Udzielenie pełnomocnictwa do prowadzenia firmy nie uchroni przed odpowiedzialnością wykroczeniową

Prowadzę małą firmę (jednoosobowa działalność gospodarcza). Zatrudniam dwie osoby na podstawie umowy o pracę. Po kontroli inspekcji pracy zostałem oskarżony o dopuszczenie pracownika do pracy bez wstępnych badań lekarskich. Jednak od pewnego czasu firmą na podstawie upoważnienia zarządza mój ojciec. Czy w tej sytuacji mogę ponieść odpowiedzialność? Czy umowa o pracę zawarta z tym pracownikiem jest nieważna?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy odwołać się do przepisów kodeksu pracy (dalej: k.p.). Zgodnie z art. 211 k.p. przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;
wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych;
dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy;
stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem;
poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich.

Obowiązki te są skorelowane z obowiązkami pracodawcy. Na podstawie art. 229 k.p. musi on skierować na badania wstępne:

osoby przyjmowane do pracy;
pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy i innych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby:

przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą;
przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli mają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.

W orzecznictwie sądowym akcentuje się, że nieprzeprowadzenie wstępnych badań lekarskich przed dopuszczeniem pracownika do pracy nie może stanowić o nieważności umowy o pracę, jeżeli spełnione są konstytutywne warunki stosunku pracy określone w art. 22 par. 1 k.p. i praca jest faktycznie wykonywana zgodnie z postanowieniami zawartej umowy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 19 października 2016 r., sygn. akt III AUa 607/16).

Obowiązków nie można scedować

Trzeba jednak zwrócić uwagę na art. 283 k.p., z którego wynika, że kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

Oceniając opisywaną sytuację, warto przyjrzeć się uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego w Olsztynie z 17 lipca 2015 r., sygn. akt IX W 622/15. W rozpoznawanej sprawie sąd skazał przedsiębiorcę na karę grzywny za podobne naruszenia. W argumentacji prawnej sąd wskazał m.in., że wspomniane wykroczenia są wykroczeniami indywidualnymi. Może je popełnić jedynie osoba odpowiedzialna za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo osoba kierująca pracownikami lub innymi osobami. Sąd podkreślił, że zgodnie z art 207 par. 1 k.p. za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie odpowiedzialny jest pracodawca. Z tego też względu udzielenie przez obwinionego pełnomocnictwa członkowi rodziny nie uwalnia go od odpowiedzialności. Pracodawcy nie zwalnia od tej odpowiedzialności także powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy ani upoważnienie udzielone innej osobie. Samo bycie pracodawcą implikuje konieczność dochowania należytej staranności w tym zakresie, nie ma możliwości scedowania tych obowiązków na inną osobę.

Zdecyduje sąd

Podobnie w opisywanej sytuacji można uznać, że przedsiębiorca naruszył art. 229 par. 4 k.p. Nie może on uniknąć odpowiedzialności, argumentując, że czynności związane z prowadzeniem firmy zostały powierzone innej osobie. Oceny czynu będzie dokonywał sąd, więc trudno stwierdzić, czy zostanie wymierzona kara grzywny, czy może jednak sąd skorzysta z jakiegoś mechanizmu łagodzącego odpowiedzialność przedsiębiorcy. W sprawie zastosowanie będą miały zasady kodeksu wykroczeń (dalej: k.w.). Zgodnie z art. 33 k.w. organ orzekający wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę za dane wykroczenie, oceniając stopień społecznej szkodliwości czynu i biorąc pod uwagę cele kary w zakresie społecznego oddziaływania oraz cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma ona osiągnąć w stosunku do ukaranego. Wymierzając karę, organ orzekający bierze pod uwagę w szczególności rodzaj i rozmiar szkody wyrządzonej wykroczeniem, stopień winy, pobudki, sposób działania, stosunek do pokrzywdzonego, jak również właściwości, warunki osobiste i majątkowe sprawcy, jego stosunki rodzinne, sposób życia przed popełnieniem wykroczenia i zachowanie się po jego popełnieniu.©℗