Po atakach w Brukseli wrócił pomysł na zbieranie informacji o podróżnych. Dyrektywą wprowadzającą taką bazę danych zajmie się dziś Parlament Europejski. Eksperci: zaostrzenie kontroli nie zapobiegnie atakom.
Daty podroży, trasy przelotu, adresy i telefony pasażerów, także ich adresy e-mailowe, szczegóły rezerwacji na bilecie, informacje dotyczące bagażu oraz płatności, to z kim leciał, jeżeli były wspólne rezerwacje, czy korzystają z programów partnerskich, jak często podróżują, a nawet jaki rodzaj posiłków zamawiają na pokładach samolotów. Takie właśnie dane nazywane PIU od Passenger Information Units mają być zbierane i wymieniane między państwami w efekcie wejścia w życie nowego unijnego prawa, które stworzy specjalną bazę PNR (Passanger Name Record).
Prace nad tym pomysłem trwają już od pięciu lat, ale ostatnio przyspieszyły. I to tak, że najpierw w grudniu doszło do porozumienia między Radą i Parlamentem, a zaraz potem zatwierdziła je w głosowaniu parlamentarna komisja swobód obywatelskich. Po wydarzeniach z 22 marca prace w Parlamencie Europejskim jeszcze nabrały tempa i dziś dyrektywa o wymianie danych pasażerów linii lotniczych trafia pod głosowania i w atmosferze zagrożenia terrorystycznego jej los jest właściwie przesądzony.
Niejawne algorytmy
Tyle że plany wprowadzenia tego rozwiązania budzą wśród ekspertów mieszane uczucia. – Ataki w samym środku Europy były szokiem, i to oczywiste, że skłaniają do ostrzejszych działań w ramach walki z terroryzmem. Ale jedno to zwalczanie zagrożeń, a drugie wprowadzanie niejasnych zasad gromadzenia i analizowania naszych danych za pomocą niejawnych algorytmów. A jak by tego było mało, to służby, które mają mieć do nich dostęp, nie będą w jasny sposób kontrolowane co do tego, czy i jak je wykorzystują – ocenia dr Arwid Mednis, partner w kancelarii Wierzbowski Eversheds, specjalista od prawa ochrony danych osobowych.
Przytakuje mu Katarzyna Szymielewicz, prezes Fundacji Panoptykon. – W żadnym wypadku nie jesteśmy przeciwko walce z terroryzmem i innymi ponadgranicznymi zagrożeniami. Naprawdę uważamy, że potrzebne są lepsze, skuteczniejsze środki – na przykład dobra koordynacja pracy służb, wymiana i analiza już pozyskanych informacji. Zupełnym nierozumieniem jest jednak wprowadzenie, w imię walki z zagrożeniami, środków, które nie mają szans zadziałać, a jednocześnie spowodują niepotrzebne ograniczenie praw obywatelskich. To jest właśnie przypadek europejskiego systemu PNR – ostrzega.
Kontrowersyjna baza
Szczególne obawy budzi to, że budowa takiej bazy może być wykorzystywana nie tylko w celu zapewniania bezpieczeństwa. – Informacje, jakie ujawnił Edward Snowden, o tym, jak NSA przekazywała zbierane przez siebie informacje prywatnym korporacjom, ale także jak wykorzystywała je np. do profilowania dyplomatów innych państw, pokazują niestety, że służby nie są wystarczająco kontrolowane, by zapobiec takim działaniom – ostrzega Mednis.
Największe kontrowersje budzi samo założenie, że dane o pasażerach linii lotniczych mogą w ogóle być pomocne w walce z terroryzmem.
– Przecież w Unii funkcjonuje już kilka baz ludzi, którzy przez rządy i służby są postrzegani jako niosący zagrożenie, także terrorystyczne. Kolejna nie ma szans na realną poprawę bezpieczeństwa. Dane, jakie przekazują pasażerowie liniom lotniczym, są z zasady podawane dobrowolnie i nie są przez linie weryfikowane. A więc ci, którzy zechcą złamać prawo, zagrozić ludziom, nie będą mieli żadnych oporów, by podawać nieprawdę. A to informacje o uczciwych, normalnych podróżnych będą zbierane, przetwarzane i to oni mogą z tego powodu mieć nieprzyjemności i ograniczenia w przemieszczaniu się – podsumowuje Szymielewicz.
5 lat mają być przechowywane dane w systemie PNR
30 dni od wprowadzenia ma być do nich pełen dostęp
879 mln pasażerów przemieszczało się samolotami przez państwa Unii w 2014 r.