Zadaniem pogotowia jest ratowanie życia ludzi. Karetkę można zatem wezwać tylko w uzasadnionych przypadkach – kiedy doszło do nagłego, bezpośredniego zagrożenia życia lub w tzw. stanach nagłych, które mogą prowadzić do znacznego uszczerbku zdrowia.
Do skorzystania z pomocy pogotowia ratunkowego upoważniają m.in. takie objawy, jak utrata przytomności, zaburzenia świadomości, nagły, ostry ból w klatce piersiowej, zaburzenia rytmu serca, uraz kończyny uniemożliwiający samodzielne poruszanie się. W takich sytuacjach wezwanie karetki jest zasadne. Pacjent w stanach nagłych uzyskuje pomoc medyczną natychmiastowo i bezpłatnie. Gwarantuje mu to art. 7 ust. 1 i 2 ustawy z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 159). Jeśli jednak wezwie karetkę bez potrzeby (bo np. potrzebował konsultacji lekarza z powodu przeziębienia lub wypisania recepty na lek refundowany), to w obecnym stanie prawnym nie może być obciążony żadnymi opłatami.

Dyspozytor przyjmie wezwanie

Karetkę się wzywa, zgłaszając dany przypadek medyczny dyspozytorowi pod numerem telefonu 999 lub 112. Zgodnie z rozporządzeniem ministra spraw wewnętrznych i administracji z 31 lipca 2009 r. w sprawie organizacji i funkcjonowania centrów powiadamiania ratunkowego i wojewódzkich centrów powiadamiania ratunkowego, zgłoszenia na numer 999 realizowane są przez dyspozytorów medycznych. Wybierając numer 112, dodzwonimy się z kolei do operatora numerów alarmowych. Ten w przypadku gdy potrzebna jest pomoc medyczna, przekieruje połączenie do dyspozytora medycznego. Na podstawie pytań zadawanych pacjentowi lub innej osobie wzywającej karetkę zdecyduje, czy wysłanie ambulansu jest zasadne.
Najważniejsze informacje, które należy podać po zgłoszeniu dyspozytora, to dokładne określenie miejsca pobytu pacjenta (szczególnie ważne, gdy do zagrożenia życia doszło w efekcie np. wypadku), powód wezwania, kto potrzebuje pomocy, kto wzywa karetkę. Należy rzeczowo i spokojnie odpowiadać na pytania dyspozytora i dostosować się do jego zaleceń w zakresie udzielenia pierwszej pomocy. Jeśli dyspozytor na podstawie udzielonych odpowiedzi oceni stan zdrowia pacjenta jako uprawniający do podjęcia interwencji przez lekarza lub ratownika medycznego, potwierdzi to słowami: Wezwanie przyjęte. Odmówi wysłania karetki, jeśli w jego ocenie życie pacjenta nie jest zagrożone lub schorzenie, na które cierpi, ma charakter przewlekły i może być leczone w innym trybie (np. przez lekarza rodzinnego).
Dyspozytor, jeśli uzna, że interwencja pogotowia jest niezbędna, decyduje o tym, czy do pacjenta zostanie wysłana karetka podstawowa, czy specjalistyczna. W skład tej pierwszej wchodzą dwie osoby upoważnione do wykonywania medycznych czynności ratunkowych, wśród nich pielęgniarka lub ratownik medyczny. W karetce podstawowej nie ma lekarza.
Z kolei w skład zespołu specjalistycznego wchodzą 3 osoby, w tym lekarz. W większości przypadków, do których wzywane jest pogotowie ratunkowe, obecność lekarza w karetce nie jest niezbędna.
Zadaniem zespołu ratowniczego jest bowiem podtrzymanie życia pacjenta i jak najszybsze przewiezienie go do najbliższego szpitalnego oddziału ratunkowego lub do szpitala wskazanego przez dyspozytora medycznego. Tam podejmowane jest jego leczenie. Jeżeli dyspozytor medyczny nie widzi wskazań do przyjazdu karetki pogotowia, jego obowiązkiem jest również wskazanie innej możliwości uzyskania pomocy medycznej. W zależności od sytuacji wskaże placówkę nocnej i świątecznej pomocy lekarskiej lub skieruje pacjenta do jego lekarza rodzinnego.
Jeżeli osoba wzywająca karetkę jest przekonana, że dyspozytor medyczny niewłaściwie ocenił sytuację i nie miał racji odmawiając wysłania karetki, może poprosić dyspozytora o połączenie z lekarzem dyżurnym pogotowia lub skontaktować się z lekarzem miejskim (jednak nie we wszystkich miastach zostało utworzone takie stanowisko). W rozmowie z nim powinno się przytoczyć wszystkie argumenty przemawiające za koniecznością przyjazdu pogotowia ratunkowego.

Po zamknięciu przychodni

Pacjent w razie nagłego zachorowania lub pogorszenia stanu zdrowia, jeśli jest przytomny i może się poruszać, ma prawo skorzystać z pomocy doraźnej w punktach nocnej i świątecznej opieki medycznej. Jest ona świadczona tylko w porze, gdy zamknięte są przychodnie lekarzy rodzinnych. Tego typu placówki działają więc po godz. 18 do 8 rano oraz całodobowo w dni wolne od pracy. Każdy lekarz rodzinny ma obowiązek poinformować pacjentów o placówkach medycznych, które w danej miejscowości udzielają takich świadczeń. Informacja zawierająca ich adresy i numery telefonów powinna być umieszczona w przychodni lekarza rodzinnego w widocznym miejscu.
W placówkach nocnej i świątecznej pomocy medycznej nie obowiązuje rejonizacja. Każdy może zgłosić się tam, gdzie ma najbliżej.
Z doraźnej opieki lekarskiej i pielęgniarskiej można skorzystać w przypadku nagłego zachorowania lub pogorszenia stanu zdrowia, jeśli nie jest konieczne wzywanie karetki pogotowia, bo pacjent jest przytomny i może się samodzielnie poruszać. Skorzystanie z usług nocnej i świątecznej pomocy jest zasadne również wtedy, gdy z podjęciem lub kontynuacją leczenia nie można czekać do otwarcia przychodni lekarza rodzinnego. Do takiego punktu należy udać się, gdy po zastosowaniu leków dostępnych bez recepty stan zdrowia się nie poprawia. Świadczenia są tam udzielane bezpłatne i bez skierowania.
Lekarz dyżurujący w takiej placówce udziela porad na miejscu w poradni, telefonicznie, a w przypadkach medycznie uzasadnionych – także w domu pacjenta. Wizytę domową pacjent umawia telefonicznie. Numery telefonów można uzyskać w przychodni u lekarza rodzinnego. O wizytę domową lekarza można poprosić tylko w punkcie nocnej i świątecznej pomocy znajdującym się na obszarze, na którym chory mieszka lub przebywa czasowo. Jeśli zajdzie potrzeba, dyżurujący medyk może skierować pacjenta do szpitala lub wezwać karetkę pogotowia ratunkowego.

W nocy i święta pomoc tylko doraźna

Należy pamiętać, że w punktach nocnej i świątecznej pomocy medycznej nie można uzyskać pewnych świadczeń. W tego typu placówce pacjent nie zapisze się na wizytę kontrolną do specjalisty związaną z rozpoczętym leczeniem. Oznacza to, że np. osoba, która czeka w kolejce do pulmonologa, nie przyspieszy w ten sposób terminu, jeśli stan jej zdrowia jest stabilny. Po pomoc doraźną może zgłosić się tylko wtedy, gdy dojdzie do pogorszenia zdrowia i zaostrzenia choroby, np. będzie miała napad astmy oskrzelowej. Lekarz w placówce nocnej i świątecznej pomocy nie wystawi także zaświadczenia o stanie zdrowia ani skierowania do specjalisty. Te świadczenia realizowane są przez lekarza rodzinnego od poniedziałku do piątku w godz. od 8 do 18.

Kiedy wezwać pogotowie

W sytuacjach bezpośredniego zagrożenia życia pacjenta należy wezwać karetkę pogotowia ratunkowego. Stany nagłe, bezpośrednio zagrażające życiu, to m.in.: utrata przytomności, zaburzenia świadomości, drgawki, nagły, ostry ból w klatce piersiowej, zaburzenia rytmu serca, nasilona duszność, nagły, ostry ból brzucha, uporczywe wymioty, gwałtownie postępujący poród, ostre i nasilone reakcje uczuleniowe (wysypka, duszność) będące efektem zażycia leku, ukąszenia czy użądlenia przez jadowite zwierzęta, zatrucia lekami, środkami chemicznymi czy gazami, rozległe oparzenia, udar cieplny, wyziębienie organizmu, porażenie prądem, podtopienie lub utonięcie, agresja spowodowana chorobą psychiczną, dokonana próba samobójcza, upadek z dużej wysokości, rozległa rana będąca efektem urazu, urazy kończyny dolnej uniemożliwiające samodzielne poruszanie się.

Jakiej pomocy nie udziela lekarz pogotowia:

Nie kontynuuje leczenia rozpoczętego przez specjalistę lub lekarza rodzinnego

Nie przepisuje recept na leki stale stosowane przez pacjenta chorego przewlekle

Nie wydaje skierowań do specjalisty

Nie wydaje żadnych zaświadczeń o stanie zdrowia ratowanego pacjenta

Nie wykonuje badań zleconych przez lekarza prowadzącego leczenie pacjenta

Nie wykonuje szczepień i zaleconych pacjentowi zastrzyków

Nie przepisuje zwolnień lekarskich

PRZYKŁADY

1 Nieubezpieczony w stanie zagrożenia życia nie zapłaci za przyjazd ambulansu

Karetka została wezwana do przechodnia, który na ulicy stracił przytomność. Pacjent został przewieziony do szpitala. Po udzieleniu mu pomocy okazało się, że nie ma ubezpieczenia zdrowotnego. Czy za udzielone mu świadczenie będzie musiał zapłacić?

Zgodnie z art. 1 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym każda osoba znajdująca się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego ma prawo do natychmiastowej pomocy bez względu na jej status ubezpieczeniowy i prawny. Także osoby nieubezpieczone mają prawo uzyskać ją bezpłatnie.

2 Szpital psychiatryczny nie wezwie pogotowia do pacjenta z zawałem serca

Pacjent szpitala psychiatrycznego miał zawał. Placówka ta nie dysponuje warunkami niezbędnymi do ratowania życia, ponieważ nie ma oddziału ratunkowego. Czy lekarz może wezwać karetkę pogotowia do szpitala psychiatrycznego, aby przewieźć chorego na dalsze leczenie do innej lecznicy?

Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym uniemożliwia wezwanie karetki pogotowia ratunkowego przez szpitale jednoprofilowe, wśród nich psychiatryczne, nawet wtedy gdy nie dysponują one warunkami koniecznymi do ratowania życia. Dlatego szpital musi skorzystać z innej formy transportu. Brak możliwości skorzystania z karetki systemowej wynika z art. 3 pkt 4 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym, który definiuje medyczne czynności ratunkowe jako świadczenia opieki zdrowotnej udzielane w warunkach pozaszpitalnych w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Definicja ta wyklucza możliwość podjęcia akcji ratunkowej w szpitalu psychiatrycznym w opisanej sytuacji.

Pogotowie ratunkowe można wezwać tylko w uzasadnionych przypadkach

3 Lekarz nocnej pomocy nie wypisze recepty na leki stosowane w chorobie przewlekłej

Pacjentowi w weekend skończyły się leki, które przyjmuje od roku. Udał się do punktu świątecznej pomocy. Lekarz dyżurny odmówił mu jednak ich przepisania. Czy miał do tego prawo?

Po przepisanie recepty na leki refundowane przyjmowane przewlekle pacjenci nie powinni udawać się do punktów nocnej i świątecznej pomocy medycznej. Lekarz dyżurujący w takiej placówce ma prawo leczyć tylko doraźnie. Oznacza to, że pacjentowi choremu na kręgosłup może wypisać receptę na leki przeciwbólowe, ale innych refundowanych farmaceutyków zlecić nie może, bo nie ma wglądu do dokumentacji medycznej chorego. Takie uprawnienia ma lekarz rodzinny. To on ma informacje o rozpoznaniu choroby, sposobie jej leczenia, okresie stosowania i dawkowaniu leków zażywanych przez danego chorego. Lekarz rodzinny ma prawo jednorazowo przepisać choremu taką ilość leków, która wystarczy maksymalnie do trzymiesięcznej kuracji.

Podstawa prawna

Art. 19 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z2008 r. nr 164, poz. 1027 z późn. zm.). Art. 3 pkt 8 ustawy z 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U. nr 191, poz. 1410 z późn. zm.). Rozporządzenie ministra zdrowia z 6 maja 2008 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (Dz.U. nr 81, poz. 484).