Samorządy terytorialne mają nową, ważną misję

Tematyka konferencji, która odbyła się w dniach 23 i 24 czerwca w warszawskim hotelu Crowne Plaza, obejmowała kluczowe aspekty odporności, w tym między innymi dotyczące bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego, infrastruktury, lokalnej gospodarki i finansów, środowiska naturalnego, usług publicznych oraz samoorganizacji społeczności lokalnych.

Konferencję otworzył Mirosław Czekaj, prezes zarządu Banku Gospodarstwa Krajowego. Podkreślił, że bez silnych samorządów nie ma silnego państwa.

– Bank Gospodarstwa Krajowego, jako instytucja rozwoju, od lat wspiera lokalne społeczności i jednostki samorządu terytorialnego – nie tylko w finansowaniu infrastruktury i usług publicznych, lecz także we wzmacnianiu odporności oraz konkurencyjności Polski lokalnej. Działając w oparciu o długofalową strategię i wykorzystując krajowe oraz europejskie środki, BGK staje się nie tylko bankiem dla samorządów, ale też partnerem ich nowoczesnej transformacji – podkreślił Mirosław Czekaj.

W minionym roku bank wygenerował 389 mld zł wsparcia dla gospodarki. Złożył się na to zmobilizowany kapitał (158 mld zł), to m.in. wkład innego partnera finansowego czy składowe inwestycji realizowanej przy udziale BGK, jak dotacje, działalność zlecona (179 mld zł) oraz finansowanie własne (52 mld zł). W 2024 roku BGK udzielił samorządom i ich spółkom finansowania z rachunku własnego na kwotę 7,4 mld zł wobec 6,6 mld zł rok wcześniej 6,6 mld zł. Obecnie z oferty BGK korzysta co trzeci samorząd w kraju, w tym aż 80 proc. miast na prawach powiatu.

Wśród priorytetów na najbliższe lata prezes BGK wymienił rozwój mieszkalnictwa, zwiększenie skali zaangażowania w spółkach komunalnych oraz rozwój oferty finansowania zwrotnego celów społecznych. Szczególną uwagę poświęcił wsparciu inwestycji samorządowych w ramach KPO, zwłaszcza w zakresie zielonej transformacji miast, termomodernizacji, modernizacji oświetlenia czy rozwoju infrastruktury pieszo-rowerowej. BGK wdraża także projekty wsparcia zwrotnego finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – w 15 regionach realizowane są programy o wartości ok. 10 mld zł.

Mirosław Czekaj podkreślił, że BGK aktywnie uczestniczy w tworzeniu nowych instrumentów finansowych, odpowiadając na nowe wyzwania. Najlepszym przykładem jest powstający Fundusz Bezpieczeństwa i Obronności.

Ustawa i działania ponad podziałami

Następnie wystąpienia otwierające wygłosili przedstawiciele władz centralnych i samorządu. Wiesław Leśniakiewicz, wiceminister spraw wewnętrznych i administracji, współtwórca ustawy o ochronie ludności, mówił o kluczowej roli samorządów w systemie obrony cywilnej.

– Odporność należy budować przez wspólne działanie rządu i samorządu, a do tego potrzebne są jeszcze środki finansowe. Bez wsparcia nic nie będzie działało poprawnie – stwierdził.

Przypomniał, że od tego roku budżet państwa przeznacza nie mniej niż 5 mld zł rocznie na wzmocnienie samorządu terytorialnego, a cały proces budowania odporności opiera się na 0,3 proc. PKB.

Podkreślał, że ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej powstała ponad podziałami, a głos samorządu był kluczowy na etapie jej tworzenia.

Andrzej Grzyb, przewodniczący sejmowej Komisji Obrony Narodowej, wskazywał, że konferencja pokazuje, iż samorząd jest integralną częścią państwa.

– Państwo musi opierać się na armii i sojuszach, ale też na odporności lokalnej społeczności, którą należy przygotować do zagrożenia – stwierdził. Wspomniał także o polskiej prezydencji w Radzie UE i działaniach na rzecz bezpieczeństwa Europy.

Natomiast Arkadiusz Chęciński, prezydent Sosnowca i współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu, zaapelował o szybkie uruchomienie środków na finansowanie zadań związanych z ochroną ludności.

– Chciałbym, żeby mocno wybrzmiało to, o czym my samorządowcy mówimy. Prosimy, aby to wszystko, o czym się mówi, zostało uruchomione. Abyśmy mogli realizować zadania, które przyczynią się do tego, aby nasze społeczności w naszych miejscowościach czuły się zaopiekowane i bezpieczne – mówił Arkadiusz Chęciński.

Podkreślił, że bez wspólnej pracy z administracją rządową i prywatnym biznesem przygotowanie do wyzwań nie będzie możliwe.

Ekonomiczny wymiar odporności

Prof. Marta Postuła, pierwsza wiceprezes BGK, w wystąpieniu „Rola Banku Gospodarstwa Krajowego w budowaniu odporności Polski” zwróciła uwagę, że odporność to nie tylko kwestia militarna, ale także ekonomiczna. Wskazała na wyzwania związane z konkurencyjnością gospodarki, inflacją, zmianami na rynkach światowych i koniecznością efektywnego wykorzystania środków publicznych.

– Abyśmy mogli budować odporność, niezbędne są środki, które pozwalają utrzymać stabilność i konkurencyjność zarówno na poziomie lokalnym, jak i krajowym – podkreślała.

Zwróciła uwagę na znaczenie deregulacji, innowacyjnych instrumentów finansowych oraz współpracy z samorządami przy realizacji zielonej transformacji i inwestycji w infrastrukturę krytyczną.

Marta Postuła podkreślała, że na barkach samorządów spoczywa wiele wyzwań.

– Dlatego od lat wspieramy wielotorowo ich działania. Co piąta złotówka finansowania udzielonego przez BGK trafia do sektora samorządów i ich spółek, zaś blisko 1/4 bankowego finansowania potrzeb JST pochodzi właśnie z BGK – wskazała.

Podczas konferencji mówiono o roli samorządów terytorialnych, jaką jest przyczynianie się do powstawania zasobów rozwojowych.

Kluczowe znaczenie współpracy i ludzi

W części dyskusyjnej, której towarzyszyły również wystąpienia, konferencja została podzielona na dwa główne segmenty: poświęcony budowaniu odporności przez państwo oraz przez samorząd.

Uczestnicy dyskusji mówili o tym, że kluczowa jest współpraca wszystkich szczebli administracji ze społeczeństwem, a odporność buduje się od dołu – od obywatela, przez rodzinę, organizacje pozarządowe, samorządy, aż po instytucje państwowe. Przywołano jako przykład skutecznej współpracy gaszenie pożaru w Biebrzańskim Parku Narodowym w Wielkanoc 2025 r.

Mówiono też o znaczeniu nowych regulacji prawnych, takich jak ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej, oraz o praktycznych aspekty wdrażania tych rozwiązań – od szkoleń dla samorządowców, przez inwestycje w infrastrukturę krytyczną, po współpracę z Ochotniczymi Strażami Pożarnymi i organizacjami społecznymi.

Jacek Brzozowski, wojewoda podlaski podkreślał w kontekście ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, że nie chodzi o stworzenie poczucia bezpieczeństwa, ale o to, by w oparciu o zaufanie obywateli do państwa i jednostek samorządu terytorialnego zbudować bezpieczeństwo państwa, a przede wszystkim jego obywateli.

O tym, jak ważni w systemie bezpieczeństwa są ludzie mówił także gen. Mieczysław Gocuł, rektor Akademii Sztuki Wojennej, były Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Podkreślał on znaczenie kompetencji, wiedzy i świadomości, zaznaczając, że sama infrastruktura oraz wykorzystanie nowoczesnych technologii to nie wszystko.

Na temat odporności i działania w obliczu wojny opowiadał natomiast Wasyl Nowaczok, zastępca mera miasta Chmielnicki z Ukrainy.

Podczas konferencji wskazano także na znaczenie wykorzystania nowoczesnych technologii, takich jak drony, a także na rolę sprawnej komunikacji i edukacji mieszkańców.

W panelach dotyczących odporności lokalnej omawiano również wyzwania klimatyczne, konieczność transformacji energetycznej i finansowania zielonych inwestycji. Przedstawiciele miast, takich jak Łódź czy Barcelona, dzielili się doświadczeniami w zakresie budowania odporności na skutki zmian klimatycznych, zarządzania kryzysowego oraz współpracy z biznesem i sektorem nauki.

W ramach KPO szczególnym zainteresowaniem cieszy się pożyczka wspierająca zieloną transformację miast – BGK otrzymał ponad 3 tysiące wniosków, z czego zdecydowana większość pochodziła od samorządów. Główne obszary inwestycji to termomodernizacja budynków publicznych, montaż instalacji fotowoltaicznych, zazielenianie terenów miejskich, modernizacja oświetlenia zewnętrznego oraz rozwój infrastruktury pieszo-rowerowej. Znaczącą część beneficjentów stanowią małe i średnie miasta.

Ważnym wątkiem wydarzenia była kwestia polityki spójności i przyszłości funduszy europejskich. W obliczu dynamicznie zmieniającej się sytuacji geopolitycznej i gospodarczej, BGK oraz samorządy muszą sięgać po nowe instrumenty finansowe. Łukasz Prokorym, marszałek województwa podlaskiego podkreślał, że Unia Europejska coraz częściej wymaga, by część środków regionalnych była przeznaczana na bezpieczeństwo i odporność. Jednocześnie bez współpracy z UE odporność regionów wschodnich będzie trudna do zbudowania. Mówiono o potrzebie utrzymania regionalnych programów operacyjnych i lobbowania za dodatkowymi instrumentami wsparcia dla regionów przygranicznych.

Pod koniec maju Komisja Europejska zaakceptowała rewizję polskiego KPO, zakładającą m.in. utworzenie Funduszu Bezpieczeństwa i Obronności i wydatkowanie 25 mld zł na wzmocnienie bezpieczeństwa Polski oraz gotowości na sytuacje kryzysowe. Mniej więcej połowa środków funduszu może być przeznaczona na finansowanie działań na poziomie jednostek samorządu terytorialnego. Pieniądze będą wydatkowane w czterech kluczowych obszarach: budowy infrastruktury ochrony cywilnej, która zwiększy odporność miast i społeczności lokalnych na sytuacje kryzysowe (m.in. schrony, systemy łączności, infrastruktura krytyczna, w tym wodna), rozwoju przemysłu działającego na rzecz bezpieczeństwa i obronności (środki trafią do zakładów związanych z sektorem obronności i producentów komponentów, wspierając tworzenie miejsc pracy, zwłaszcza w mniejszych ośrodkach), infrastruktury podwójnego zastosowania (budowa i modernizacja dróg, linii kolejowych, mostów i tuneli) oraz cyberbezpieczeństwa (rozbudowa systemów chroniących infrastrukturę krytyczną, dane, tworzenie bezpiecznych centrów przetwarzania i przechowywania informacji na terenie Polski).

Profesor Hausner proponuje reformę

Podczas pierwszego dnia konferencji wystąpienie „Samorząd na trudne czasy” wygłosił prof. Jerzy Hausner, przewodniczący Rady Programowej Open Eyes Economy Summit, były wicepremier. Wskazał on, że obecne czasy, w obliczu nieprzewidywalnych kryzysów, wymagają zmiany spojrzenia na funkcjonowanie samorządów i lokalnych społeczności. Jak ocenił, istnieje potrzeba przeprowadzenia trzeciego etapu reformy samorządowej. Jego zdaniem konieczne jest nowe podejście do podziału kompetencji, rzeczywiste stosowanie zasady pomocniczości oraz racjonalizacja organizacji terytorialnej kraju. Stwierdził, że Polski nie stać na obecną liczbę gmin i powiatów. Podkreślał, że samorząd musi dostosować się do nowego modelu rozwoju, w którym kluczowe są zaufanie, wiarygodność, relacje międzyludzkie, infrastruktura społeczna i wartość usług ekosystemowych.

Drugi dzień wydarzenia miał formę warsztatową. Wśród poruszonych tematów było między innymi bezpieczeństwo teleinformatyczne, modele realizacji inwestycji publicznych z wykorzystaniem kapitału prywatnego w transformacji energetycznej, transformacja w ochronie zdrowia, komunikacja z mieszkańcami czy pozyskiwanie finansowania dla jst.

XVIII Ogólnopolska Konferencja BGK dla Jednostek Samorządu Terytorialnego pokazała, że skuteczne budowanie odporności państwa i samorządów wymaga współpracy, zaufania, elastycznego wykorzystania odpowiednich instrumentów finansowych a także wiedzy, świadomości i zaangażowania społeczności lokalnych. Samorządy różnego szczebla, wspierane przez polski bank rozwoju, jakim jest BGK i państwo, mają do odegrania fundamentalną rolę.

partner