacja, o zmianie mocy zainstalowanej. Musi to zrobić w terminie 14 dni od dnia dokonanej zmiany.
• Przedsiębiorca ma instalację o mocy 6 kW działającą od 2020 r. Rozlicza się w systemie opustów. Na skutek planowanej rozbudowy instalacja fotowoltaiczna będzie miała moc 11 kW. Czy nadal będzie mógł pozostać w systemie opustów?
Tak. Przedsiębiorca nadal będzie mógł pozostać w systemie opustów. Trzeba jednak pamiętać, że gdy prosument zdecyduje się rozbudować instalację do mocy większej niż 10 kW, wówczas zmieni się współczynnik do rozliczania energii wprowadzonej z energią pobraną. Przelicznik ilościowy rozliczanej energii zmieni się z 1:0,8 na 1:0,7.
Kto na nowych zasadach
W konsekwencji rozliczanie na nowych zasadach dotyczy prosumentów, którzy:
- zaleźli się w systemie od 1 kwietnia br. - czyli co do zasady wszystkich tych, którzy złożyli lub złożą wnioski o przyłączenie instalacji do sieci po tej dacie (z wyjątkami określonymi w ustawie) lub
- samodzielnie zdecydują o przejściu do nowego modelu rozliczeń.
Ustawodawca bowiem założył, że może zdarzyć się, że prosument korzystający z dotychczasowego systemu opustów chciałby zmienić system rozliczeń na net-billing, czyli rozliczać się z uwzględnieniem wartości rynkowej energii elektrycznej. W takim przypadku aby przejść na nowy system rozliczeń, prosument będzie miał obowiązek złożyć oświadczenie do sprzedawcy energii.
Gdzie szukać bieżących taryf
• W okresie od 1 lipca 2022 r. do 30 czerwca 2024 r. nadwyżki energii będą rozliczane według średniej ceny rynkowej energii elektrycznej z poprzedniego miesiąca kalendarzowego dostępnej pod adresem: https://www.tge.pl/dane-statystyczne.
• Od 1 lipca 2024 r. rozliczenie będzie następować w stawkach godzinowych publikowanych przez Polskie Sieci Energetyczne pod adresem: https://www.pse.pl/dane-systemowe/funkcjonowanie-rb/raporty-dobowe-z-funkcjonowania-rb/podstawowe-wskazniki-cenowe-i-kosztowe/rynkowa-cena-energii-elektrycznej-rce.
/>
Jak się zmieni sposób rozliczeń
Zacznijmy od tego, na czym polega dotychczasowy system opustów (net-metering). Jak już wskazywaliśmy wcześniej, system ten uchodzi za korzystny. I tak prosument w pierwszej kolejności wykorzystuje energię na własne potrzeby, a nadwyżki wprowadza do sieci i odbiera ich określoną część w sytuacji, kiedy produkcja w jego instalacji jest niższa. Co jest szczególnie korzystne, w ciągu roku może odebrać 80 proc. energii wprowadzonej do sieci (gdy ma instalację o mocy do 10 kW), albo 70 proc. (przy instalacjach wielkości od ponad 10 do 50 kW). Od tej energii nie płaci opłat dystrybucyjnych i zmiennych w rachunku za prąd. Dopiero jeśli pobierze z sieci ilość energii wyższą niż przysługująca mu do odbioru - płaci za te dodatkowe kilowatogodziny wedug stawek danego sprzedawcy energii.
Przykład 3
Przy metodzie opustów można odebrać nawet 80 proc. prądu
Jan Kowalski w 2019 r. zainstalował instalację fotowoltaiczną o mocy 5 kW. Instalacja jest rozliczana w systemie opustów. W 2021 r. instalacja w ciągu roku wyprodukowała 4000 kWh energii. Z tego połowę - ok. 2000 kWh - prosument zużył w ramach autokonsumpcji (we własnym gospodarstwie domowym). Natomiast pozostałe 2000 kWh wprowadził do sieci. Jako prosument rozliczający się w systemie opustów mógł zatem odebrać 80 proc. energii wprowadzonej do sieci, czyli 80 proc. x 2000 kWh = 1600 kWh. Pan Jan jednak odebrał z tego jedynie 1200 kWh. Zmieścił się zatem w limicie darmowego odbioru. Jednak za nadwyżkę energii wprowadzonej do sieci (teoretycznie przysługiwałoby mu jeszcze 400 kW do obioru) nie uzyska dodatkowego wynagrodzenia. Na tych samych zasadach, tj. w systemie opustów, Jan Kowalski będzie mógł się rozliczyć w kolejnych latach (przez 15 lat od daty, gdy po raz pierwszy wprowadził energię do sieci).
Przykład 4
Po wykorzystaniu nadwyżki energię trzeba dokupić
Adam Kowalski w 2019 r. zainstalował instalację o mocy 5 kW. W 2021 r. instalacja w ciągu roku wyprodukowała 4000 kWh energii. Z tego połowę - ok. 2000 kWh - zużył w ramach autokonsumpcji (we własnym gospodarstwie domowym). Natomiast pozostałe 2000 kWh wprowadził do sieci. Niestety, jego faktyczne zużycie w miesiącach mniej wydajnej pracy instalacji było wyższe i ilość energii, jaka została pobrana z sieci, wyniosła ostatecznie w ciągu roku 2200 kWh. A zatem w systemie opustów ilościowo zostanie rozliczona w następujący sposób:
• Ilość energii wprowadzonej do sieci: 2000 kWh.
• Ilość energii zbilansowanej: 1600 kWh
• Ilość energii pobranej: 2200 kWh.
• Ilość energii, za którą zapłaci: 2200 kWh - 1600 kWh = 600 kWh.
A zatem 600 kWh musiał nabyć po cenie obowiązującej u danego operatora. Na takich zasadach Adam Kowalski będzie się rozliczał przez 15 lat od daty, gdy po raz pierwszy wprowadził energię do sieci.
Jak będzie wyglądało rozliczenie w systemie net-billing?
System net-billing przyniesie kilka różnic w sposobie rozliczania energii wprowadzonej do sieci przez prosumenta z energią z niej pobraną.
▶ Nowa zasada rozliczania: według wartości. W odróżnieniu od dotychczasowego systemu net-meteringu w systemie net-billingu rozliczenie nadwyżek odbywać się będzie nie metodą ilościową, lecz metodą wartościową. Mianowicie energia wprowadzona do sieci będzie wyceniania przez dystrybutora na podstawie rynkowej ceny energii elektrycznej. Z kolei wartość energii pobranej będzie liczona zgodnie z taryfą sprzedawcy energii, tak samo jak w przypadku nabycia energii przez osoby niebędące prosumentami. Przy czym przez pewien czas, tj. w okresie od 1 lipca 2022 r. do 30 czerwca 2024 r., nadwyżki energii wprowadzonej do sieci będą rozliczane wg średniej ceny rynkowej energii elektrycznej z poprzedniego miesiąca kalendarzowego, natomiast od 1 lipca 2024 r. rozliczenie będzie następować w stawkach godzinowych publikowanych przez Polskie Sieci Energetyczne. Jest to istotna zmiana, gdyż ceny energii wytworzonej będą kształtowane dynamicznie przez rynek, natomiast ceny dla energii pobranej będą obowiązywać zgodnie z cennikiem sprzedawcy. Niewątpliwie dla inwestora rachunek ekonomiczny staje się również mniej przewidywalny - cena energii w długim okresie pozostaje dużą niewiadomą.
Ważne! W systemie net-billing wyprodukowane nadwyżki będą sprzedawane przez prosumenta po średniej cenie z rynku hurtowego z poprzedniego miesiąca, a od połowy 2024 r. - po średniej cenie godzinowej.
▶ Depozyt prosumencki. Zgodnie z definicją z nowo dodanego art. 4c ust. 1 ustawy o OZE sprzedawca ma prowadzić specjalne konto dla prosumenta energii odnawialnej (prosumenta zbiorowego energii odnawialnej lub prosumenta wirtualnego energii odnawialnej,), które zwane jest „kontem prosumenta”. Na owym koncie będzie on ewidencjonować ilości energii elektrycznej i wartości energii elektrycznej wprowadzonej do sieci przez prosumenta oraz wartość środków należnych prosumentowi za tę energię stanowiącą tzw. depozyt konsumencki. Środki zgromadzone przez prosumenta w ciągu danego miesiąca będą sumowane i przypisywane do danego miesiąca kalendarzowego. Następnie środki te będą służyły do rozliczenia: będą pomniejszały wartości energii pobranej z sieci i rozliczonej zgodnie z cennikiem sprzedawcy. Zgodnie z nowelizacją mają być wykorzystywane do rozliczeń ze sprzedawcą przez maksymalnie 12 miesięcy. Obowiązuje przy tym zasada, że w pierwszej kolejności są wykorzystywane najstarsze środki.
Podsumowując - w dużym uproszczeniu: w okresie największego nasłonecznienia nowy prosument będzie mógł „naładować” swoje konto prosumencie i następnie wykorzystywać zgromadzone środki przez okres 12 miesięcy, by pokrywać koszty zakupu energii elektrycznej (np. w okresie zimowym). Dzięki tak ukształtowanemu systemowi rozliczeń prosument nie będzie musiał dokonywać transakcji sprzedaży, nie będzie też zobowiązany prowadzić działalności gospodarczej ani też nie będzie płacił podatku dochodowego w tym zakresie, a wyprodukowana energia nie zostanie objęta akcyzą.
• Co, jeśli okaże się, że na koncie prosumenta po 12 miesiącach znajdzie się znaczna nadpłata?
Prosument będzie mógł odzyskać część kwoty. Jednak wysokość zwracanej nadpłaty nie może przekroczyć 20 proc. wartości energii elektrycznej wprowadzonej do sieci w danym miesiącu kalendarzowym, którego dotyczy zwrot nadpłaty. Zwrot będzie następował do końca 13. miesiąca, natomiast reszta nadwyżki po 12 miesiącach będzie podlegać umorzeniu. W uproszczeniu oznacza to, że jeżeli w danym miesiącu, który jest przedmiotem rozliczenia, wprowadzono energię o wartości np. 1000 zł i po wykorzystywaniu tych środków na pokrycie „zakupu” energii pobranej z sieci przez kolejnych 12 miesięcy zostały środki (o wartości np. 300 zł), to prosument może uzyskać zwrot w maksymalnej wysokości 200 zł.
▶ Okres przejściowy. Ustawodawca przewidział też okres przejściowy w dochodzeniu do nowego systemu. Każdy, kto złoży wniosek o przyłączenie mikroinstalacji od 1 kwietnia 2022 r., skorzysta z systemu opustów już tylko do 30 czerwca 2022 r., zaś od 1 lipca 2022 r. ma obowiązywać rozliczenie według wartości energii wprowadzonej do sieci i pobranej z niej (czyli net-billing).
Sposób rozliczenia w okresie przejściowym został uregulowany w art. 4 ust. 1a pkt 1, dodanym do ustawy o OZE. Wynika z niego, że od 1 kwietnia do 30 czerwca 2022 r. sprzedawca dokonuje rozliczenia ilości energii elektrycznej wprowadzonej do sieci w tym okresie wobec ilości energii elektrycznej pobranej z sieci w celu jej zużycia na potrzeby własne przez prosumenta:
- w przypadku instalacji o mocy większej niż 10 kW - w stosunku ilościowym 1 do 0,7,
- w przypadku instalacji o mocy nie większej niż 10 kW - w stosunku ilościowym 1 do 0,8.
WAŻNE! Prosumenci, którzy znajdą się w nowym systemie net-billingu, w okresie przejściowym - do końca czerwca 2022 r. - będą rozliczani jeszcze w systemie opustów. Na koniec okresu przejściowego ich nadwyżki energii zostaną rozliczone po średniej cenie miesięcznej z czerwca 2022 r. 1 lipca 2022 r. ta grupa prosumentów automatycznie przejdzie do rozliczeń metodą net-billingu.
• Prosument zainstalował instalację przed 31 marca i złożył wniosek o jej przyłączenie do sieci przed tą datą. Czy może przejść na system net-billingu?
Tak. Jeśli ktoś złożył wniosek przed 31 marca, to choć ma prawo pozostać w starym systemie opustów, może z tego prawa zrezygnować. Musi jednak złożyć odpowiednie oświadczenie do swojego sprzedawcy energii o chęci zmiany systemu na net-billing. Zgodnie z art. 4 ust. 1b ustawy o OZE nie później niż na 21 dni przed początkiem kwartału należy złożyć pisemne oświadczenie do sprzedawcy o przejściu na system net-billingu. Nowe zasady rozliczania w systemie net-bilingu stosuje się od pierwszego dnia nowego kwartału, jednak nie wcześniej niż od 1 lipca 2022 r.
▶ Zwolnienie z opodatkowania energii wytworzonej przez prosumenta. Przychody, które prosument osiągnął dzięki nadwyżkom energii, nie podlegają opodatkowaniu. Wraz z nowelizacją przepisów wprowadzono bowiem art. 2 ust. 1 pkt 9 do ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655) zawierający zwolnienie o następującej treści: „Przepisów ustawy nie stosuje się do (…)
9) przychodów wynikających z rozliczeń energii wytworzonej przez prosumenta energii odnawialnej, prosumenta zbiorowego energii odnawialnej i prosumenta wirtualnego energii odnawialnej, o których mowa w art. 4 ust. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii.”. Ponadto - jak wskazuje Ministerstwo Klimatu i Środowiska - prosument jest zwolniony również z akcyzy i podatku VAT za wytworzoną energię.
▶ Dodatkowe opłaty. Niestety, prosument rozliczający się w systemie net-billingu nie będzie zwolniony z opłat dystrybucyjnych, które są ponoszone na rzecz operatora sieci. Ich wysokość zależy od ilości energii elektrycznej pobranej przez prosumenta. Jednakże tak jak i w dotychczasowym systemie prosument nie uiszcza opłat za rozliczenia energii na rzecz sprzedawcy.
▶ Ujemna cena energii. Ustawodawca przewidział też sytuację, kiedy cena energii byłaby ujemna. Taka sytuacja jest w teorii możliwa, a w przeszłości miała już niejednokrotnie miejsce w innych krajach UE. Może do niej dojść np. gdy w sieci będzie duża nadwyżka wyprodukowanej energii, a popyt na rynku będzie stosunkowo niski - wówczas producenci płacą niejako za to, że sieć odbiera ich produkcję. W nowo dodanym art. 4b ustawy o OZE przewidziano, że „Jeżeli w danym okresie rozliczeniowym rynkowa cena energii jest ujemna, to na potrzebę ustalenia wartości wyprodukowanej energii w tym okresie ustala się że cena jest równa zero.”. Oznacza to, że prosument ze swojej perspektywy wytwarza wtedy energię za darmo (a więc nie zapłaci za jej wprowadzenie do sieci). Ponadto prosument może zawrzeć w umowie ze sprzedawcą upoważnienie do wyłączania mikroinstalacji lub ograniczania ilości wytwarzanej energii elektrycznej w tej mikroinstalacji, tak by nie następowało wprowadzanie tej energii do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej w okresie, gdy cena energii elektrycznej jest ujemna.
dr Lucyna Staniszewska, dr Maciej Kruś, Kamil Tychmanowicz
Więcej osób będzie mogło produkować zielony prąd
Nowelizacja poszerza również krąg prosumentów. Pojawią się nowe ich kategorie: prosument zbiorowy i wirtualny. Daje to nowe możliwości inwestowania w OZE
Zacznijmy od przypomnienia, kto to jest prosument. W ustawie o OZE zdefiniowano prosumenta energii odnawialnej jako odbiorcę końcowego wytwarzającego energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych źródeł energii na własne potrzeby w mikroinstalacji, pod warunkiem że w przypadku odbiorcy końcowego, niebędącego odbiorcą energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, nie stanowi to przedmiotu przeważającej działalności gospodarczej (art. 2 pkt 27a).
Biorąc zatem pod uwagę powyższą definicję, ustawowy status prosumenta może uzyskać tylko podmiot, który łącznie spełnia następujące warunki:
- wytwarza energię elektryczną w mikroinstalacji, wyłącznie z odnawialnych źródeł energii, na własne potrzeby;
- jest jednocześnie odbiorcą końcowym, a więc nie wykorzystuje wytworzonej przez mikroinstalację energii do produkcji, przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej;
- wytwarzanie w mikroinstalacji energii elektrycznej nie stanowi dla niego przeważającego przedmiotu prowadzonej działalności gospodarczej.
Energia produkowana przez prosumenta musi służyć wyłącznie zaspokajaniu indywidualnych potrzeb energetycznych - nie może być zatem sprzedawana w celach zarobkowych. Przy czym w pewnych warunkach prosument może sprzedawać energię, jeśli będzie korzystać np. z net-bilingu.
Nowelizacja ustawy o odnawialnych źródłach energii stworzyła dwa kolejne typy prosumentów:
- prosumenta zbiorowego (od 1 kwietnia 2022 r.),
- prosumenta wirtualnego (od 2 lipca 2024 r.).
Oba te podmioty będą mogły korzystać z dodatkowych praw i możliwości związanych z rozliczaniem energii z instalacji OZE.
• Czy przedsiębiorca też może być prosumentem?
Przedsiębiorca może być prosumentem, o ile nie jest to jego przeważająca działalność gospodarcza. Obowiązująca ustawa oznacza, że prosumentem mogą być przedsiębiorstwa, wśród których produkcja energii nie stanowi przeważającej działalności gospodarczej. Możliwy jest więc montaż fotowoltaiki do 50 kW, produkcja energii elektrycznej i przekazywanie jej do sieci przesyłowej.
• Jesteśmy współwłaścicielami spółki z o.o. Chcielibyśmy zamontować na dachu biurowca niewielką instalację o mocy 15 kW. Czy nasza firma może rozliczać się jak prosument?
Tak. Forma organizacyjno-prawna nie ma znaczenia dla przyjęcia, czy dany podmiot jest prosumentem - o ile spełnia on pozostałe wymogi definicji ustawowej. Skoro instalacja ma 15 kW, to mieści się w ustawowym limicie mikroinstalacji (do 50 kW). Możliwe jest zatem rozliczanie energii w systemie prosumenckim.
Przykład 5
Przedsiębiorca zasili swój lokal
Pan Krzysztof Nowak ma salon fryzjerski, prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Na dachu swojego salonu chce zamontować instalację o mocy 20 kW. Wytworzoną energię chciałby wykorzystywać na własne potrzeby, by w ten sposób płacić mniejsze rachunki za prąd i obniżyć koszty działalności gospodarczej, a nadwyżki chciałby wprowadzać do sieci.
Skoro moc instalacji nie przekracza 50 kW, a pan Krzysztof będzie wykorzystywał energię na własne potrzeby, przy tym produkcja energii nie stanowi przeważającej działalności gospodarczej, to spełnione są wymogi związane z definicją prosumenta. Możliwe jest rozliczanie na tych zasadach.
Krótszy czas na poinformowanie
W zasadzie dotychczasowi prosumenci energii odnawialnej mogą spać spokojnie - nowelizacja nie przyniosła dla nich większych zmian obowiązków. Jedna z nielicznych zmian dotyczy skrócenia czasu na poinformowanie operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego o zawieszeniu wytwarzania energii trwającym dłużej niż 30 dni lub zakończeniu wytwarzania - skrócono go z 45 dni do 14 dni od dnia zawieszenia lub zakończenia wytwarzania energii. Do takiej sytuacji może dojść w wyniku zniszczenia lub długotrwałej wymiany instalacji wytwarzającej energię.
Nowe definicje
Definicje prosumenta wirtualnego i prosumenta zbiorowego zostały zawarte w art. 2 pkt 27b i 27c znowelizowanej ustawy o OZE. I tak, zgodnie z nimi:
• Prosumentem wirtualnym energii odnawialnej - nazywamy „odbiorcę końcowego wytwarzającego energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych źródeł energii na własne potrzeby w instalacji odnawialnego źródła energii przyłączonej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej w innym miejscu niż miejsce dostarczania energii elektrycznej do tego odbiorcy, która jednocześnie nie jest przyłączona do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej za pośrednictwem wewnętrznej instalacji elektrycznej budynku wielolokalowego, pod warunkiem że w przypadku odbiorcy końcowego niebędącego odbiorcą energii elektrycznej w gospodarstwie domowym wytwarzanie to nie stanowi przedmiotu przeważającej działalności gospodarczej” (art. 2 pkt 27b).
• Prosumentem zbiorowym energii odnawialnej - nazywamy „odbiorcę końcowego wytwarzającego energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych źródeł energii na własne potrzeby w mikroinstalacji lub małej instalacji przyłączonej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej za pośrednictwem wewnętrznej instalacji elektrycznej budynku wielolokalowego, w której znajduje się punkt poboru energii elektrycznej tego odbiorcy, pod warunkiem że w przypadku odbiorcy końcowego niebędącego odbiorcą energii elektrycznej w gospodarstwie domowym wytwarzanie to nie stanowi przedmiotu przeważającej działalności gospodarczej” (art. 2 pkt 27c).
Przybędzie paneli na dachach budynków wielorodzinnych
Wprowadzenie definicji prosumenta zbiorowego energii odnawialnej to dobra wiadomość szczególnie dla wspólnot mieszkaniowych i członków spółdzielni. W praktyce pozwoli im czerpać podobne korzyści, jakie mają prosumenci z domów jednorodzinnych
Celem wprowadzenia do ustawy o OZE prosumenta zbiorowego ma być przede wszystkim rozszerzenie modelu prosumenckiego zgodnie z dyrektywą RED II, która jest podstawą nowej strategii energetycznej Unii Europejskiej na dekadę 2020-2030. Zgodnie z nią ma się zwiększyć liczba lokalnych wspólnot energetycznych i ich udział w produkcji energii. W art. 21 dyrektywy zatytułowanym „Prosumenci energii odnawialnej” stwierdzono, że państwa członkowskie mają zapewnić konsumentom prawo stania się prosumentami energii odnawialnej - samodzielnie lub za pośrednictwem tzw. koncentratorów (np. spółdzielni energetycznych). Według dyrektywy RED II prosumentami zbiorowymi mogą być np. osoby powiązane z instalacjami na budynkach wielorodzinnych. Zgodnie z przyjętymi zapisami prosumenci energii odnawialnej zlokalizowani w tym samym budynku, również wielomieszkaniowym, mają prawo podejmować wspólnie działania (w tym produkować energię na własne potrzeby, magazynować ją i sprzedawać jej nadwyżki). Jednocześnie mogą dokonywać ustaleń w zakresie dzielenia się między sobą energią odnawialną produkowaną w ich siedzibie lub siedzibach bez uszczerbku dla opłat sieciowych oraz innych odpowiednich opłat i podatków mających zastosowanie do każdego prosumenta energii odnawialnej.
Jedną z najbardziej istotnych konsekwencji wprowadzenia definicji „prosumenta zbiorowego” jest możliwość skorzystania przez te podmioty ze wsparcia w formie dotacji na instalacje fotowoltaiczne. Dotychczasowy system opustów ograniczał te korzyści tylko do możliwości zmniejszenia rachunków za energię zużywaną do zasilenia części wspólnych takich budynków. Teraz, dzięki prosumentowi zbiorowemu, mieszkańcy bloków, na których pojawią się instalacje fotowoltaiczne, będą mogli odnosić również korzyści indywidualne.
Przepisy te mogą się przyczynić do osiągnięcia standardu energetycznego WT 2021 będącego trzecim etapem wdrażania unijnych przepisów dotyczących obniżania zapotrzebowania budynków na energię. W naszym kraju problem rodzi zwłaszcza ogrzewanie mieszkań. W budynku wielorodzinnym dla mieszkań ogrzewanych energią elektryczną przy użyciu folii i mat grzewczych lub paneli na podczerwień konieczne będzie zainstalowanie instalacji fotowoltaicznej, dlatego też istotną kwestią było pilne uregulowanie definicji prosumenta zbiorowego.
Reprezentant prosumentów
Nowością jest reprezentant prosumentów - tym mianem jest określana osoba, która działa w imieniu i na rzecz prosumentów zbiorowych energii odnawialnej lub prosumentów wirtualnych energii odnawialnej. Między innymi to reprezentant składa w ich imieniu wniosek o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej i zawiera z operatorem systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego umowę o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej instalacji odnawialnego źródła energii, w tym umowę o przyłączenie do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej mikroinstalacji. On też dokonuje innych czynności, m.in. zgodnie z art. 5 ust. 1a ustawy o OZE reprezentant prosumentów, działając w imieniu i na rzecz prosumentów zbiorowych energii odnawialnej lub prosumentów wirtualnych energii odnawialnej, informuje operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, do którego sieci ma zostać przyłączona mikroinstalacja, o terminie jej przyłączenia, lokalizacji przyłączenia, rodzaju odnawialnego źródła energii lub magazynu energii elektrycznej użytego w tej mikroinstalacji oraz jej mocy zainstalowanej elektrycznej. Ma obowiązek zrobić to nie później niż w terminie 30 dni przed dniem planowanego przyłączenia mikroinstalacji do sieci operatora.
Inne zadania
Reprezentant prosumentów ma również obowiązek informować operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, do którego sieci została przyłączona mikroinstalacja lub mała instalacja, o:
1) zmianie rodzaju odnawialnego źródła energii użytego w mikroinstalacji, małej instalacji lub magazynu energii elektrycznej lub ich łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej - w terminie 14 dni od dnia zmiany;
2) trwającym dłużej niż 30 dni zawieszeniu lub zakończeniu wytwarzania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii w mikroinstalacji lub w małej instalacji - w terminie 14 dni od dnia zawieszenia lub zakończenia wytwarzania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii w mikroinstalacji lub małej instalacji.
Ponadto reprezentant prosumentów przekazuje operatorowi systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, do którego sieci jest przyłączana instalacja odnawialnego źródła energii - nie później niż w terminie 30 dni przed dniem planowanego rozpoczęcia wytwarzania energii elektrycznej z tej instalacji - zgłoszenie instalacji odnawialnego źródła energii zawierające informację o:
1) przysługującym prosumentom zbiorowym energii odnawialnej lub prosumentom wirtualnym energii odnawialnej udziale - wyrażonym w procentach - w wytwarzaniu energii elektrycznej z odnawialnego źródła energii oraz o maksymalnej mocy zainstalowanej elektrycznej wyrażonej w jednostkach mocy, której ten udział odpowiada;
2) położeniach oraz numerach identyfikacyjnych punktów poboru energii elektrycznej poszczególnych prosumentów wirtualnych energii odnawialnej lub prosumentów zbiorowych energii odnawialnej;
3) zasadach zarządzania instalacją odnawialnego źródła energii oraz zasadach odpowiedzialności za bezpieczeństwo funkcjonowania, eksploatację, konserwację oraz remonty instalacji odnawialnego źródła energii;
4) danych kontaktowych reprezentanta prosumentów;
5) w przypadku prosumenta wirtualnego energii odnawialnej - o podmiocie odpowiedzialnym za bilansowanie handlowe instalacji odnawialnego źródła energii.
Reprezentant prosumentów przekazuje operatorowi systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego zgłoszenie o każdej zmianie informacji, o których mowa w ust. 3, w terminie 14 dni od dnia zmiany informacji. Natomiast ww. operator uwzględnia zgłoszoną zmianę w terminie 14 dni od doręczenia kompletnego zgłoszenia.
• Czy spółdzielnia lub wspólnota mieszkaniowa może być prosumentem?
Tak, spółdzielnia lub wspólnota mogą funkcjonować w formule prosumenta zbiorowego. Mogą posiadać zarówno instalację mikro, jak i małą (czyli obecnie o mocy do 1 MW). Przy czym zgodnie z art. 4 ust. 1c i 1d ustawy o OZE do jednego punktu poboru energii, w którym pobiera się energię elektryczną, można przypisać moc zainstalowaną elektryczną instalacji OZE nieprzekraczającej mocy umownej ustalonej dla punktu poboru energii (nie większą niż 50 kW).
Energię da się wkrótce odebrać wirtualnie
Dzięki nowelizacji będzie można stać się prosumentem nawet wtedy, jeśli na dachu własnego domu lub mieszkania nie ma miejsca na panele
Prosument wirtualny to - jak wynika z definicji - podmiot, który podobnie jak „zwykły” prosument wytwarza w energię odnawialną wyłącznie z OZE i wykorzystuje ją na potrzeby własne, lecz robi to w mikroinstalacji przyłączonej do sieci w innym miejscu niż miejsce, w którym pobiera energię. Rozwiązanie to w praktyce pozwoli zatem działać na zasadach prosumenta podmiotom, które nie mają możliwości założenia instalacji OZE w miejscu poboru energii. Prosument wirtualny może być właścicielem lub współwłaścicielem mikroinstalacji zlokalizowanej np. w innym województwie. Można sobie wyobrazić sytuację, że osoba, która mieszka w budynku wielorodzinnym, wybuduje instalację fotowoltaiczną na działce rolnej, wprowadzi wyprodukowaną energię do sieci, a następnie będzie mogła ją pobrać w swoim mieszkaniu, znajdującym się w domu wielorodzinnym i wykorzystać ją na swoje potrzeby.
Niewątpliwie można się spodziewać, że pojawi się też nowy rynek: rozwijać się będą firmy, które będą oferować udziały w instalacjach fotowoltaicznych. Prosument wirtualny będzie mógł nabyć określony udział w instalacji fotowoltaicznej oddalonej od miejsca poboru energii, a ilość energii uznana za wprowadzoną przez niego do sieci będzie odpowiadać procentowemu udziałowi w energii wytworzonej przez daną instalację. Przykładowo: jeżeli prosument wirtualny będzie posiadał 15 proc. udziału w instalacji, a instalacja ta wytworzy 100 tys. kWh energii, to będzie to tak traktowane, jak gdyby prosument wytworzył we własnej instalacji 15 tys. kWh energii. Przepisy dotyczące prosumenta wirtualnego wejdą w życie od 2 lipca 2024 r.
Uwaga! Ze względu na specyficzną konstrukcję techniczną i oddalenie instalacji od miejsca poboru u prosumentów wirtualnych nie będzie występować zjawisko autokonsumpcji.
• Czy drobny przedsiębiorca, który w innym województwie posiada mikroinstalację nieprzekraczającą 50 kW, a pobiera wytworzoną energię na własne potrzeby, będzie prosumentem wirtualnym?
Tak, będzie prosumentem wirtualnym. Przepisy nie wprowadzają tutaj ograniczeń co do formy podmiotu. Artykuł 2 pkt 27b ustawy o OZE definiuje prosumenta wirtualnego energii odnawialnej jako „odbiorcę końcowego wytwarzającego energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych źródeł energii na własne potrzeby w instalacji odnawialnego źródła energii przyłączonej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej w innym miejscu niż miejsce dostarczania energii elektrycznej do tego odbiorcy, która to instalacja jednocześnie nie jest przyłączona do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej za pośrednictwem wewnętrznej instalacji elektrycznej budynku wielolokalowego, pod warunkiem że w przypadku odbiorcy końcowego niebędącego odbiorcą energii elektrycznej w gospodarstwie domowym wytwarzanie to nie stanowi przedmiotu przeważającej działalności gospodarczej określonej zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 40 ust. 2 ustawy z 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 459)”. A zatem jeśli w opisanej sytuacji wytwarzanie energii nie będzie stanowić przeważającej działalności gospodarczej, to można rozliczyć to na zasadach dotyczących prosumentów.
O jakie instalacje chodzi?
Zgodnie z art. 2 pkt 13 ustawy OZE instalacja odnawialnego źródła energii jest instalacją stanowiącą wyodrębniony zespół:
a) urządzeń służących do wytwarzania energii opisanych przez dane techniczne i handlowe, w których energia jest wytwarzana z odnawialnych źródeł energii, lub
b) obiektów budowlanych i urządzeń stanowiących całość techniczno-użytkową służący do wytwarzania biogazu rolniczego,
- a także połączony z tym zespołem magazyn energii elektrycznej lub magazyn biogazu rolniczego (art. 2 pkt 13 ustawy OZE).
Warto zaznaczyć, że indywidualny prosument energii odnawialnej może wytwarzać energię jedynie w mikroinstalacjach, natomiast prosument zbiorowy energii odnawialnej może ją produkować zarówno w mikroinstalacjach, jak i instalacjach małych.
Zgodnie z definicją mikroinstalacja fotowoltaiczna to niewielkich rozmiarów i o małej mocy instalacja PV montowana najczęściej na dachach budynków inwestorów indywidualnych. Ustawa o odnawialnych źródłach energii definiuje mikroinstalację jako „instalację odnawialnego źródła energii o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 50 kW, przyłączoną do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV lub o mocy osiągalnej cieplnej w skojarzeniu nie większej niż 150 kW, w której łączna moc zainstalowana elektryczna jest nie większa niż 50kW” (art. 2 pkt. 19 ustawy o OZE).
Natomiast według zmienionej od 30 października 2021 r. definicji małej instalacji OZE rozumie się przez nią instalację OZE o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 50 kW i nie większej niż 1 MW, przyłączoną do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV albo o mocy osiągalnej cieplnej w skojarzeniu większej niż 150 kW i mniejszej niż 3 MW, w której łączna moc zainstalowana elektryczna jest większa niż 50 kW i nie większa niż 1 MW (art. 2 pkt 18 ustawy o OZE).
Co zrobić, aby zostać prosumentem?
▶ Krok 1. Wykonanie instalacji. Pierwszym etapem jest montaż mikroinstalacji OZE.
Dodajmy, że w systemie prosumenckim może być rozliczana energia produkowana nie tylko przez instalację fotowoltaiczną, lecz także przez elektrownię wiatrową, wodną, biogazową czy instalację wykorzystującą biomasę.
▶ Krok 2. Zgłoszenie instalacji do OSD (operatora systemu dystrybucyjnego).
Przyszły prosument powinien co najmniej na 30 dni przed planowaną datą przyłączenia mikroinstalacji do sieci złożyć wniosek ze zgłoszeniem przyłączenia mikroinstalacji do właściwego operatora sieci dystrybucyjnej. Ten zaś - jeżeli zgłoszenie zostało prawidłowo wypełnione - ma obowiązek w ciągu 30 dni od dnia dokonania zgłoszenia przyłączyć prosumenta do sieci - po zainstalowaniu odpowiednich układów zabezpieczających i urządzenia pomiarowo-rozliczeniowego. Zgłoszenia dokonuje się za pomocą formularza dostępnego w serwisie internetowym lokalnego OSD. Koszt instalacji układu zabezpieczającego i urządzenia pomiarowo-rozliczeniowego ponosi operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego.
▶ Krok 3. Podpisanie umowy. Podpisanie nowej lub zmodyfikowanie istniejącej umowy na usługi dystrybucyjne i sprzedaż energii elektrycznej. Wzory wniosków i dokładne wymagania są udostępnione na stronach właściwych operatorów sieci dystrybucyjnych oraz sprzedawców energii.
Programy parasolowe
To forma wsparcia rozwoju fotowoltaiki w gospodarstwach domowych. Wykorzystuje ona dotacje pozyskiwane z unijnych funduszy (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego) w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych na lata 2014-2020 przez JST. Z kolei jednostki te (najczęściej gminy) podpisują umowy z innymi podmiotami, zazwyczaj osobami fizycznymi. W efekcie wnioskodawcą jest gmina, a beneficjentami - właściciele gospodarstw domowych. Dzięki temu - w zależności od województwa - możliwe jest pozyskanie od 50-60 proc. do nawet 85 proc. dotacji na fotowoltaikę. To znacznie więcej, niż można było uzyskać np. w programie „Czyste powietrze” czy dotychczasowych edycjach programu „Mój prąd”. Z formalnego punktu widzenia przez pięć lat, czyli w okresie trwałości projektu, instalacja jest własnością gminy, ona też ma się troszczyć o jej stan techniczny. Ale umowy ze sprzedawcą energii podpisują mieszkańcy i dlatego potrzebna była nowelizacja ustawy.
dr Lucyna Staniszewska, dr Maciej Kruś, Kamil Tychmanowicz
Inwestycje z gminą
Choć prosumenci, którzy zgłoszą swoje instalacje fotowoltaiczne od 1 kwietnia 2022 r., co do zasady obowiązkowo wchodzą stopniowo do system net-billingu, to pewna grupa takich podmiotów ma jeszcze szanse przez 15 lat korzystać z systemu opustów
Po przyjęciu ustawy z 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii okazało się, że likwidacja systemu opustów ze zdwojoną siłą uderzyła w samorządy i ich mieszkańców. Chodzi o tych, którzy zamierzali uzyskać dostęp do energii z paneli fotowoltaicznych w ramach wspomnianych już wcześniej programów parasolowych. Część projektów nie miała bowiem szans na realizację w całości do końca marca 2022 r. A tylko do tej daty możliwe było wówczas uzyskanie zgody na korzystania z prądu z fotowoltaiki na starych zasadach. Nowe, nie tak korzystne, zwłaszcza dla gospodarstw domowych, których mieszkańcy w dzień są poza domem, odstraszały potencjalnych prosumentów, którzy zaczęli rezygnować z udziału w programach. To zaś dało możliwość wykorzystania unijnych pieniędzy pod znakiem zapytania. Dlatego, dzięki skutecznemu lobbingowi samorządów, 27 stycznia 2022 r. Sejm przyjął kolejną nowelizację ustawy o OZE, modyfikującą przepisy dotyczące rozliczeń prosumentów uczestniczących w takich projektach prowadzonych przez JST.
Złapali oddech
Po nowelizacji stosuje się do nich nowo dodany art. 4d ust. 2 pkt 3 ustawy o OZE, który mówi, że na podstawie kompletnego i poprawnego zgłoszenia, złożonego do 31 grudnia 2023 r. taki prosument może rozliczać fotowoltaikę na starych zasadach. Ale tylko w sytuacji, gdy do 31 marca 2022 r. zawarł umowę na zakup, montaż lub dofinansowanie tej mikroinstalacji z jednostką samorządu terytorialnego lub innym podmiotem, który realizuje projekt parasolowy, o którym mowa w art. 2 pkt 18 ustawy z 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020 (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 818), dofinansowany w ramach regionalnego programu operacyjnego.
Jak tłumaczyli początkowo samorządowcy, a następnie przedstawiciele resortu środowiska, nowelizacja pozwala, aby beneficjenci programów parasolowych, którzy zawarli umowy z gminami, mogli jako prosumenci korzystać z dotychczasowego mechanizmu rozliczeń energii elektrycznej opartego na systemie opustów. To spowodowało zmianę o 180 stopni w zachowaniu potencjalnych beneficjentów. - Zmiana ustawy z początku tego roku pozwoliła nam na przygotowanie projektu parasolowego, który wcześniej został zawieszony ze względu na brak uczestników. Po zmianach chętni bez problemu się znaleźli, bo jeżeli ktoś wiedział, że nie zdąży samodzielnie, to żeby się załapać na korzystniejsze zasady, zapisywał się do programu. Daje on znacznie lepsze wsparcie finansowe niż np. z „Czystego powietrza”. Uczestniczy w nim 30 podmiotów - tłumaczy wójt Płużnicy Marcin Skonieczka. - Do końca marca zdążyliśmy z tymi osobami podpisać umowy, teraz spokojnie przygotujemy się do inwestycji, tj. wykonamy projekty, ogłosimy przetarg i w przyszłym roku ją wykonamy - wyjaśnia wójt, który pierwszy projekt tego typu już zamknął - wszyscy beneficjenci zdążyli ze zgłoszeniem przed 31 marca. Z przedłużenia programu jest zadowolony także Marcin Kolasa, wicewójt gminy Nowy Targ, która prowadzi jeden z większych w kraju projektów parasolowych. - Nawet ci, którzy na pewnym etapie się wycofali z projektu, teraz do niego wrócili - mówi przedstawiciel podtatrzańskiej gminy. - Mamy wręcz osoby na listach rezerwowych. Poprawkę przyjęliśmy z ulgą, spowodowała ona to, że nie stracimy unijnych pieniędzy. W tym projekcie uczestniczy 10 gmin - dodaje.
Oświadczenie i wniosek obowiązkowe
Parasolowi beneficjenci muszą koniecznie pamiętać, żeby do wniosku dołączyć oświadczenie, którego treść wskazano w art. 4d ust 9. Powinno ono brzmieć: „Świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia wynikającej z art. 233 par. 6 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny oświadczam, że w terminie do 31 marca 2022 r. zawarłem umowę na zakup, montaż lub dofinansowanie tej mikroinstalacji z jednostką samorządu terytorialnego lub innym podmiotem, który realizuje projekt, o którym mowa w art. 2 pkt 18 ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020, dofinansowany w ramach regionalnego programu operacyjnego, o którym mowa w art. 2 pkt 17 lit. c ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020, oraz na dzień złożenia oświadczenia umowa ta nie została rozwiązana”. Składając to oświadczenie prosument podaje swoje imię i nazwisko, adres zamieszkania, miejsce złożenia oświadczenia i własnoręcznie go podpisuje. Ustawa zobowiązuje do złożenia oświadczenia. ©℗
Zofia Jóźwiak,
Dziennik Gazeta Prawna
Gdzie szukać dofinansowania
Obecnie dostępnych jest kilka programów przewidujących udzielanie dofinansowania lub pożyczki dla inwestujących w instalacje fotowoltaiczne. Najwięcej jest adresowanych do osób fizycznych, ale są takie, gdzie beneficjentami mogą być przedsiębiorcy, rolnicy, gminy i wspólnoty mieszkaniowe
osoby fizyczne
1. Program „Mój prąd”
Już 15 kwietnia ruszy nabór do kolejnej edycji programu „Mój prąd”. To popularny program polegający na udzielaniu dotacji do domowych mikroinstalacji fotowoltaicznych. Kluczowym celem programu jest zwiększenie w Polsce produkcji energii elektrycznej z mikroinstalacji fotowoltaicznych, wzrost autokonsumpcji wytworzonej energii poprzez jej magazynowanie, a także zwiększenie efektywności zarządzania energią elektryczną. W dotychczasowych trzech naborach w prowadzonym przez NFOŚiGW programie „Mój Prąd”, którego łączny budżet wyniósł do tej pory ponad 1,8 mld zł, wpłynęło 444 tys. wniosków od osób indywidualnych chcących produkować prąd ze słońca.
▶ Dla kogo? Program adresowany jest do osób fizycznych mających zawartą umowę kompleksową lub umowy sprzedaży z operatorem sieci dystrybucyjnej (dalej: OSD). Przy czym w czwartej edycji dofinansowanie będą mogli otrzymać tylko prosumenci, którzy rozliczają się z nadwyżki produkcji energii w nowym systemie net-billing (w przypadku tych, którzy rozliczali się w systemie net-metering, czyli w systemie upustów - warunkiem wsparcia jest przejście na nowy system rozliczeń).
▶ Na co? W najnowszej edycji programu wsparcie będzie dotyczyć nie tylko domowych mikroinstalacji fotowoltaicznych (PV). Dodatkowo dofinansowanie będzie można dostać do zakupu, montażu i instalacji urządzenia do magazynowania energii elektrycznej oraz ciepła bezpośrednio u prosumenta, dzięki którym sieć elektroenergetyczna przestanie być „wirtualnym magazynem energii”. Dodatkowo będzie można uzyskać dofinansowanie do urządzeń umożliwiających racjonalne zarządzanie wytworzoną energią elektryczną (tzw. inteligentne systemy zarządzania energią).
▶ Forma wsparcia. Wsparcie ma formę bezzwrotnej dotacji w wysokości do 50 proc. kosztów kwalifikowanych. Maksymalne dofinansowanie na mikroinstalacje wraz z magazynami energii może sięgnąć nawet 20 500 zł. Przy czym na samą instalację PV można dostać 4000 zł - jeśli inwestujący kupuje samą fotowoltaikę; lub 5000 zł - jeżeli zdecydował się na zakupy innych elementów. Dodatkowo w tej drugiej opcji można otrzymać: do 7500 zł dotacji do magazynu energii i do 5000 zł do magazynu ciepła, a także 3000 zł na system inteligentnego zarządzania energią (tylko dla tych, którzy kupią magazyn ciepła i/lub magazyn energii).
▶ Terminy naborów. Czwarty nabór wniosków w programie „Mój prąd” rozpocznie się 15 kwietnia 2022 r. i będzie prowadzony w trybie ciągłym.
▶ Gdzie po dofinansowanie. Wnioski będzie można składać w generatorze wniosków: https://gwd.nfosigw.gov.pl/. Szczegóły zostaną opublikowane przed 15 kwietnia 2022 r. na stronie programu www.mojprad.pl.
2. Program „Czyste powietrze”
Osoby prywatne, które inwestują w fotowoltaikę, powinny również przyjrzeć się programowi „Czyste powietrze” wspierającemu m.in. wymianę starych pieców węglowych na ekologiczne źródła ciepła oraz inwestycje w ocieplanie domu. Fotowoltaika w tym przypadku jest dotowana jako inwestycja towarzysząca wymianie kopciucha.
▶ Dla kogo: Dla właścicieli lub współwłaścicieli jednorodzinnych budynków mieszkalnych, lub wydzielonych w budynkach jednorodzinnych lokali mieszkalnych z wyodrębnioną księgą wieczystą.
▶ Na co? Dofinansowanie wymiany starych i nieefektywnych źródeł ciepła na paliwo stałe na nowoczesne źródła ciepła spełniające najwyższe normy (w tym m.in. instalację fotowoltaiki), oraz przeprowadzenia niezbędnych prac termomodernizacyjnych budynku.
W przypadku dofinansowania do instalacji fotowoltaicznej kosztem kwalifikowanym jest zakup, montaż oraz odbiór i uruchomienie mikroinstalacji fotowoltaicznej (rozumianej jako panele fotowoltaiczne z niezbędnym oprzyrządowaniem). Przy czym wymaganym elementem instalacji są liczniki dwukierunkowe (koszt licznika nie jest kosztem kwalifikowanym). Wsparcie można otrzymać na mikroinstalację fotowoltaiczną o mocy zainstalowanej elektrycznej od 2 kW do 10 kW. Urządzenia muszą być instalowane jako nowe, wyprodukowane w ciągu 24 miesięcy przed montażem. Dofinansowaniu nie podlegają projekty polegające na zwiększeniu mocy już istniejącej mikroinstalacji fotowoltaicznej. Zakończenie zadania rozumiane jest jako przyłączenie mikroinstalacji fotowoltaicznej do sieci.
▶ Forma wsparcia: dotacje i dotacja na częściową spłatę kapitału kredytu bankowego (jeśli beneficjent korzysta z kredytu dostępnego w wybranych bankach). Wysokość wsparcia zależy m.in. od poziomu dochodów na osobę w rodzinie beneficjenta i rodzaju przedsięwzięcia, przy czym na samą instalację fotowoltaiczną można dostać 5000 zł (maksymalnie 50 proc. faktycznie poniesionych kosztów).
▶ Gdzie po dofinansowanie? Wnioski należy składać w formie e-wniosku (internetowo) lub papierowo (osobiście, pocztą lub kurierem) do odpowiedniego wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej obejmującego swoim działaniem teren województwa, w którym jest zlokalizowany budynek/lokal mieszkalny (internetowo lub w formie papierowej). W przypadku występowania dodatkowo o pożyczkę wnioski składa się w oddziale banku, który przystąpił do programu „Czyste powietrze” (najpierw składa się wniosek o „Kredyt Czyste Powietrze”, a po przyznaniu kredytu - wniosek o dotację z programu „Czyste powietrze”).
▶ Terminy naborów. Nabór rozpoczął się 1 kwietnia.
3. Programy pilotażowe
Na terenie wybranych województw zorganizowano również trzy pilotażowe programy dotyczące budynków wielorodzinnych, gdzie fotowoltaika mogła być zastosowana do produkcji energii dla części wspólnych tych budynków. Osoby fizyczne występowały o dotację na wymianę pieca, natomiast o dopłatę do fotowoltaiki mogły starać się wspólnoty mieszkaniowe. Są to następujące programy:
- Poprawa jakości powietrza poprzez wymianę źródeł ciepła w budynkach wielorodzinnych - pilotaż na terenie województwa dolnośląskiego. (nabór jeszcze trwa - więcej informacji na https://wfosigw.wroclaw.pl/).
- Poprawa jakości powietrza poprzez wymianę źródeł ciepła w budynkach wielorodzinnych - pilotaż na terenie województwa zachodniopomorskiego (zakończono już nabór wniosków).
- Poprawa jakości powietrza w najbardziej zanieczyszczonych gminach - pilotaż (zakończono już nabór wniosków).
gminy
Program „Stop smog”
Środki mogą również docierać do inwestujących w instalację poprzez program „Stop smog”. Jest to program dla gmin położonych na obszarze, gdzie obowiązuje uchwała antysmogowa, o której mowa w art. 96 ust. 1 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska.
▶ Dla kogo? Wnioskodawcami mogą być: gmina, powiat, związek międzygminny, związek metropolitalny.
▶ Na co? Wsparcie dotyczy likwidacji lub wymiany źródeł ciepła na niskoemisyjne oraz termomodernizacji w budynkach mieszkalnych jednorodzinnych osób najmniej zamożnych. W jednej opcji, jeżeli następuje jednocześnie likwidacja starego źródła ciepła i montaż pompy ciepła, fotowoltaika może być dotowanym dodatkiem do pompy ciepła.
▶ Wysokość wsparcia. Dofinansowanie dla gmin do 100 tys. mieszkańców może wynieść 70 proc. wartości inwestycji. Dla gmin powyżej 100 tys. mieszkańców - poniżej 70 proc. współfinansowania. Średni koszt realizacji przedsięwzięcia niskoemisyjnego w jednym budynku, a w przypadku budynku o dwóch lokalach - w jednym lokalu, nie może przekroczyć 53 000 zł.
▶ Gdzie po wsparcie? Po utworzeniu konta i zalogowaniu na stronie internetowej NFOŚiGW pod adresem http://gwd.nfosigw.gov.pl należy wniosek wypełnić i przesłać przez Generator Wniosków o Dofinansowanie (zwany dalej „GWD”).
▶ Terminy naboru. Nabór wniosków jest prowadzony od 31 marca 2021 r. do wyczerpania środków alokacji.
rolnicy
Program „Agroenergia”
W programie tym przewidziano środki na mikroinstalacje, pompy ciepła i towarzyszące magazyny energii.
▶ Dla kogo? Beneficjentami mogą być rolnicy indywidualni, osoby prawne prowadzące działalność rolniczą lub działalność w zakresie usług rolniczych.
▶ Na co? Pieniądze na instalacje PV można znaleźć w części pierwszej programu: „Mikroinstalacje, pompy ciepła i towarzyszące magazyny energii” . Można się starać o dofinansowanie zakupu i prac montażowych:
- instalacji fotowoltaicznej, której łączna moc nie przekracza 50 kW, ale nie jest mniejsza niż 10 kW;
- przydomowych elektrowni wiatrowych o mocy nie większej niż 50 kW i nie mniejszej niż 10 kW;
- instalacji hybrydowej, łączącej fotowoltaikę lub instalację wiatrową z pompą ciepła (przy instalacji hybrydowej konieczne jest przeprowadzenie audytu energetycznego);
- towarzyszących magazynów energii dostosowanych do omawianych instalacji - ich montaż jest obligatoryjny, jeśli chcemy otrzymać środki na magazyn.
Przedsięwzięcie nie może być rozpoczęte przed dniem złożenia wniosku o dofinansowanie. Urządzenia muszą być instalowane jako nowe, wyprodukowane w ciągu 24 miesięcy przed montażem.
▶ Forma wsparcia. Pomoc ma formę refundacji. Dofinansowanie może wynieść do 20 proc. kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia, uzależnionych od mocy instalacji: moc od 10 do 30 kW (włącznie) - do 20 proc. wartości przedsięwzięcia, ale nie więcej niż 15 tys. zł, moc od 30 do 50 kW (włącznie) - do 13 proc. kosztów, ale nie więcej niż 25 tys. zł.
▶ Gdzie po wsparcie? Nabory wniosków prowadzą wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
▶ Terminy naborów. Nabór wniosków do I części programu obejmującej mikroinstalacje, pompy ciepła i towarzyszące magazyny energii trwa od 1 października 2021 r. do 30 września 2025 r. lub do wyczerpania środków na ten cel.
przedsiębiorcy
1. Program „Energia plus”
Przedsiębiorcy inwestujący w fotowoltaikę powinni przyjrzeć się programowi „Energia plus”, do którego nabór wniosków ruszył 1 kwietnia br. Celem programu jest zmniejszenie negatywnego oddziaływania przedsiębiorstw na środowisko, w tym poprawa jakości powietrza, poprzez wsparcie przedsięwzięć inwestycyjnych. Częścią niektórych wspieranych przez program przedsięwzięć mogą być instalacje fotowoltaiczne i magazyny energii.
▶ Dla kogo? Przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców wykonujący działalność gospodarczą.
▶ Na co? Instalacja fotowoltaiczna wpisuje się w m.in. dwa następujące rodzaje przedsięwzięć spośród kilku wymienionych w programie:
- Działanie 7.5.3: Przedsięwzięcia zgodne z obwieszczeniem ministra energii z 23 listopada 2016 r. w sprawie szczegółowego wykazu przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej i mające na celu poprawę efektywności energetycznej, a także zmierzające ku temu zmiany technologiczne w istniejących obiektach, instalacjach i urządzeniach technicznych. W ramach tego działania mogą być wpierane m.in. technologie racjonalizacji zużycia energii elektrycznej poprzez: 1) odnawialne źródła energii (w tym turbiny wiatrowe, kolektory słoneczne, panele fotowoltaiczne, małe elektrownie wodne); 2) budowę/modernizację własnych (wewnętrznych) źródeł energii, w tym z uwzględnieniem kogeneracji. Przy czym inwestycje te mają wynikać z audytu energetycznego (jego przeprowadzenie jest jednym z warunków uzyskania wsparcia).
- Działanie 7.5.4: Nowe źródła ciepła i energii elektrycznej. W ramach tego działania wspierane mogą być przedsięwzięcia dotyczące budowy lub przebudowy jednostek wytwórczych wraz z podłączeniem ich do sieci dystrybucyjnej/przesyłowej, w których do produkcji energii wykorzystuje się: a) energię ze źródeł odnawialnych, b) ciepło odpadowe, c) ciepło pochodzące z kogeneracji z wyłączeniem ciepła wytworzonego w jednostce kogeneracji opalanej węglem, d) paliwa niskoemisyjne gazowe, mieszanki gazów, gaz syntetyczny lub wodór.
▶ Jaka forma? Na oba typy przedsięwzięcia możliwe jest uzyskanie pożyczki, która stanowi do 85 proc. kosztów kwalifikowanych. Kwota pożyczki może wynosić od 0,5 mln zł do 300 mln zł. Oprocentowanie pożyczki jest na warunkach preferencyjnych: WIBOR 3M + 50 pb, nie mniej niż 1,5 proc. w skali roku. Na pożyczki NFOŚiGW przeznaczy w trzeciej edycji Energii plus w sumie 745 mln zł.
▶ Gdzie po wsparcie? Przygotowane wnioski należy składać do NFOŚiGW wyłącznie w wersji elektronicznej przez generator wniosków (pod adresem http://gwd.nfosigw.gov.pl, po wybraniu odpowiedniego programu priorytetowego). Wniosek powinien być opatrzony podpisem elektronicznym lub podpisem zaufanym. O zachowaniu terminu złożenia wniosku decyduje data jego wysłania przez GWD na skrzynkę podawczą NFOŚiGW znajdującą się na elektronicznej Platformie Usług Administracji Publicznej (ePUAP).
▶ Terminy naborów. Nabór ruszył 1 kwietnia, wnioski można składać do 16 grudnia 2022 r. lub do wyczerpania alokacji środków.
2. Inne programy dla firm
W NFOŚiGW trwają prace nad kolejnymi programami zawierającymi jako komponent fotowoltaikę w ramach Funduszu Modernizacyjnego. Między innymi jest to program „Przemysł energochłonny - OZE”. - Obecnie projekty programów priorytetowych podlegają opiniowaniu w Europejskim Banku Inwestycyjnym. W przypadku uzyskania pozytywnej opinii EBI planuje się ogłoszenie naboru wniosków o dofinansowanie w IV kwartale 2022 r. - mówi Sławomir Kmiecik, doradca wydziału promocji i komunikacji społecznej w NFOŚiGW. ©℗
Joanna Pieńczykowska,
Dziennik Gazeta Prawna
Korzyści podatkowe
Właściciele domów jednorodzinnych, którzy poniosą wydatki na instalacje fotowoltaiczne, mogą je odpisać od dochodu i w efekcie obniżyć swój PIT. Takie korzyści daje ulga termomodernizacyjna. Przedsiębiorcy z kolei mogą wydatki na fotowoltaikę zaliczyć do kosztów podatkowych, choć zgodnie z najnowszą interpretacją indywidualną nie jednorazowo
ulga termomodernizacyjna
Zacznijmy od podatkowych korzyści dla właścicieli domów jednorodzinnych. Mogą oni skorzystać z ulgi termomodernizacyjnej, a więc odliczyć od dochodu wydatki m.in. na fotowoltaikę do kwoty 53 tys. zł, a w przypadku małżonków rozliczających się wspólnie - do 106 tys. zł. Trzeba jednak spełnić określone w przepisach warunki.
▶ Wydatki tylko kwalifikowane. Przede wszystkim ulgą są objęte wydatki wymienione w załączniku do rozporządzenia ministra inwestycji i rozwoju z 21 grudnia 2018 r. w sprawie określenia wykazu rodzajów materiałów budowlanych, urządzeń i usług związanych z realizacją przedsięwzięć termomodernizacyjnych (Dz.U. poz. 2489). Wśród nich znajdują się m.in. wydatki na zakup ogniw fotowoltaicznych wraz z osprzętem oraz montaż instalacji fotowoltaicznej.
▶ Wyłącznie właściciele domów jednorodzinnych. Ulga przysługuje właścicielom lub współwłaścicielom istniejących już budynków mieszkalnych jednorodzinnych, a więc także tych w zabudowie szeregowej lub bliźniaczej. Preferencja nie dotyczy więc domów w budowie. Z ulgi nie skorzysta też m.in.: właściciel kamienicy wielorodzinnej (bo ulga dotyczy budynków jednorodzinnych), inwestor w trakcie budowy domu oraz osoby, które są jedynie posiadaczami budynku mieszkalnego jednorodzinnego, a nie jego właścicielami lub współwłaścicielami.
▶ Limit czasowy. Ulgą zasadniczo są objęte wydatki poniesione na zakup i montaż paneli, które są związane z realizacją przedsięwzięcia termomodernizacyjnego i zakończone w okresie trzech kolejnych lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym poniesiono pierwszy wydatek. Innymi słowy, inwestycja musi zmieścić się w trzech latach.
▶ Jedna ulga dla podatnika. Kwota odliczenia, jak wspomnieliśmy, nie może przekroczyć 53 tys. zł, ale limit odnosi się do wszystkich realizowanych przedsięwzięć termomodernizacyjnych w poszczególnych budynkach, których podatnik jest właścicielem lub współwłaścicielem. W przypadku małżonków ulga jest podwójna, ale trzeba pamiętać, aby na fakturach był wskazany każdy ze współmałżonków.
▶ Konieczność udokumentowania. Każdy ze współwłaścicieli ma prawo odliczyć całość poniesionych przez siebie wydatków. Trzeba je oczywiście udokumentować. Muszą to być faktury wystawione przez czynnego podatnika VAT, niekorzystającego ze zwolnienia z tego podatku.
▶ Sześć lat na odliczenie. Podatnik na odliczenie wydatków, czyli wykorzystanie ulgi, ma sześć lat. Musi je wykazać w załączniku PIT-O do zeznania rocznego. Jeśli podatnik odliczył w danym roku jedynie część wydatku (bo nie miał więcej dochodu lub przychodu), to może odliczać pozostałą część w kolejnych latach, nie dłużej jednak niż przez sześć lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym poniesiono pierwszy wydatek.
Z dotacji - nie, z pożyczki - tak
W przypadku fotowoltaiki bardzo ważny jest kolejny warunek ulgi: wydatki, które chcemy odliczyć, nie mogą być sfinansowane (dofinansowane) ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej lub wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej lub zwrócone podatnikowi w jakiejkolwiek formie. Nie mogą też być zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, odliczone od przychodu na podstawie ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym lub uwzględnione przez podatnika w związku z korzystaniem z ulg podatkowych w rozumieniu ordynacji podatkowej (chodzi o takie ulgi, jak: rozłożenie podatku na raty, odroczenie płatności podatku lub umorzenie zaległości podatkowej). Obowiązuje bowiem generalna zasada: albo dotacja z funduszu, albo ulga podatkowa. Z tym wiąże się kilka sytuacji praktycznych, które warto omówić.
▶ Mieszane finansowanie. Stosunkowo częsta jest sytuacja, gdy podatnik dostanie jedynie część dotacji na zakup i montaż fotowoltaiki. W takim przypadku część inwestycji, która zostanie pokryta z własnych pieniędzy podatnika, jest objęta ulgą termomodernizacyjną, natomiast ta część, która będzie sfinansowana (dofinansowana) z funduszu ochrony środowiska, z ulgi już nie skorzysta. Wyjaśnił to dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej np. w interpretacji z 20 listopada 2019 r. (sygn. 0113-KDIPT3.4011.363.2019.5.ASZ).
▶ Korzystanie z pożyczek. Część wydatków na fotowoltaikę może być sfinansowana pożyczką lub kredytem, których spłata obciąża podatnika. W takim przypadku wydatki są traktowane jako sfinansowane przez podatnika (a nie z dotacji) i podlegają odliczeniu. Innymi słowy, jeśli podatnik dostał pożyczkę z NFOŚiGW, którą musi spłacić, a nie bezzwrotną dotację, to może skorzystać z ulgi termomodernizacyjnej. Potwierdził to minister finansów w objaśnieniach podatkowych z 16 września 2019 r., a także dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej z 1 kwietnia 2019 r. (sygn. 0113-KDIPT3.4011.61.2019.2.MH).
▶ Skorzystanie z dotacji po odliczeniu ulgi. Kolejna sytuacja, która rodzi wątpliwości, dotyczy przypadku, gdy podatnik kupi i zamontuje instalację za własne pieniądze i skorzysta z ulgi termomodernizacyjnej, a potem (np. w kolejnym roku) dostanie dotację z funduszu ochrony środowiska. W takim przypadku - jak wynika z przepisów i objaśnień ministra finansów - podatnik w tym kolejnym roku (gdy otrzyma dotację) musi doliczyć do swojego dochodu za ten rok podatkowy kwotę wydatków objętą dotacją. Słowem, musi zwrócić ulgę z której początkowo (przed uzyskaniem dotacji) skorzystał.
Miejsce instalacji
Dodajmy, że instalacja fotowoltaiczna nie musi być zamontowana na budynku, ulga dotyczy też instalacji naziemnych przy budynku mieszkalnym, co potwierdził dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 25 czerwca 2020 r. (sygn. 0113-KDIPT2-2.4011.306.2020.3.EC). Z odliczenia nie może jednak skorzystać osoba, która założyła instalację fotowoltaiczną na budynku, składającym się z części mieszkalnej i gabinetu lekarskiego z osobnym wejściem, w którym współwłaścicielka budynku prowadzi działalność gospodarczą (interpretacja dyrektora KIS z 12 czerwca 2020 r., sygn. 0114-KDWP.4011.14.2020.2.KS1).
Jak wspomnieliśmy, ulga przysługuje obojgu małżonkom, ale i tu zdarzają się różne sytuacje. Jeśli np. faktury za instalację fotowoltaiczną były wystawione na oboje małżonków, współwłaścicieli domu, a w tym samym roku się oni rozwiedli, to każde z byłych małżonków będzie mogło odliczyć jedynie połowę poniesionych wydatków, wykazanych na fakturze. Tak wskazał dyrektor KIS w interpretacji z 22 czerwca 2020 r. (sygn. 0113-KDWPT.4011.28.2020.3.KU).
Wyjaśnijmy też, że nie można łączyć ulgi termomodernizacyjnej i np. mieszkaniowej. W praktyce, jeśli podatnik kupił i zainstalował fotowoltaikę w domu za pieniądze uzyskane ze sprzedaży mieszkania (chodzi o sprzedaż przed upływem pięciu lat od nabycia), i uznał ten wydatek za objęty ulgą mieszkaniową, to nie może odliczyć go w ramach ulgi termomodernizacyjnej.
Przykład 6
Rozliczenie w jednym roku
Pan Adam jest właścicielem domu jednorodzinnego. W zeszłym roku postanowił zamontować instalację fotowoltaiczną na dachu budynku. Kupił panele wraz z całym osprzętem w firmie będącej podatnikiem VAT. Jej pracownicy zainstalowali instalację. Całość kosztowała Pana Adama 20 000 zł. Teraz w zeznaniu rocznym za 2021 r. chciałby rozliczyć wydatek w ramach ulgi termomodernizacyjnej.
Podatnik uzyskał 60 000 zł dochodu z pracy, rozlicza się według skali PIT (według stawki 17 proc.). W konsekwencji od 60 000 zł dochodu będzie mógł odliczyć 20 000 zł wydatku na instalację fotowoltaiczną. To oznacza, że podatek Pana Adama będzie niższy o 3400 zł (20 000 zł × 17 proc.). Kwota ulgi termomodernizacyjnej wyniesie więc 3400 zł.
Przykład 7
Małżonkowie skorzystają z limitu razy dwa
Pan Jan jest współwłaścicielem (z żoną) domu jednorodzinnego. Postanowili w zeszłym roku zrealizować przedsięwzięcie termomodernizacyjne. Zamontowali instalację fotowoltaiczną oraz pompę ciepła. W sumie wydatki, łącznie z montażem przeprowadzonym przez profesjonalną firmę, wyniosły 80 000 zł.
Małżonkowie w 2021 r. uzyskali łączny dochód w wysokości 120 000 zł. W praktyce w zeznaniu rocznym PIT (o ile rozliczą się wspólnie) mogą uwzględnić cały poniesiony wydatek na instalację fotowoltaiczną oraz pompę ciepła. Odliczą więc od dochodu całe 80 000 zł, ponieważ na fakturze za instalację oboje są uwzględnieni, a każdemu z małżonków przysługuje odliczenie do limitu 53 000 zł.
W praktyce kwota ulgi termomodernizacyjnej wyniesie 13 600 zł (przy stawce 17 proc.). O tyle ich podatek będzie niższy.
Przykład 8
Faktura musi być na każdego ze współwłaścicieli
Pan Marek jest współwłaścicielem (z żoną) domu jednorodzinnego. Postanowili w zeszłym roku zrealizować przedsięwzięcie termomodernizacyjne. Zamontowali instalację fotowoltaiczną oraz pompę ciepła. W sumie wydatki, łącznie z montażem przeprowadzonym przez profesjonalną firmę, wyniosły 90 000 zł. Firma wystawiła fakturę na pana Marka. Małżonkowie uzyskali łączny dochód w wysokości 120 000 zł (po 60 000 tys. zł mąż i żona). W takiej sytuacji tylko pan Marek może skorzystać z ulgi termomodernizacyjnej i to w wysokości 53 000 zł. Pozostała kwota wydana przez małżonków - 37 000 zł ‒ przepadnie. Wszystko przez to, że na fakturze są wyłącznie dane pana Marka. Może on odliczyć w PIT 9010 zł (53 000 zł × 17 proc.).
Przykład 9
Na kolejne lata
Pani Ola jest właścicielką domu jednorodzinnego. W zeszłym roku zamontowała instalację fotowoltaiczną, a także wymieniła okna, na takie o lepszych właściwościach cieplnych. Wszystko robiła jedna firma. Całość kosztowała 70 000 zł, a dochód pani Oli w 2021 r. wyniósł 40 000 zł.
To oznacza, że może skorzystać z całej ulgi termomodernizacyjnej, a więc odliczyć od dochodu 53 000 zł (pozostałe 17 000 zł przepadnie). Nie rozliczy jednak ulgi w całości w zeznaniu rocznym PIT za 2021 r., bo zabraknie jej dochodu. To oznacza, że:
• w zeznaniu za 2021 r. odliczy 40 000 zł, oraz
• w zeznaniach za kolejne lata będzie mogła odliczyć pozostałe 13 000 zł dochodu.
firmy zaliczą do kosztów
Korzystne rozwiązania dotyczą również firm, które inwestują w instalację fotowoltaiczną. Jak wyjaśnia Mariusz Makowski, doradca podatkowy, inwestycja przedsiębiorcy w instalację fotowoltaiczną może stanowić wydatek związany z działalnością gospodarczą (jeśli np. będzie to instalacja w siedzibie firmy lub miejscu prowadzenia działalności), a tym samym nie powinno być wątpliwości, że wydatek ten stanowi koszt podatkowy. Zgodnie z ustawową definicją kosztem jest wydatek poniesiony w celu uzyskania bądź zabezpieczenia czy zachowania źródła przychodu. - Wątpliwości mogą dotyczyć tego, w jaki sposób ten wydatek uwzględnić w kosztach podatkowych: jednorazowo czy poprzez odpisy amortyzacyjne - przyznaje Mariusz Makowski.
Ekspert tłumaczy, że kosztami uzyskania przychodów są wszelkie racjonalne i gospodarczo uzasadnione wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Z oceny związku z prowadzoną działalnością powinno wynikać, że poniesiony wydatek obiektywnie może się przyczynić do osiągnięcia przychodów z danego źródła. Podatnik ma więc możliwość odliczenia dla celów podatkowych wszelkich kosztów niewymienionych w art. 23 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655; dalej: ustawa o PIT). ‒ Warunkiem jest wykazanie ich bezpośredniego bądź pośredniego związku z prowadzoną działalnością oraz tego, że ich poniesienie ma lub może mieć wpływ na wielkość osiągniętego przychodu bądź zachowanie lub zabezpieczenie źródła przychodów - przypomina Makowski. Kosztami uzyskania przychodów są też odpisy z tytułu zużycia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych (odpisy amortyzacyjne) dokonywane zgodnie z przepisami.
Co do zasady amortyzacji podlegają stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania:
- budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością,
- maszyny, urządzenia i środki transportu,
- inne przedmioty - o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane w używanie na podstawie umowy najmu, dzierżawy, zwane środkami trwałymi.
Sposób amortyzacji
- Nie ma więc wątpliwości, że instalacja fotowoltaiczna stanowi środek trwały. Nie jest tym samym inwestycją podwyższającą wartość nieruchomości, na której zostanie zainstalowana - stwierdza Makowski. Ekspert zwraca jednak uwagę, że jedną z metod amortyzacji przewidzianą przez przepisy ustawy o PIT jest tzw. jednorazowa amortyzacja. Zgodnie z nią podatnicy w roku podatkowym, w którym rozpoczęli prowadzenie działalności gospodarczej, oraz mali podatnicy, mogą dokonywać jednorazowo odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych zaliczonych do grup 3-8 Klasyfikacji Środków Trwałych w roku podatkowym, w którym środki te zostały wprowadzone do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym równowartości kwoty 50 tys. euro łącznej wartości tych odpisów amortyzacyjnych, z wyłączeniem samochodów osobowych.
Ponadto podatnicy mogą dokonywać jednorazowo odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej nabytych fabrycznie nowych środków trwałych zaliczonych do grup 3-6 i 8 KŚT w roku podatkowym, w którym środki te zostały wprowadzone do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 100 tys. zł.
- Jeżeli więc przedsiębiorca rozpoczyna działalność lub jest małym podatnikiem, to mógłby skorzystać z amortyzacji jednorazowej (wartość inwestycji w fotowoltaikę raczej nie powinna przekroczyć 100 tys. zł lub 50 tys. euro) - mówi Mariusz Makowski. Jeżeli jednak przedsiębiorca nie będzie dokonywał amortyzacji jednorazowo, to instalacja będzie amortyzowana na „standardowych zasadach”. - I tutaj wątpliwości mogą dotyczyć odpowiedniej kwalifikacji tego środka trwałego i stawki amortyzacji. Co ciekawe, wątpliwości w tej kwestii miewają organy podatkowe - zwraca uwagę ekspert. Z reguły - wyjaśnia - organy podatkowe zgadzają się, że instalacja fotowoltaiczna mieści się w grupowaniu KŚT grupa 6 rodzaj 669 - „Pozostałe urządzenia nieprzemysłowe” i wówczas zgodnie z „Wykazem stawek amortyzacyjnych” stawka amortyzacyjna dla obiektów, sklasyfikowanych w grupie 6 (z wyjątkami wymienionymi w „Wykazie rocznych stawek amortyzacyjnych”) wynosi 10 proc. Takie stanowisko potwierdza dyrektor KIS np. w interpretacji indywidualnej z 11 marca 2022 r. (sygn. 0111-KDIB1-1.4010.26.2022.1.SH). - Można się jednak spotkać również ze stanowiskiem, że ogniwa fotowoltaiczne objęte są grupowaniem 348 KŚT, tj. pozostałe turbozespoły i zespoły prądotwórcze, i wówczas stawka amortyzacyjna zawarta w „Wykazie rocznych stawek amortyzacyjnych” wynosi 7 proc. - wyjaśnia Makowski. Takie stanowisko zaprezentował dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji indywidualnej z 3 listopada 2016 r. (sygn. 3063-ILPB2.4510.105.2016.1.AK).
Łukasz Zalewski,