Pracownicy skarbowi nie mogą narzucić podatnikowi kontroli, gdy udostępnienie dokumentacji firmowej utrudni prowadzenie biznesu.
Do naszej redakcji zgłaszają się przedsiębiorcy, którzy są pewni, że urzędy skarbowe nie mogą ich kontrolować bez fizycznej obecności w firmach, czyli w formie e-kontroli. Ich zdaniem przemawiają za tym przepisy Ordynacji podatkowej i ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Obie ustawy wskazują na prowadzenie czynności przez urzędników w firmach.
Z Ordynacji podatkowej wynika, że czynności kontrolne prowadzone są w siedzibie kontrolowanego, w innym miejscu przechowywania dokumentacji oraz w miejscach związanych z prowadzoną przez niego działalnością. Z kolei ustawa o swobodzie działalności gospodarczej wspomina tylko o przeprowadzeniu kontroli w siedzibie kontrolowanego lub w miejscu wykonywania działalności gospodarczej.
W czasie e-kontroli trzeba stosować zasady jak przy czynnościach tradycyjnych
– Czy w takim przypadku urzędnicy fiskusa mogą prowadzić e-kontrole? Chodzi o sytuację żądania dokumentów firmowych na nośnikach elektronicznych i ich sprawdzania w siedzibie urzędu skarbowego. Przepisy o czymś takim nie mówią – przekonuje pan Paweł z Warszawy.
Sprawa może budzić wątpliwości, zwłaszcza, że – jak informowaliśmy w piątkowym wydaniu „DGP” – skarbówka coraz chętniej korzysta z kontroli z zastosowaniem programów komputerowych.
Według ekspertów rzeczywiście przepisy cytowanych ustaw na pierwszy rzut oka wydają się sprzeczne i mogłyby sugerować, że takie kontrole nie są możliwe. Jednak w praktyce nie powinny one sprawiać wielu problemów interpretacyjnych. A same e-kontrole są jak najbardziej zgodne z prawem.
Przepisy szczególne
Ordynacja podatkowa w art. 291c (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.) wskazuje, że do kontroli działalności gospodarczej podatnika będącego przedsiębiorcą stosuje się przepisy rozdziału 5 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 220, poz. 1447 z późn. zm.). Według Katarzyny Bieńkowskiej, doradcy podatkowego w Dewey & LeBoeuf, oznacza to, że kontrola podatkowa przedsiębiorców dotycząca ich działalności gospodarczej jest realizowana przede wszystkim na podstawie przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, ale w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie stosuje się przepisy ustaw szczególnych. Zakres kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy oraz organy upoważnione do jej przeprowadzenia określają odrębne ustawy. W konsekwencji kwestie dotyczące kontroli nieuregulowane w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej powinny być rozwiązywane na podstawie m.in. przepisów Ordynacji podatkowej.
– Intencją ustawodawcy było więc, aby przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej miały pierwszeństwo przez normami zawartymi w ustawach szczegółowo regulujących prowadzenie kontroli danego rodzaju – potwierdza Łukasz Kupiec, ekspert podatkowy w KPMG.
Katarzyna Bieńkowska podkreśla, że aby do kontroli podatkowej miały zastosowanie przepisy ustawy o swobodzie, to kontrola powinna dotyczyć przedsiębiorcy oraz działalności gospodarczej.
– Jeśli oba te kryteria są spełnione, to wydaje się, że priorytet mają uregulowania wynikające z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej – dodaje nasza rozmówczyni z Dewey & LeBoeuf.
Jej zdaniem należy zwrócić uwagę, że ustawa o swobodzie nie odnosi się wprost do sytuacji, zgodnych przecież z uregulowaniami podatkowo-rachunkowymi, że dokumentacja podatkowa znajduje się poza firmą. W takim przypadku Ordynacja podatkowa jest przepisem szczególnym do zastosowania w kwestii nieuregulowanej w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. W takim przypadku kontrolujący ma kilka możliwości. Katarzyna Bieńkowska stwierdza, że organ podatkowy ma prawo zarządzić przeprowadzenie czynności kontrolnych w miejscu, w którym się one znajdują, albo może zażądać od kontrolowanego, aby zapewnił on dostęp do ksiąg w swojej siedzibie.
Pozorna sprzeczność
Zatem o miejscu, w którym prowadzone mogą być czynności kontrolne, decyduje przede wszystkim brzmienie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Zasadą jest prowadzenie kontroli w siedzibie kontrolowanego lub też w miejscu wykonywania działalności gospodarczej. Aleksandra Mazur-Zych, ekspert podatkowy w Ernst & Young, zauważa, że jedynie jako wyjątek przepisy ordynacji dopuszczają przeprowadzenie kontroli w miejscu prowadzenia lub przechowywania ksiąg podatkowych. Jednak może to nastąpić wyłącznie w sytuacji, gdy udostępnienie dokumentów w siedzibie kontrolowanego mogłoby utrudnić prowadzenie bieżącej działalności.
Zgadza się z tym Łukasz Kupiec, który zwraca uwagę, że opisana reguła kolizyjna może mieć zastosowanie w sytuacji istnienia sprzeczności pomiędzy ustawami. Sprzeczność taka nie będzie zachodzić w sytuacji, w której zawarte w Ordynacji podatkowej regulacje, dotyczące miejsca i czasu prowadzenia kontroli podatkowej, można uznać za korzystniejsze dla kontrolowanego podatnika. Tak będzie np. w przypadku przewidzianej w Ordynacji podatkowej możliwości udostępnienia ksiąg do kontroli w miejscu ich prowadzenia lub przechowywania, jeżeli udostępnienie ich w siedzibie kontrolowanego może w znacznym stopniu utrudnić prowadzenie przez niego bieżącej działalności.
– Mimo pozornej sprzeczności między wskazanymi regulacjami wydaje się, że nie ma przeszkód do prowadzenia czynności w miejscu przechowywania ksiąg, gdyż jest to wyjątek zastrzeżony na korzyść podatnika, tj. wyłącznie podatnik, a nie organ może wskazać to miejsce jako właściwe do prowadzenia kontroli – podpowiada Aleksandra Mazur-Zych.
E-czynności urzędników
Opisanym przez nas zasadom podlegają także czynności związane z pobraniem danych w formie elektronicznej (e-kontrola).
– O ile podatnik nie zawnioskuje inaczej, żadne czynności kontrolne nie mogą być dokonywane w siedzibie organu podatkowego – stwierdza Aleksandra Mazur-Zych.
Również Katarzyna Bieńkowska podkreśla, że e-kontrola to wciąż kontrola podatkowa, w ramach której podatnicy i kontrolujący mają obowiązki i uprawnienia takie jak przy kontrolach tradycyjnych. Okolicznością wskazującą na poddanie podatnika technicznej czynności e-kontroli jest właśnie pisemne wezwanie kontrolujących do udostępnienia danych w formie elektronicznej.
Z kolei Łukasz Kupiec dodaje, że regulacja umożliwiająca organom podatkowym pobieranie danych dotyczących dokumentów związanych z przedmiotem kontroli w formie elektronicznej może być w kontroli podatkowej stosowana jako instytucja szczególna, nieuregulowana w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej.
