Od wielu lat rzecznik praw obywatelskich postuluje, aby czynności protokołowane w śledztwie i w procesie były obowiązkowo nagrywane. Taki środek ograniczałby ryzyko naruszania praw osób przesłuchiwanych, zwłaszcza na wczesnym etapie postępowania, gdy nie mają jeszcze zapewnionej obrony. Jednocześnie stanowiłby istotne zabezpieczenie dla funkcjonariuszy policji i prokuratorów, chroniąc ich przed bezpodstawnymi zarzutami o nadużycia.

Pięć wystąpień

Rzecznik wielokrotnie zwracał się do ministra sprawiedliwości z postulatem wprowadzenia obowiązku rejestrowania dźwięku lub obrazu podczas przeprowadzania istotnych czynności procesowych w postępowaniu karnym. Dotyczyło to w szczególności przesłuchań prowadzonych w fazie przygotowawczej, oględzin, eksperymentów procesowych oraz rozpraw apelacyjnych i kasacyjnych. Dotychczas resort sprawiedliwości nie przejawiał zainteresowania zmianami w tym zakresie.

W jedynej z odpowiedzi udzielonej przez Ministerstwo Sprawiedliwości wskazano między innymi, że „(...) w obecnie obowiązującym stanie prawnym gwarancje dla osób biorących udział w protokołowanych czynnościach procesowych, w zakresie kontrolowania ich treści, pozostają na stosunkowo wysokim poziomie. Tym samym nie zachodzi potrzeba, aby każda czynność procesowa, bez względu na jej znaczenie dla prowadzonego postępowania karnego, musiała być rejestrowana za pośrednictwem obrazu lub dźwięku.”

Stanowisko to jednak uległo zmianie. W odpowiedzi na najnowsze wystąpienie RPO resort poinformował, że trwają prace nad projektem nowelizacji kodeksu: postępowania karnego, karnego wykonawczego oraz postępowania w sprawach o wykroczenia, których celem jest rozwiązanie problemu braku obowiązkowego nagrywania kluczowych czynności procesowych.

Zmiany w prawie

Planowana nowelizacja zakłada wprowadzenie obowiązku rejestrowania przebiegu przesłuchań podejrzanych, pokrzywdzonych, świadków oraz biegłych – również w przypadku ich zdalnego udziału. Umożliwi to stronom udział w czynnościach na odległość, przy jednoczesnym zapewnieniu pełnego zapisu dźwięku i obrazu.

Projekt będzie przewidywał też ograniczenie możliwości zdalnego uczestnictwa podejrzanego w posiedzeniach dotyczących zastosowania tymczasowego aresztowania wyłącznie do określonych przypadków. Natomiast udział zdalny w posiedzeniach w przedmiocie przedłużenia aresztu ma być możliwy, ale tylko wówczas, gdy jego przebieg będzie rejestrowany.

Zmiany mają objąć również etap postępowania sądowego. Nowelizacja przewidywać będzie możliwość przesłuchania oskarżonego na odległość – zarówno na jego wniosek, jak i w określonych przypadkach bez jego zgody – przy zachowaniu zasady obowiązkowego nagrywania. Strony będą mogły brać udział w rozprawie zdalnie, a w niektórych sytuacjach będzie to rozwiązanie obowiązkowe.

Nowe przepisy mają również ujednolicić zasady dotyczące udziału na odległość w różnych rodzajach postępowań, w tym karnych wykonawczych oraz dotyczących wykroczeń, poprzez odpowiednie zastosowanie regulacji kodeksu postępowania karnego.