Od kilku lat w naszej gminie obowiązuje uchwała w sprawie rachunków wydzielonych, która umożliwia placówkom oświatowym samodzielne dysponowanie środkami zgromadzonymi na kontach bankowych. Dla lepszej kontroli nad dochodami/wydatkami wójt proponuje uchylenie takiego rozwiązania. Czy można to zrobić teraz, na początku roku?
Nie ma przeciwwskazań, by podjąć obecnie uchwałę w sprawie likwidacji wydzielonych rachunków bankowych placówek oświatowych. W trudnych czasach spowodowanych COVID-19 ten krok zapewne umożliwi większą kontrolę nad finansami budżetu gminy.
Status szkół i przedszkoli
Warto przypomnieć status prawny wskazanych w pytaniu placówek oświatowych i ich powiązanie strukturalne z jednostką samorządu terytorialnego. Zgodnie z art. 8 ust. 3 prawa oświatowego JST mogą zakładać i prowadzić jedynie placówki publiczne, m.in. szkoły i przedszkola. Ich zadaniem jest zapewnienie uczniom kształcenia, wychowania i opieki, w tym kształcenia specjalnego i profilaktyki społecznej. A skoro tak, to jednostki samorządu są obowiązane ponosić ekonomiczny ciężar funkcjonowania publicznych placówek oświatowych.
Z punktu widzenia problemu podniesionego w pytaniu na uwagę zasługuje art. 223 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.). Z ust. 1 tego artykułu wynika, że samorządowe jednostki budżetowe prowadzące działalność określoną w prawie oświatowym gromadzą na wydzielonym rachunku dochody określone w uchwale przez organ stanowiący, pochodzące w szczególności:
1) ze spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej,
2) z odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie będące w zarządzie albo użytkowaniu jednostki budżetowej,
3) z działalności polegającej na świadczeniu usług w ramach kształcenia zawodowego – w przypadku jednostek budżetowych prowadzących kształcenie zawodowe.
Zgodnie z ust. 2 ww. artykułu organ stanowiący jednostki określa:
1) jednostki budżetowe, które gromadzą dochody,
2) źródła, z których dochody są gromadzone na rachunku,
3) przeznaczenie dochodów, z tym że dochody wraz z odsetkami nie mogą być przeznaczone na finansowanie wynagrodzeń osobowych,
4) sposób i tryb sporządzania planu finansowego dochodów i wydatków nimi finansowanych, dokonywania zmian w tym planie oraz ich zatwierdzania.
Ponadto wydatki z rachunku, o którym mowa w ust. 1, mogą być dokonywane do wysokości kwot zgromadzonych dochodów w ramach planu finansowego. Środki finansowe pozostające na rachunku na 31 grudnia roku budżetowego podlegają odprowadzeniu na rachunek budżetu jednostki samorządu terytorialnego w terminie do 5 stycznia następnego roku.
Generalnie rzecz ujmując, ww. regulacje są korzystnym rozwiązaniem dla placówek oświatowych, stanowią bowiem wyjątek od tzw. zasady budżetowania, a w praktyce umożliwiają im dokonywanie wydatków z uzyskanych przez nie dochodów nie tylko w zakresie wskazanym przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. W tych przypadkach ww. placówki nie muszą więc odprowadzać dochodów do budżetu gminy, co daje im pewną swobodę dysponowania tymi środkami.
Swoboda decyzji
Z zestawienia podanych regulacji wynikają pewne istotne wnioski. Po pierwsze, przyjęcie mechanizmu rozliczeń w ramach wydzielonego rachunku dochodów jest dla JST fakultatywne. Zależy więc od swobodnej decyzji danej gminy. Po drugie, systemem rozliczeń mogą być objęte placówki oświatowe. Po trzecie, ustawodawca nie ograniczył przesłanek warunkujących wycofanie się z tego systemu rozliczeń. Jedną z takich przesłanek mogą być względy ekonomiczne czy celowościowe, związane z potrzebą lepszej kontroli dochodów i wydatków budżetu samorządowego. Przy takich uwarunkowaniach prawnych wydaje się prawnie dopuszczalne, aby rada gminy podjęła uchwałę o likwidacji wydzielonych rachunków dochodów wskazanych placówek oświatowych. Może to być dodatkowo uzasadnione właśnie trudną sytuacją budżetową spowodowaną następstwami COVID-19 i zwiększonymi wydatkami. Uchylając wspomnianą uchwałę, gmina odzyska bowiem kontrolę nad pełną sferą gospodarki finansowej własnych jednostek budżetowych. Umożliwi to prawdopodobnie lepsze zagospodarowanie środków, które uzyskuje z działalności dana placówka oświatowa.
Reasumując, nie ma przeciwwskazań do podjęcia uchwały w sprawie likwidacji wydzielonych rachunków bankowych placówek oświatowych. Po jej podjęciu zastosowanie będą miały ogólne reguły dotyczące gospodarki finansowej jednostek budżetowych, czyli określone w art. 11 ust. 1 u.f.p., z którego wynika, że jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych niemające osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek.
WAŻNE Przyjęcie mechanizmu rozliczeń w ramach wydzielonego rachunku dochodów podległych placówek zależy od swobodnej decyzji danej gminy. Może się ona z niego zawsze wycofać, m.in. z powodu trudnej sytuacji budżetowej.
Podstawa prawna
art. 11 ust. 1, art. 223 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 869; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2320)
art. 8 ust. 3 ustawy z 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 910; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 4)