Praca w nadgodzinach, zwłaszcza w izbach i urzędach skarbowych, stała się normą. Tak przynajmniej wynika ze sprawozdania za 2014 rok
Zasady rekompensowania pracy w nadgodzinach członków służby cywilnej są mniej korzystne niż te dotyczące zwykłych pracowników. Pragmatyka służbowa nie przewiduje bowiem obowiązku wypłaty dodatku. Jedyną formą rekompensaty jest udzielenie w zamian czasu wolnego, a i to nie zawsze i nie każdemu. Szczególnie pokrzywdzeni są urzędnicy, gdyż ci nie dostaną wolnego za pracę nadliczbową świadczoną w dzień powszedni w porze dziennej.
Ze sprawozdania szefa służby cywilnej z 30 marca 2015 r. wynika, że praca w nadgodzinach stała się prawie normą. Liczba godzin podnormatywnych utrzymuje się na stałym poziomie. Prym w tym zakresie wiedzie administracja skarbowa.
Normy kodeksowe
Jeżeli wymagają tego potrzeby urzędu, członek korpusu służby cywilnej na polecenie przełożonego wykonuje pracę w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w nocy oraz w niedziele i święta. Tak wynika z art. 97 ust. 5 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1111 ze zm., dalej: u.s.c.).
Tożsama z kodeksową jest definicja godzin nadliczbowych korpusu służby cywilnej. Będziemy mieli z nimi do czynienia po przekroczeniu 8 godzin na dobę (w systemie podstawowego czasu pracy) lub przekroczeniu przedłużonego (ponad 8 godzin) dobowego wymiaru czasu pracy (w systemie równoważnego czasu pracy), a także w przypadku przekroczenia 40-godzinnej normy średniotygodniowej.
Rozliczanie czasu pracy powinno odbywać się w przyjętym okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż cztery miesiące, a pragmatyka służbowa stanowi o okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż 8 tygodni. Dyrektor generalny urzędu ma swobodę w sposobie ustalania terminów rozpoczynających bieg okresów rozliczeniowych, ale jednocześnie jest zobowiązany do stosowania art. 1041 par. 1 pkt 2 k.p., który stanowi, że systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe są ustalane w regulaminie pracy.
Przepisy szczególne
Ze względu na to, że pragmatyka zawiera szczególne regulacje w zakresie obowiązujących norm czasu pracy, stosowanych systemów czasu pracy oraz zasad rekompensowania pracy wykonywanej przez członka korpusu służby cywilnej w godzinach nadliczbowych, w tych sprawach nie stosuje się przepisów kodeksu pracy.
Zasady rozliczania nadgodzin członków korpusu służby cywilnej określa art. 97 ust. 6–9 u.s.c. Pracownikowi służby cywilnej, za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych, przysługuje czas wolny w tym samym wymiarze. Przy czym nie ma znaczenia, czy praca ta wykonywana była w porze nocnej, czy dziennej. Bez znaczenia jest również dzień tygodnia, w którym praca była świadczona. Tym samym wspomniana forma rekompensaty obowiązuje również w przypadku pracy świadczonej w niedzielę i święto.
Bardziej złożony jest sposób rekompensaty pracy świadczonej w godzinach nadliczbowych przez urzędnika służby cywilnej. Za pracę nadliczbową świadczoną w dzień powszedni w porze dziennej urzędnikowi służby cywilnej nie przysługuje żadna rekompensata. Artykuł 97 ust. 7 u.s.c. przewiduje bowiem jedynie możliwość rekompensowania czasem wolnym w tym samym wymiarze pracy nadliczbowej świadczonej w dniu powszednim w nocy. Natomiast za pracę świadczoną w niedzielę i święto urzędnikowi służby cywilnej przysługuje cały dzień wolny w najbliższym tygodniu, a za pracę w święto inny dzień wolny w dowolnym dniu okresu rozliczeniowego. Cały dzień wolny przysługuje niezależnie od liczby faktycznie przepracowanych godzin.
Szósty dzień tygodnia
Z wyjaśnień Państwowej Inspekcji Pracy z 21 czerwca 2013 r. (znak: KtP/02C37/5113-058/13) wynika, że par. 2 rozporządzenia z 25 kwietnia 2007 r. w sprawie czasu pracy pracowników urzędów administracji rządowej (Dz.U. nr 76, poz. 505 ze zm.) wprowadził zasadę przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy (od poniedziałku do piątku), w którym sobota z reguły jest dniem wolnym. Z tego względu praca w szóstym dniu tygodnia, będącym dniem wolnym od pracy, jest pracą w godzinach nadliczbowych, ponieważ powoduje przekroczenie tygodniowej normy. Skoro praca w sobotę jest pracą w godzinach nadliczbowych, to jej rekompensowanie powinno odbywać się na zasadach przewidzianych w art. 97 ust. 6–8 u.s.c. To oznacza, że urzędnik służby cywilnej wykonujący ją nie ma prawa do rekompensaty (por. pismo zastępcy dyrektora departamentu służby cywilnej KPRM z 10 marca 2010 r., znak: DSC.WZ-171-57(3)/10/KS).
Analiza danych
Ze sprawozdania szefa służby cywilnej wynika, że w 2014 r. przepracowano ok. 940 tys. godzin nadliczbowych, z tego ok. 47 proc. w izbach, urzędach skarbowych oraz urzędach kontroli skarbowej. Średnio w poszczególnych okresach rozliczeniowych rozliczono nieco ponad 65 proc. godzin nadliczbowych. Podobnie jak w latach poprzednich najczęstszymi przyczynami ich nierozliczenia było wystąpienie godzin nadliczbowych pod koniec okresu rozliczeniowego oraz nadmiar obowiązków służbowych.