W moim zakładzie pracy trwa remont (malowanie hali produkcyjnej). Kierownik twierdzi, że za ten okres będą wypisywane urlopy. Czy to zgodne z prawem? Czy pracodawca nie powinien wypłacić za ten czas postojowego?
Zgodnie z art. 81 par. 1 kodeksu pracy (dalej: k.p.) pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli nie została ona wyodrębniona przy określaniu warunków wynagradzania – 60 proc. wynagrodzenia (tzw. przestój). W każdym przypadku płaca ta nie może być niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wynagrodzenie, o którym mowa powyżej, przysługuje pracownikowi za czas niezawinionego przez niego przestoju. Jeśli nastąpił on z winy pracownika, wynagrodzenie nie przysługuje. Co do zasady pracodawca w okresie przestoju ma obowiązek wypłaty pensji, ale tylko wtedy, gdy pracownik był gotów do pracy.
W postanowieniu z 19 grudnia 2013 r., sygn. akt II PK 211/13 Sąd Najwyższy podkreślił, że z treści art. 81 par. 1 k.p. wynikają dwie przesłanki nabycia prawa do wynagrodzenia: gotowość pracownika do wykonywania pracy i doznanie przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy. Zaś cechami charakterystycznymi tej pierwszej są: zamiar wykonywania pracy, faktyczna zdolność do jej świadczenia, uzewnętrznienie gotowości do wykonywania pracy oraz pozostawanie w dyspozycji pracodawcy. W doktrynie wskazuje się, że przestój może oznaczać przerwę w wykonywaniu pracy, do której pracownik był przygotowany, ale spowodowaną przyczynami tkwiącymi w organizacji pracy u pracodawcy. Sąd Najwyższy akcentuje też, że o przestoju można mówić wyłącznie wtedy, gdy przyczyny zaburzeń w funkcjonowaniu zakładu pracy mają charakter techniczny lub organizacyjny. Przestojem nie jest natomiast przerwa w wykonywaniu pracy spowodowana przyczynami ekonomicznymi (por. wyrok SN z 16 października 1992 r., sygn. akt I PZP 58/92). Natomiast w uchwale z 18 października 1977 r., sygn. akt I PZP 234/77 SN wskazał, że: „Postanowienie umowy o pracę wyłączające uprawnienie pracownika zatrudnionego u osoby fizycznej do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących zakładu pracy, jest nieważne z mocy art. 18 par. 2 k.p. w związku z art. 81 par. 1 k.p.”.
Na podstawie powyższego należy przyjąć, że stan faktyczny podany w pytaniu czytelnika wypełnia znamiona art. 81 k.p., a tym samym będzie mu przysługiwało wynagrodzenie za czas przestoju.
Jeśli zaś chodzi o kwestię ewentualnego wysłania pracownika na urlop wypoczynkowy w okresie przestoju, należy wskazać, że zakaz takiego działania pracodawcy nie wynika wprost z kodeksu pracy. Jednak z systematyki jego przepisów wynika, że możliwość nakazania skorzystania przez pracownika z urlopu w określonym przez pracodawcę terminie istnieje wyłącznie w jednym przypadku (nie jest to przypadek przestoju). Tę sytuację przewiduje art. 1671 k.p., zgodnie z którym pracownik ma obowiązek wykorzystać urlop w okresie wypowiedzenia umowy, jeżeli w tym czasie pracodawca mu go udzieli (firma decyduje o tym jednostronnie). Potwierdza to departament prawny generalnego inspektora pracy w opinii z 26 stycznia 2007 r. (GNP-110-4560-46/07/PE), w której wskazano, że urlop wypoczynkowy zarówno bieżący, jak i zaległy jest uprawnieniem pracowniczym realizowanym na podstawie planu urlopowego bądź – w niektórych wypadkach – po porozumieniu z pracownikiem. Na pracodawcy spoczywa obowiązek jego udzielenia zgodnie z tym planem lub po uzgodnieniu z zatrudnionym. Podkreślono w niej również, że „samorzutne udzielenie przez pracodawcę urlopu wbrew woli pracownika, poza przypadkiem określonym w art. 1671 k.p. (w okresie wypowiedzenia), nawet jeżeli jest to urlop zaległy, wkracza w sferę uprawnień pracowniczych i jako takie jest prawnie niedopuszczalne”.
W podanym stanie faktycznym przestój był spowodowany przeszkodą dotyczącą zakładu pracy, pracownikowi należy się więc wynagrodzenie (postojowe). Brak jest też podstaw prawnych do nakazania mu skorzystania z urlopu wypoczynkowego we wskazanym okresie, chyba że wynika to z planu urlopów bądź z indywidualnego porozumienia pracodawcy z pracownikiem.
Podstawa prawna
Art. 81 i 1671 ustawy z 26 lipca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).