Jednostka samorządu terytorialnego może odłożyć realizację programu polityki zdrowotnej albo w ogóle go zakończyć. Trudności finansowe są do tego wystarczającą przesłanką.
Trudna sytuacja ekonomiczna samorządów terytorialnych, wynikająca z ograniczenia ich dochodów (zmiany podatkowe, skutki pandemii COVID-19), spowodowała konieczność zweryfikowania wielu planów budżetowych. Próbując równoważyć dochody i wydatki, samorządy zastanawiają się, czy nie zrezygnować z wielu zaplanowanych wcześniej przedsięwzięć wieloletnich. Zagrożone są także programy polityki zdrowotnej (PPZ). – Kształt obowiązujących polityk świadczy, że mają one charakter bardzo ogólny, co powoduje, że można je dowolnie zmieniać – podkreśla Bartosz Góra, radca prawny, prowadzący własną kancelarię w Dębicy. Dodaje, że pozostaje jednak kwestia umów, które mogą być zawierane z wybranym np. w ramach konkursu operatorem realizującym zadania z zakresu danej polityki. Konkretne kroki w tym wypadku zależą od zapisów danego programu – kwituje Bartosz Góra. [opinia]
Z kolei Marek Wójcik, ekspert Związku Miast Polskich, uważa, że paradoksalnie pandemia spowodowała w wielu samorządach większe zainteresowanie realizacją programów zdrowotnych, ale głównie takich, które mogą wpływać na ograniczenie negatywnych skutków COVID-19 (chodzi przede wszystkim o akcje szczepień przeciwko grypie). Ekspert wylicza, że w latach 2018 i 2019 samorządy na programy zdrowotne wydatkowały rekordowe kwoty po 97 mln zł, co stanowi blisko 3,5 proc. wydatków ogółem samorządów na ochronę zdrowia. Raczej wątpliwe, by w tym roku przekroczyły tę granicę.
Warunki zawieszenia
– Występowanie epidemii koronawirusa jak najbardziej może stanowić podstawę do zawieszenia realizacji przyjętego wcześniej programu – twierdzi Mateusz Karciarz, prawnik z Kancelarii Radców Prawnych Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy. – Należy jednak pamiętać, że ustawodawca wskazuje przesłanki, kiedy takie zawieszenie jest możliwe, tj. w przypadku braku możliwości finansowania lub ograniczenia środków finansowych na realizację programu polityki zdrowotnej. Zawsze trzeba szczegółowo uzasadnić, że wskazane przesłanki w danym przypadku zostały spełnione – tłumaczy prawnik.
Wtóruje mu Marek Wójcik. Jego zdaniem w przypadku braku możliwości finansowania lub ograniczenia środków finansowych na realizację programu polityki zdrowotnej podmiot, który go opracował, wdrożył, realizuje i finansuje, może zawiesić, w całości lub w części, realizację i finansowanie tego programu, jednak nie dłużej niż na okres dwóch lat. – Wznawia się go zaraz po ustaniu przyczyny zawieszenia – tłumaczy ekspert.
Potrzebna uchwała
Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej: u.ś.o.z.) nie określa jednak procedury tego zawieszenia. – Moim zdaniem zawieszenie powinno zostać dokonane w tej samej formie, co przyjęcie programu – radzi Mateusz Karciarz. – Jeżeli tego rodzaju programy przyjmowane są przez radę gminy w drodze uchwały (aczkolwiek w tym zakresie u.ś.o.z. również nie wskazuje wprost tej formy – wynika ona jednak z przepisów ustawy o samorządzie gminnym), to również rada gminy uprawniona jest do zawieszenia danego programu w tej formie – wyjaśnia prawnik.
Marek Wójcik dodaje, że w przypadku wznowienia realizacji programu polityki zdrowotnej w niezmienionej formie nie podlega on przekazaniu do Agencji Oceny Technologii Medycznej i Taryfikacji (AOTMiT) w celu ponownego wydania opinii. W sytuacji, gdy przez dwa lata program nie zostanie wznowiony, zostanie on uznany za zakończony, a podmiot, który go realizował, będzie obowiązany do złożenia, na zasadach ogólnych, raportu końcowego.
Zakończenie programu nastąpi też wówczas, gdy zajdą okoliczności wskazujące na niecelowość jego kontynuacji. – Tym razem uzasadnieniem do zakończenia realizacji programu mogą być przesłanki inne niż finansowe – mówi Marek Wójcik. – Sytuacja taka może mieć miejsce np. w przypadku zmiany wytycznych naukowych dla danej interwencji, ukazania się nowych doniesień naukowych dotyczących danej choroby lub danego problemu zdrowotnego lub zmiany rekomendacji prezesa AOTMiT – wskazuje ekspert. – Wcześniej jednak przeprowadzona musi zostać analiza możliwości wcześniejszego zakończenia realizacji programu (należy w niej określić termin, w którym nastąpi faktyczne zakończenie realizacji i finansowania programu). Takie rozwiązanie ma na celu zapobieżenie niecelowemu wydatkowaniu środków publicznych – uważa Marek Wójcik.
Czy opinia jest niezbędna
Pandemia może mieć wpływ na realizację programu zdrowotnego. Zarówno zawieszenie lub zakończenie, jak i zmiana programu w trakcie realizacji są dopuszczalne. Może jednak powstać problem, czy konieczna jest do tego opinia prezesa AOTMiT. Tu warto więc przytoczyć informację zamieszczoną na stronie tej agencji https://www.aotm.gov.pl/media/2020/07/Za%C5%82%C4%85cznik_3_16.04.07_informacja_dot_opiniowania_PPZ.pdf). Wynika z niej, że nie każda zmiana dokonana w obowiązującym programie polityki zdrowotnej może być uznana za stworzenie nowego programu, co wiązałoby się z koniecznością zaopiniowania przez AOTMiT. Kluczowym zagadnieniem jest to, że program po ewentualnych zmianach nie może różnić się w podstawowych założeniach merytorycznych od już zaopiniowanego. AOTMiT argumentuje, że nie każdy program musi być przez nią opiniowany. Nie ma takiego obowiązku, gdy jest on np. wdrożony na podstawie art. 48aa u.ś.o.z. Przypomnijmy, co ten przepis przewiduje. Otóż AOTMiT publikuje w Biuletynie Informacji Publicznej repozytorium programów polityki zdrowotnej zawierające raporty, opinie i rekomendacje, które mają stanowić podstawę do tworzenia programów polityki zdrowotnej przez zainteresowane podmioty. Program utworzony na podstawie rekomendacji nie wymaga indywidualnego opiniowania, jeśli podmiot, który opracował projekt, złoży oświadczenie, że jest on zgodny z tą rekomendacją. Taki sposób opracowywania projektów programów polityki zdrowotnej, tworzący pewnego rodzaju standardy w programach polityki zdrowotnej, upraszcza procedurę, znosząc obowiązek opiniowania każdego z nich. Rekomendacja ma umożliwić podmiotowi sporządzającemu projekt programu polityki zdrowotnej przygotowanie go we właściwy sposób. Prezes agencji wydaje opinię tylko dla projektów programów polityki zdrowotnej, dla których nie zostały opublikowane odpowiednie rekomendacje.
wAŻNE Samorządy co do zasady nie mogą finansować świadczeń zdrowotnych. Wyjątek od tej reguły dotyczy przypadku, gdy świadczenie stanowi element programu polityki zdrowotnej realizowanego przy udziale podmiotu leczniczego. W takiej sytuacji JST może podpisać z nim umowę o udzielanie świadczeń.
opinia
Wszystko zależy od stanu kasy
Bartosz Góra radca prawny prowadzący własną kancelarię w Dębicy
Programy zdrowotne opracowuje, wdraża, realizuje i finansuje Narodowy Funduszu Zdrowia (NFZ), a programy polityki zdrowotnej mogą opracowywać, wdrażać, realizować i finansować ministrowie oraz jednostki samorządu terytorialnego, zgodnie z art. 48 ust. 1 ustawy świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (dalej: u.ś.o.z.). Jak wynika z powyższego, programy polityki zdrowotnej mają charakter fakultatywny, a zatem brak obowiązku ich przyjęcia powoduje, że w istocie ich przyjęcie zależy w znacznym stopniu od zamożności JST. Zwracała na to uwagę Najwyższa Izba Kontroli w informacji o wynikach kontroli z realizacji programów polityki zdrowotnej przez JST w 2016 r. JST korzystają z możliwości, jakie daje art. 48d u.ś.o.z., tj. występują do NFZ o dofinansowanie programów polityki zdrowotnej. Jednak zapis ustawy jest nieostry, wskazuje jedynie na możliwość, a nie obowiązek dofinansowania. W konsekwencji istnienie programów zależy od faktycznych możliwości finansowych danych JST.
Jak wynika z u.ś.o.z., programy polityki zdrowotnej mogą być realizowane w okresie jednego roku albo wielu lat (art. 48 ust. 5 u.ś.o.z.). W znacznej jednak części programy te mają przewidywany okres realizacji na okres dłuższy niż rok, dlatego moim zdaniem stan epidemii niekoniecznie musi mieć wpływ na ich przebieg. Każdy z przyjętych programów może mieć inne zasady realizacji, u.ś.o.z. nie narzuca bowiem żadnych standardów. W konsekwencji JST może je również w trakcie realizacji zmieniać, zawieszać czy też uchylać, stosując się do przyjętych przez siebie zasad. Zapewne m.in. z tych względów ustawa z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych nie wprowadziła szczegółowych rozwiązań w zakresie realizacji programów polityki zdrowotnej.
Podstawa prawna
• art. 48 ust. 1, art. 48aa, art. 48ab ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1398; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1576)
• art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 713)
