Nie można odrzucić wniosku ojca o pracę zdalną tylko dlatego, że wcześniej złożyła go matka dziecka

Zbliża się wejście w życie przepisów o pracy zdalnej. W naszej dużej firmie niejednokrotnie pracują całe rodziny. Co w sytuacji, gdy wniosek o pracę zdalną złożą zarówno ojciec, jak i matka małego dziecka, którzy pracują u nas? Czy mamy obowiązek uwzględniać taki wniosek?

Przepisy o pracy zdalnej wchodzą w życie 7 kwietnia 2023 r. Jak wynika z nowo dodanego do kodeksu pracy (dalej: k.p.) art. 6719 par. 1 uzgodnienie między stronami umowy o pracę dotyczące wykonywania pracy zdalnej przez pracownika może nastąpić przy zawieraniu umowy o pracę albo w trakcie zatrudnienia. Uzgodnienie może być dokonane z inicjatywy pracodawcy albo na wniosek pracownika złożony w postaci papierowej lub elektronicznej. Zgodnie z ogólną zasadą wniosek pracownika w sprawie pracy zdalnej nie jest wiążący dla pracodawcy. Takie stanowisko prezentują też autorzy ustawy, którzy w uzasadnieniu wskazali wprost, że wniosek pracownika dotyczący wykonywania pracy zdalnej nie będzie co do zasady dla pracodawcy wiążący, z wyjątkiem wniosków określonych grup pracowników.

Grupy te zostały określone w art. 6719 par. 6 k.p. (obowiązującego tak jak wszystkie przepisy o pracy zdalnej od 7 kwietnia 2023 r.). Zgodnie z nim pracodawca będzie obowiązany uwzględnić wniosek o wykonywanie pracy zdalnej:

• pracownika ‒ rodzica dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”,
• pracownika ‒ rodzica:

‒ dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności określonym w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz

‒ dziecka posiadającego odpowiednio opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, o których mowa w przepisach oświatowych,

• pracownicy w ciąży,
• pracownika wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 4. roku życia,
• pracownika sprawującego opiekę nad innym członkiem najbliższej rodziny lub inną osobą pozostającą we wspólnym gospodarstwie domowym, posiadającymi orzeczenie o niepełnosprawności albo orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Co ważne, przepis zastrzega, że pracodawca będzie mógł odmówić uwzględnienia wniosku z uwagi na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. O przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku pracodawca musi poinformować pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie siedmiu dni roboczych od dnia złożenia wniosku przez pracownika. [Pisaliśmy o tym w dodatku „Kadry i Płace” z 9 marca 2023 r. „(Prawie) każdy wniosek o pracę zdalną można odrzucić” – red.]. Warto w tym miejscu zauważyć, że naruszenie przepisów dotyczących uwzględnienia tych wniosków może skutkować już niedługo nałożeniem grzywny. Najnowsza nowelizacja kodeksu pracy (ustawa z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy i niektórych innych ustaw), która została już podpisana przez prezydenta i w dniu oddania tego numeru do druku czeka na ogłoszenie w Dzienniku Ustaw, uznaje takie działanie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika.

Łączenie pracy i rodzicielstwa

W założeniu możliwość pracy zdalnej ma stanowić zsynchronizowany mechanizm prawny z innymi obowiązującymi już rozwiązaniami wynikającymi z przepisów kodeksu pracy. W uzasadnieniu projektu ustawy wprowadzającego pracę zdalną wskazano, że takie uprawnienie ma na celu ułatwienie pracownikom łączenia obowiązków rodzicielskich z zawodowymi. Chodzi o art. 148 pkt 3 oraz art. 178 par. 2 k.p. Zgodnie z pierwszym z tych przepisów czas pracy pracowników, którzy opiekują się dzieckiem do lat czterech, nie może bez ich zgody przekraczać ośmiu godzin. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru jego czasu pracy. Z drugiego przepisu wynika zaś, że pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4. roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie czasu pracy, o którym mowa w art. 139 k.p., jak również delegować poza stałe miejsce pracy.

Zatem pracodawca będzie związany wnioskiem o pracę zdalną pracownika wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 4. roku życia, chyba że uzasadni, iż jest to niemożliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. Czy jednak taką okolicznością może być to, że oboje rodzice – czy to zatrudnieni u tego samego pracodawcy (jak w opisywanej sytuacji), czy to u innych pracodawców ‒ złożyli wnioski o pracę zdalną, powołując się na konieczność opieki nad dzieckiem? Czy pracodawca może odmówić uwzględnienia takiego wniosku tylko z tego powodu?

Wspólny obowiązek

Wydaje się, że nie ma takiej możliwości. Przemawiają za tym założeniem zarówno argumenty związane z wykładnią gramatyczną wspomnianego art. 6719 par. 6 k.p., jak i wykładnia systemowa zewnętrzna. Jeśli chodzi o argumenty dotyczące wykładni gramatycznej, to należy zauważyć, że ustawodawca wprowadził uprawnienie dla pracownika wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 4. roku życia bez ograniczenia tylko do jednego z rodziców. Z przepisów nie wynika, aby możliwość skorzystania z pracy zdalnej na podstawie tego przepisu było możliwa jedynie pod warunkiem niekorzystania jednocześnie z takiej formy pracy również przez drugiego z rodziców.

Dokonując wykładni systemowej, warto zauważyć, że w kodeksie pracy zawartych jest kilka regulacji prawnych, z których wynika wprost, że z danego uprawnienia mogą korzystać oboje rodzice. Można tu wskazać art. 186 par. 6 k.p., z którego wynika, że z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice lub opiekunowie dziecka. W art. 1821a k.p. postanowiono z kolei, że z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice dziecka. Nie ma jednak uzasadnionych podstaw, aby w odniesieniu do wniosku o pracę zdalną sugerować się brakiem użycia słowa „jednocześnie”. W tym miejscu warto odwołać się do przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.), w którym zawarto podstawowe przepisy związane z wykonywaniem władzy rodzicielskiej. Z art. 93 par. 1 k.r.o. wynika, że władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom i obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw (art. 95 k.r.o.). Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Z art. 96 par. 1 k.r.o. wynika, że rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień.

Z przytoczonych przepisów wynika więc, że oboje rodzice mają zarówno prawo, jak i obowiązek wychowania dziecka. Co istotne, w cytowanym wyżej art. 6719 par. 6 k.p. mowa jest właśnie o pracowniku „wychowującym dziecko”, co daje uzasadnione przesłanki, aby interpretować ten przepis przez pryzmat uprawnień i obowiązków rodzicielskich z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Także prawo międzynarodowe

Nie ma zatem wątpliwości, że zarówno matka, jak i ojciec wychowujący dziecko do lat czterech mogą zwrócić się o wykonywanie pracy zdalnej, a pracodawca nie może odmówić uwzględnienia takiego wniosku tylko dlatego, że arbitralnie stwierdzi, iż dzieckiem nie muszą zajmować się jednocześnie oboje rodzice. Za taką wykładnią przemawiają również przepisy prawa międzynarodowego. Warto tu zwrócić uwagę na art. 8 Konwencji o prawach dziecka, z którego wynika, że państwa-strony podejmą wszelkie możliwe starania dla pełnego uznania zasady, że oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Rodzice lub w określonych przypadkach opiekunowie prawni ponoszą główną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka ma być przedmiotem ich największej troski. Dalej konwencja stanowi, że w celu zagwarantowania i popierania praw zawartych w niniejszej konwencji państwa-strony będą okazywały odpowiednią pomoc rodzicom oraz opiekunom prawnym w wykonywaniu przez nich obowiązków związanych z wychowywaniem dzieci oraz zapewnią rozwój instytucji, zakładów i usług w zakresie opieki nad dziećmi. Ponadto państwa-strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki dla zapewnienia dzieciom pracujących rodziców prawa do korzystania z usług instytucji i zakładów w zakresie opieki nad dziećmi, do których są one uprawnione.

To zatem kolejny argument za przyjęciem korzystnej dla rodziców wykładni, że złożenie wniosku o pracę zdalną przez oboje rodziców nie może być argumentem uzasadniającym odmowę jego uwzględnienia.©℗