Odzyskaj oddech. Wybierz życie

Wyobraź sobie ciepły, rodzinny wieczór. Właśnie skończyłeś czytać bajkę najmłodszemu synowi, który z uśmiechem zasypia na Twoich kolanach. Nagle zaczyna brakować Ci tchu, by dokończyć ostatnie zdanie. Ta zadyszka, początkowo sporadyczna, towarzyszy Ci coraz częściej, odbierając radość z prostych chwil – spaceru z psem, zabawy z dziećmi, a nawet spokojnej rozmowy. Każdy taki moment to cichy alarm, sygnał, że lata spędzone z papierosem wystawiają rachunek.

Najnowsze badania wykazały, że 1 papieros to o 20 minut krótsze życie. Utracone minuty składają się na godziny, dni, a w końcu lata, których mogłeś doświadczyć inaczej – w pełni sił, ciesząc się każdym oddechem. Czy palacze zdają sobie z tego sprawę?

Tragiczne statystyki

Palenie tytoniu wciąż stanowi jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych i społecznych w Polsce. Z perspektywy ekonomiczno-społecznej, nałóg ten generuje ogromne koszty, począwszy od wydatków na leczenie chorób odtytoniowych, przez straty w produktywności wynikające z absencji chorobowej, aż po najbardziej tragiczne zdarzenia – przedwczesne zgony i utracone lata życia w zdrowiu. Globalnie, palenie tytoniu jest jedną z największych przyczyn chorób, niepełnosprawności i przedwczesnej śmierci, którym można zapobiec. Szczególnie alarmujące są statystyki dotyczące mężczyzn. Według szacunków Global Burden of Disease (GBD), w 2022 roku do codziennego palenia przyznawało się aż 28,8 proc. dorosłych Polaków. Jak wynika z informacji zamieszczonej na stronie WHO wśród mężczyzn odsetek ten był wyraźnie wyższy i wynosił 30,8 proc. w porównaniu do 27,1 proc. kobiet. Niestety, dane te wskazują na tendencję zwyżkową. Eksperci z Polskiej Akademii Nauk w swoim raporcie potwierdzają, że codziennie pali papierosy 29 proc. Polaków.

Co więcej, palenie tytoniu jest najważniejszą przyczyną zgonów mężczyzn w Polsce, w 2019 roku, według szacunków GBD, przyczyniło się do śmierci 56 tys. z nich. Skala problemu jest porażająca, a jego konsekwencje wykraczają daleko poza indywidualne zdrowie, obciążając system opieki zdrowotnej i całe społeczeństwo. Szacuje się, że corocznie palenie prowadzi do utraty ponad 2 milionów lat życia w zdrowiu w całej populacji. Te liczby to nie tylko abstrakcyjna statystyka; za każdą cyfrą kryją się historie chorobowe i straty dla rynku pracy czy systemu emerytalnego.

W obliczu tych danych, pewne światełko nadziei stanowi fakt, że aż 70 proc. palaczy deklaruje chęć zerwania z nałogiem. To zdaniem ekspertów może wskazywać, na to, jak wielu Polaków zdaje sobie sprawę z ciężaru, jaki noszą na swoich barkach z powodu nałogu.

Męskie zdrowie w oparach dymu

Jak podkreślało w swoich informacjach Ministerstwo Zdrowia dym tytoniowy jest substancją o niezwykle złożonym i niebezpiecznym składzie. Zawiera on ponad 4 tys. związków chemicznych. Wśród nich znajduje się ponad 40 substancji o udowodnionym działaniu rakotwórczym, a także szereg innych toksyn i substancji drażniących. Kluczowe jest zrozumienie, że nie istnieje bezpieczny poziom narażenia na dym tytoniowy – nawet niewielka ilość ma negatywny wpływ na organizm. W 1993 roku Amerykańska Agencja Ochrony Środowiska zaklasyfikowała dym tytoniowy jako znany czynnik rakotwórczy u ludzi. Klasyfikacja ta została później potwierdzona przez renomowane instytucje, jak amerykański Departament Zdrowia i Usług Społecznych, a w 2002 roku – przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem Światowej Organizacji Zdrowia (WHO IARC).

Skutki palenia dla organizmu mężczyzny są dewastujące i mają charakter wielowymiarowy. Dotykają praktycznie wszystkich układów i organów, prowadząc do rozwoju licznych chorób i znaczącego pogorszenia jakości życia. Badania przeprowadzone przez Uniwersytet w Bristolu wyraźnie wykazały, że przeciętny palacz żyje średnio o 10 lat krócej niż osoba niepaląca. Nowsze dane z Wielkiej Brytanii sugerują, że palacze, którzy nie rzucą nałogu, tracą około 10 lat życia (mężczyźni) do 11 lat (kobiety) w porównaniu z osobami niepalącymi, po uwzględnieniu istotnych czynników zakłócających, takich jak status społeczno-ekonomiczny. Przekłada się to na szacunkową średnią utratę około 20 minut życia na każdego wypalonego papierosa: 17 minut dla mężczyzn i 22 minuty dla kobiet. Każdy wypalony papieros symbolizuje ten skrócony czas. Jest on nieodwracalnie tracony.

Warto zauważyć, że palenie przede wszystkim skraca relatywnie zdrowe lata w średnim wieku, a nie tylko okres starości, który często i tak naznaczony jest przewlekłymi chorobami. Oznacza to, że 60-letni palacz może mieć profil zdrowotny 70-letniego niepalącego. Przerażające? A to jeszcze nie wszystko.

Szczególnie mocno palenie uderza w układ krążenia. Toksyny zawarte w dymie tytoniowym uszkadzają naczynia krwionośne, prowadząc do rozwoju miażdżycy. Zwiększa to znacząco ryzyko choroby niedokrwiennej serca, która może prowadzić do zawału. Palenie jest również przyczyną nadciśnienia tętniczego, jednego z głównych czynników ryzyka udaru mózgu. Serce palacza musi pracować ciężej, aby pompować krew przez zwężone i mniej elastyczne naczynia. Należy podkreślić, że ryzyka zdrowotne związane z paleniem nie są liniowe, a redukcja liczby wypalanych papierosów nie wystarczy – konieczne jest całkowite zaprzestanie palenia, aby osiągnąć maksymalne korzyści dla zdrowia i życia.

Na pierwszej linii frontu ataku dymu tytoniowego znajduje się układ oddechowy. Przewlekłe wdychanie toksyn prowadzi do rozwoju szeregu poważnych chorób płuc. Należą do nich rozedma płuc, przewlekłe zapalenie oskrzeli oraz przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). Palenie jest również głównym czynnikiem ryzyka rozwoju raka płuc, jednego z najgroźniejszych i najtrudniejszych w leczeniu nowotworów.

Konsekwencje palenia w przypadku mężczyzn są szczególnie dotkliwe dla układu rozrodczego. Substancje zawarte w dymie tytoniowym mają bezpośredni, szkodliwy wpływ na plemniki – zmniejszają ich ilość oraz ruchliwość, co znacząco obniża płodność mężczyzn. Palenie może również negatywnie wpływać na poziom testosteronu, kluczowego męskiego hormonu. Jak wskazują U. Milenkovic i M. Albersen w swojej publikacji „Effects of Lifestyle on Men’s Health”, problemy z potencją i ogólnoustrojowe kłopoty ze zdrowiem wynikające z palenia często idą w parze. Te trudności mogą prowadzić do obniżenia libido, wywoływać problemy psychologiczne, a nawet zwiększać skłonność do depresji, tworząc złożony krąg negatywnych skutków.

Jak wskazuje Ministerstwo Zdrowia oprócz tego, nałóg ten oddziałuje na układ pokarmowy, przyczyniając się do rozwoju choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, ale też układ oddechowy powodując rozedmę płuc, przewlekłe zapalenie oskrzeli, raka płuc, raka języka, raka wargi, raka jamy ustnej, raka krtani, raka tchawicy, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, astmę oskrzelową, gruźlicę. Przyczynia się też do występowania chorób układu krążenia.

Poza tym, jak podawał resort zdrowia, palenie tytoniu nie tylko naraża na utratę zdrowia, ale i pogarsza wygląd skóry. U palaczy wcześniej występują zmarszczki, opóźnia się gojenie ran oraz zaostrza się stan wielu schorzeń skóry. Palenie doprowadza również do przebarwienia i pokrycia kamieniem zębów, wystąpienia nieświeżego oddechu i żółcenia palców.

Mechanizm pułapki

Aby skutecznie walczyć z nałogiem kluczowe jest zrozumienie mechanizmu uzależnienia od tytoniu. Nie jest jedynie kwestią słabej woli – to przewlekła choroba o charakterze nawrotowym. Jak wynika z publikacji J. Zielińskiego, „Obciążenia wynikające z palenia tytoniu, Pulmonologia i Alergologia Polska 2008”, nikotynizm to „zespół objawów behawioralnych, psychicznych, fizjologicznych, które są skutkiem systematycznego używania tej substancji”. Podczas palenia papierosa dochodzi do pobudzania ośrodka nagrody w mózgu, poprzez oddziaływanie na receptory nikotynowe. Zatem nikotyna wpływa na te receptory, które jak zaznaczono w publikacji sprawiają, że czujemy się tak dobrze, jak zawsze, gdy zrobimy coś tak, jak należy. Na stronie Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, w publikacji z 2024 r. „Palący problem”, zwrócono uwagę, że nikotyna jest jedną z najsilniej uzależniających substancji.

Problem pojawia się, gdy poziom nikotyny w organizmie spada. Wówczas pojawia się głód nikotynowy i zespół nieprzyjemnych objawów zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Mogą one obejmować silną drażliwość, niepokój, uczucie nerwowości, trudności ze skupieniem uwagi i koncentracją, a także wzmożony apetyt lub bezsenność. Te objawy odstawienia są bardzo nieprzyjemne i motywują osobę uzależnioną do ponownego sięgnięcia po kolejnego papierosa. Zapalenie go przynosi natychmiastową, choć tylko chwilową ulgę od tych dolegliwości. W ten sposób zamyka się błędne koło uzależnienia – ulga jest nagrodą, która wzmacnia nawyk palenia, a spadek poziomu nikotyny ponownie wywołuje głód, prowadząc do kolejnego papierosa.

Organizm szybko odzyskuje równowagę

Mimo potężnej siły uzależnienia i dewastującego wpływu palenia na zdrowie, jest bardzo dobra wiadomość dla palaczy: organizm człowieka ma niezwykłe zdolności regeneracyjne. Rzucenie palenia przynosi korzyści zdrowotne niemal natychmiast. Z każdym dniem, tygodniem, miesiącem i rokiem bez papierosa, ryzyko rozwoju wielu chorób stopniowo maleje, a organizm się odbudowuje. Im wcześniej dana osoba rzuci palenie i im większej liczby papierosów uniknie, tym dłużej będzie żyła.

Przyjrzyjmy się bliżej, jak szybko organizm zaczyna się regenerować po rzuceniu palenia, co stanowi potężny argument zarówno dla troski o zdrowie indywidualne, jak i dla efektywności systemu opieki zdrowotnej, który będzie miał do czynienia z mniejszą liczbą pacjentów z chorobami odtytoniowymi. Już 20 minut po wypaleniu ostatniego papierosa ciśnienie krwi i tętno zaczynają wracać do normy. Po 8 godzinach krew staje się lepiej natleniona, co poprawia funkcjonowanie wszystkich narządów. W ciągu 24 godzin ryzyko ostrego zawału serca znacząco się zmniejsza. W ciągu 2-12 tygodni krążenie krwi i wydolność płuc ulegają znaczącej poprawie. Łatwiej jest się poruszać i podejmować wysiłek fizyczny. Skóra zaczyna odzyskiwać zdrowszy koloryt, zmysły smaku i węchu wyostrzają się. U mężczyzn może nastąpić poprawa erekcji dzięki lepszemu funkcjonowaniu układu krążenia. Po roku ryzyko choroby niedokrwiennej serca spada o połowę w porównaniu do osoby palącej. Układ odpornościowy jest silniejszy, co oznacza mniejszą podatność na infekcje.

Rzucenie palenia, choć przynosi ogromne korzyści, jest procesem, który wymaga silnej determinacji, ale przede wszystkim często potrzebuje wsparcia zewnętrznego.

Droga do wolności

Nie ma magicznej tabletki, która rozwiąże problem uzależnienia w jednej chwili, ale istnieją skuteczne metody, które mogą znacznie zwiększyć szanse na sukces. Jedną z uznanych i rekomendowanych metod jest Nikotynowa Terapia Zastępcza (NTZ). Polega ona na kontrolowanym dostarczaniu organizmowi czystej terapeutycznej nikotyny. Stopniowe zmniejszanie dawki nikotyny pozwala organizmowi łagodniej przejść przez proces odzwyczajania się od tej substancji aż do całkowitego wyjścia z nałogu.

Korzyści ze stosowania NTZ są znaczące i poparte dowodami naukowymi (134 badania na grupie prawie 65 tysięcy pacjentów). Nikotynowa Terapia Zastępcza pomaga zmniejszyć intensywność pragnienia zapalenia papierosa, co jest kluczowe w pierwszych dniach i tygodniach po rzuceniu. Redukuje również nieprzyjemne objawy psychiczne i fizyczne związane z odstawieniem, takie jak drażliwość, nerwowość, problemy z koncentracją czy wzmożony apetyt. Umożliwia stopniowe zmniejszanie dawki nikotyny w sposób bardziej komfortowy dla organizmu, co ułatwia odchodzenie od nałogu. Badania, takie jak obszerna analiza przeprowadzona przez A.H. Maseeh i współpracowników, wskazują, że stosowanie NTZ dwukrotnie zwiększa szansę na skuteczne rzucenie palenia w porównaniu do próby zerwania z nałogiem bez żadnego wsparcia farmakologicznego (placebo). Ponadto, stosowanie NTZ daje osobie rzucającej palenie poczucie wpływu i kontroli nad procesem wychodzenia z nałogu, co może być dodatkowym czynnikiem motywującym.

NTZ dostępna jest w różnych formach, co pozwala dobrać metodę najbardziej odpowiadającą indywidualnym preferencjom i nawykom. Plastry nikotynowe uwalniają nikotynę stopniowo przez skórę, zapewniając stały jej poziom we krwi przez dłuższy czas. Gumy do żucia oraz tabletki do ssania pozwalają na doraźne dostarczenie nikotyny w momentach nasilenia głodu nikotynowego. Z kolei spray doustny dostarcza nikotynę do krwi szybciej niż plastry czy gumy (nawet w 30 sekund), mogąc w pewnym stopniu naśladować sam akt palenia, co bywa pomocne dla osób silnie uzależnionych od rytuału. Wszystkie produkty NTZ dostępne są w Polsce bez recepty. Wybór odpowiedniej formy i dawki powinien być poprzedzony konsultacją z lekarzem lub farmaceutą, który pomoże dobrać najskuteczniejszą metodę i plan terapii, uwzględniając stopień uzależnienia i indywidualne potrzeby pacjenta. Co do zasady proces rzucenia palenia powinien trwać około 12 tygodni.

Pamiętaj, że każdy wypalony papieros to skrócone życie, ale każda decyzja o zerwaniu z nałogiem to krok w stronę zdrowia. Nigdy nie jest na to zbyt późno!

Nie czekaj na specjalną okazję, na Nowy Rok czy kolejny poniedziałek. Każdy dzień jest dobry na rzucenie palenia. Zrób to dla siebie i bliskich.

Artykuł powstał w ramach projektu „Rzuć palenie z farmaceutą”. Szukaj aptek oznaczonych akcją i poproś o wsparcie.